Söfnin eru dauð -og þau drápu sig sjálf! Ynda Eldborg skrifar 14. mars 2024 07:00 Byrjum á margtugginni yfirlýsingu Friedrich Nietzsche um dauða guðs og að við höfum drepið hana/hán/hann. Þetta er nákvæmlega það sem eru sífellt augljósari örlög stóru safnana á Íslandi. Hinsvegar eru það ekki „við“ sem drápum söfnin eins og jafna Nietzsche gefur til kynna heldur hafa þau séð um þann gjörning sjálf með því að þau og starfsfólk þeirra hafa ekki horfst í augu við, nýlendu arf sinn og skilgreint og gengist við forréttindastöðu sinni gagnvart hinsegin fólki á gagnrýninn og uppbyggjandi hátt. Þess í stað hafa þau viðhaldið hvítri cishet forréttinda blindu og neitað að horfast í augu við og taka þátt í fjölmenningarsamfélaginu og margradda sögum þess af einurð. Veigamikill hluti þessa andláts er að söfnin hafa með skipulögðum hætti jaðrað sögur og myndlist minnihlutahópa. Á sama tíma hefur starfsfólk safnanna jaðrað söfnin og safneignirnar og gert þau að utangarðsstofnunum úr takti við nýjustu þróun á sviði safna- og listfræða þar sem þess er krafist að söfnin vakni upp frá dauðum og taki að fullu þátt í því ásamt hinsegin lista-, fræðafólki og einka söfnurum að rannsaka og greina orðræðuhefðir hinsegin myndlistar og myndlistarfólks. Í framhaldi af ofangreindu verður hér sérstaklega hugað að myndlist eftir hinsegin fólk og hvernig henni hefur reitt af í íslenskum söfnum. Hugtakið jaðarsetning er notað um ferli þar sem hópum í samfélaginu er rutt útá jaðar þess. Þetta leiðir til þess að hóparnir hafa skertan eða engan aðgang að völdum, þekkingu, upplýsingum, menntun og virðingu. Dulin jaðarsetning er til dæmis þögn um tilvist og sýnileika hinsegin fólks í þeirri listasögu sem söfnin skrifa og halda að þjóðinni. (https://otila.is/vidhorf/fordomar-og-jadarsetning/jadarsetning/) Ástæðurnar eru margar og ein sú stærsta og augljósasta er sú að sérfræðiþekking á eðli og inntaki hinsegin myndlistar er ekki til staðar í leiðandi söfnum hérlendis. Þessvegna má fullyrða að lista- og fræðafólk á sviði hinsegin listar sé jaðarsett af söfnum á Stór-Reykjavíkur svæðinu. Þetta leiðir einnig til þess að safnafólkið býr ekki yfir þekkingu til að kaupa verk hinsegin myndlistarfólks og safna þeim markvisst á forsendum hinsegin listfræða, hvað þá að búa til sýningar þar sem list þeirra er sýnd og sett í sögulegt, menningarlegt og félagslegt samhengi. Söfnin eru þessvegna geymslustaðir hetrónormatívrar og cis listar sem er stöðugt fest í sessi og haldið að borgandi viðskiptavinum safnanna svo og nemendum frá leikskólaaldri og uppí háskóla og öðru áhugafólki. Ég hef í annarri grein minnst á Nýlistasafnið sem undantekningu frá þessari reglu vegna þess að stjórn safnsins var fyrst allra hérlendis til að vinna með hinsegin sýningarstýrum og myndlistarfólki að sýningunni Til sýnis: Hinsegin umfram aðra árið 2022. Til viðbótar má geta þess að í safneign Nýló er talsverður fjöldi verka eftir hinsegin listafólk umfram önnur söfn hérlendis. Óvíst er að þau sem fara fyrir safninu hafi fulla vitneskju um tilvist þessa mikilvæga menningarkapítals. Það yrði því þarft verkefni að rannsaka þessi verk og sýna útfrá hinsegin samhengi þeirra. Einnig er vert að geta þess að myndlistararfur Nonna Ragnarssonar heitins er nú varðveittur á Safnasafninu ásamt miklum fjölda verka eftir annan jaðarsettan myndlistamann, Örn Karlsson. Það er gott til þess að vita að verk þeirra skuli vera varðveitt á safni sem hefur helgað sig myndlist eftir myndlistarfólk á jaðrinum. Teikningar eftir Nonna voru sýndar í Safnasafninu árið 2021 en ekki í neinu samhengi við menningu, sögu og tilvist hinsegin fólks svo séð verði. Sama ár voru sýndar klippimyndir eftir Örn Karlsson sem ánafnaði safninu mikinn fjölda verka eftir sig til „varðveislu og umfjöllunar“, eins