Neyðarástand í plastmálum Emily Richey-Stavand skrifar 13. febrúar 2024