og segir á vefsíðu safnsins. Ekki verður séð að verk Arnar hafi verið rannsökuð og sýnd á forsendu hinsegin listfræða en vonandi stendur það til bóta því svo mikilvægir fjársjóðir mega ekki daga uppi í geymslum safnsins vegna þekkingarleysis á hinsegin jaðarlist. (https://safnasafnid.is/syningar2021/) Þegar kemur að ættmóður Sapphiskrar myndlistar á Íslandi, Nínu Sæmundsson, er sviðað uppi á teningnum. Getuleysi til að sýna og fjalla um list hinsegin manneskju á menningarlegum forsendum hinseginleikans. Það er alvarlegt mál að árið 2024 er hvergi minnst á að Nína var samkynhneigð í safntextum sem fylgja þremur verka hennar í safneign Listasafns Reykjavíkur. Þetta eru textar við verkin Móðurást, Hafmeyja og Veggmynd. Öðrum verkum fylgir enginn skýringar texti. Það ætti ekki að vera vandasamt að greina verk Nínu útfrá hinsegin fræðum því í sýningarskrá frá sýningu á verkum hennar árið 2008 er þess getið að hún hafi búið með konu á Hollywood árum sínun. Forsendurnar eru fyrir hendi en í dauðu safni er þess greinilega ekki að vænta að að þekking sé fyrir hendi til að leysa slíkt verkefni. Ekki tekur betra við þegar safneign Listasafns Íslands er skoðuð. Þar eru fimmtíu og sex verk tilgreind sem verk Nínu Sæmundsson en ekki ein einasta tilraun gerð til að hinsegja þau á nokkurn hátt. Það ætti að vera hægur vandi því Hrafnhildur Schram skrifaði og gaf út bók um Nínu Sæmundsson árið 2015. Kannski ekki hægt að ætlast til þess þegar meðferð safnsins á listkvárinu Zanele Muholi og verkum háns er höfð í huga. Þar náði þekking safnafólksins nýjum og áður óþekktum lægðum meðal annars með því að þar var ekki notað rétt persónufornafn háns í öllum tilfellum og hán kallað „listamaður“ sem er bannorð varðandi kynsegin listafólk. Það er því borðleggjandi að söfnin sem höfundar eru dáin og að hinsegin fræði eru núna fædd sem skaparar nýrrar merkingar safneigna. Eina færa leið safnanna til að rísa upp frá dauðum er að gera það á forsendum hinseginleikans og hinsegja sögu og orðræðu myndlistar sem vitað er að tilheyrir hinsegin menginu. Dr. Ynda Eldborg er sýningarstýri, og er menntuð í safna- og listfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Söfn Mest lesið Halldór 28.09.2024 Halldór „Sýndu mér vini þína og ég sýni þér framtíð þína“ Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Heilsugæsla í vanda Jón Magnús Kristjánsson Skoðun Skynsemishyggja Miðflokksins hvarf hratt Kristófer Már Maronsson Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith Skoðun Græn vindorka Ásdís Hlökk Theodórsdóttir Skoðun Af hverju þetta tímabundna álag á útsvarið? Bragi Bjarnason Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson Skoðun „Með Guði vinkonu okkar“ Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Þetta gengur ekki lengur! Reynir Böðvarsson Skoðun Skoðun Skoðun „Sýndu mér vini þína og ég sýni þér framtíð þína“ Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Evrópusambandið er í vanda Þórður Birgisson skrifar Skoðun Skynsemishyggja Miðflokksins hvarf hratt Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Þetta gengur ekki lengur! Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun „Með Guði vinkonu okkar“ Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Græn vindorka Ásdís Hlökk Theodórsdóttir skrifar Skoðun Af hverju þetta tímabundna álag á útsvarið? Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar Skoðun Heilsugæsla í vanda Jón Magnús Kristjánsson skrifar Skoðun Laxalús og varnir gegn henni Jón Sveinsson skrifar Skoðun En hér er ég ekkert... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Við getum ekki beðið í 131 ár Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Nýtt upphaf hjá Vinstri grænum Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Íslensk kjör á íslenskum vinnumarkaði Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Viðbrögð við vanlíðan ungmenna Sandra Björk Birgisdóttir skrifar Skoðun Valdatafl Skák og Mát! Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun FO: Hvernig getur þú skipt sköpum fyrir konur í Súdan? Áslaug Eva Björnsdóttir skrifar Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn: fjarverandi í landi tækifæranna Lilja Hrund Lúðvíksdóttir skrifar Skoðun Við stöndum saman með réttindum táknmálsins! Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Það sem „gleymist“ að segja Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Hvar er fótspor stjórnvalda gegn vinnumansali? Þorbjörrg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar Joe Camel varð jafngóður vinur barnanna og Mikki mús Eyrún Magnúsdóttir skrifar Skoðun Riddarar kærleikans Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Um mennsku og samfélag Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Er rúmdýnan þín hægt og rólega að murka úr þér líftóruna? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Sársaukafull vaxtarmörk Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Skynsemi Miðflokksins Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Tölum íslensku Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Sjá meira
Byrjum á margtugginni yfirlýsingu Friedrich Nietzsche um dauða guðs og að við höfum drepið hana/hán/hann. Þetta er nákvæmlega það sem eru sífellt augljósari örlög stóru safnana á Íslandi. Hinsvegar eru það ekki „við“ sem drápum söfnin eins og jafna Nietzsche gefur til kynna heldur hafa þau séð um þann gjörning sjálf með því að þau og starfsfólk þeirra hafa ekki horfst í augu við, nýlendu arf sinn og skilgreint og gengist við forréttindastöðu sinni gagnvart hinsegin fólki á gagnrýninn og uppbyggjandi hátt. Þess í stað hafa þau viðhaldið hvítri cishet forréttinda blindu og neitað að horfast í augu við og taka þátt í fjölmenningarsamfélaginu og margradda sögum þess af einurð. Veigamikill hluti þessa andláts er að söfnin hafa með skipulögðum hætti jaðrað sögur og myndlist minnihlutahópa. Á sama tíma hefur starfsfólk safnanna jaðrað söfnin og safneignirnar og gert þau að utangarðsstofnunum úr takti við nýjustu þróun á sviði safna- og listfræða þar sem þess er krafist að söfnin vakni upp frá dauðum og taki að fullu þátt í því ásamt hinsegin lista-, fræðafólki og einka söfnurum að rannsaka og greina orðræðuhefðir hinsegin myndlistar og myndlistarfólks. Í framhaldi af ofangreindu verður hér sérstaklega hugað að myndlist eftir hinsegin fólk og hvernig henni hefur reitt af í íslenskum söfnum. Hugtakið jaðarsetning er notað um ferli þar sem hópum í samfélaginu er rutt útá jaðar þess. Þetta leiðir til þess að hóparnir hafa skertan eða engan aðgang að völdum, þekkingu, upplýsingum, menntun og virðingu. Dulin jaðarsetning er til dæmis þögn um tilvist og sýnileika hinsegin fólks í þeirri listasögu sem söfnin skrifa og halda að þjóðinni. (https://otila.is/vidhorf/fordomar-og-jadarsetning/jadarsetning/) Ástæðurnar eru margar og ein sú stærsta og augljósasta er sú að sérfræðiþekking á eðli og inntaki hinsegin myndlistar er ekki til staðar í leiðandi söfnum hérlendis. Þessvegna má fullyrða að lista- og fræðafólk á sviði hinsegin listar sé jaðarsett af söfnum á Stór-Reykjavíkur svæðinu. Þetta leiðir einnig til þess að safnafólkið býr ekki yfir þekkingu til að kaupa verk hinsegin myndlistarfólks og safna þeim markvisst á forsendum hinsegin listfræða, hvað þá að búa til sýningar þar sem list þeirra er sýnd og sett í sögulegt, menningarlegt og félagslegt samhengi. Söfnin eru þessvegna geymslustaðir hetrónormatívrar og cis listar sem er stöðugt fest í sessi og haldið að borgandi viðskiptavinum safnanna svo og nemendum frá leikskólaaldri og uppí háskóla og öðru áhugafólki. Ég hef í annarri grein minnst á Nýlistasafnið sem undantekningu frá þessari reglu vegna þess að stjórn safnsins var fyrst allra hérlendis til að vinna með hinsegin sýningarstýrum og myndlistarfólki að sýningunni Til sýnis: Hinsegin umfram aðra árið 2022. Til viðbótar má geta þess að í safneign Nýló er talsverður fjöldi verka eftir hinsegin listafólk umfram önnur söfn hérlendis. Óvíst er að þau sem fara fyrir safninu hafi fulla vitneskju um tilvist þessa mikilvæga menningarkapítals. Það yrði því þarft verkefni að rannsaka þessi verk og sýna útfrá hinsegin samhengi þeirra. Einnig er vert að geta þess að myndlistararfur Nonna Ragnarssonar heitins er nú varðveittur á Safnasafninu ásamt miklum fjölda verka eftir annan jaðarsettan myndlistamann, Örn Karlsson. Það er gott til þess að vita að verk þeirra skuli vera varðveitt á safni sem hefur helgað sig myndlist eftir myndlistarfólk á jaðrinum. Teikningar eftir Nonna voru sýndar í Safnasafninu árið 2021 en ekki í neinu samhengi við menningu, sögu og tilvist hinsegin fólks svo séð verði. Sama ár voru sýndar klippimyndir eftir Örn Karlsson sem ánafnaði safninu mikinn fjölda verka eftir sig til „varðveislu og umfjöllunar“, eins og segir á vefsíðu safnsins. Ekki verður séð að verk Arnar hafi verið rannsökuð og sýnd á forsendu hinsegin listfræða en vonandi stendur það til bóta því svo mikilvægir fjársjóðir mega ekki daga uppi í geymslum safnsins vegna þekkingarleysis á hinsegin jaðarlist. (https://safnasafnid.is/syningar2021/) Þegar kemur að ættmóður Sapphiskrar myndlistar á Íslandi, Nínu Sæmundsson, er sviðað uppi á teningnum. Getuleysi til að sýna og fjalla um list hinsegin manneskju á menningarlegum forsendum hinseginleikans. Það er alvarlegt mál að árið 2024 er hvergi minnst á að Nína var samkynhneigð í safntextum sem fylgja þremur verka hennar í safneign Listasafns Reykjavíkur. Þetta eru textar við verkin Móðurást, Hafmeyja og Veggmynd. Öðrum verkum fylgir enginn skýringar texti. Það ætti ekki að vera vandasamt að greina verk Nínu útfrá hinsegin fræðum því í sýningarskrá frá sýningu á verkum hennar árið 2008 er þess getið að hún hafi búið með konu á Hollywood árum sínun. Forsendurnar eru fyrir hendi en í dauðu safni er þess greinilega ekki að vænta að að þekking sé fyrir hendi til að leysa slíkt verkefni. Ekki tekur betra við þegar safneign Listasafns Íslands er skoðuð. Þar eru fimmtíu og sex verk tilgreind sem verk Nínu Sæmundsson en ekki ein einasta tilraun gerð til að hinsegja þau á nokkurn hátt. Það ætti að vera hægur vandi því Hrafnhildur Schram skrifaði og gaf út bók um Nínu Sæmundsson árið 2015. Kannski ekki hægt að ætlast til þess þegar meðferð safnsins á listkvárinu Zanele Muholi og verkum háns er höfð í huga. Þar náði þekking safnafólksins nýjum og áður óþekktum lægðum meðal annars með því að þar var ekki notað rétt persónufornafn háns í öllum tilfellum og hán kallað „listamaður“ sem er bannorð varðandi kynsegin listafólk. Það er því borðleggjandi að söfnin sem höfundar eru dáin og að hinsegin fræði eru núna fædd sem skaparar nýrrar merkingar safneigna. Eina færa leið safnanna til að rísa upp frá dauðum er að gera það á forsendum hinseginleikans og hinsegja sögu og orðræðu myndlistar sem vitað er að tilheyrir hinsegin menginu. Dr. Ynda Eldborg er sýningarstýri, og er menntuð í safna- og listfræði.
Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith Skoðun
Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson Skoðun
Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar
Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar
Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar
Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith Skoðun
Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson Skoðun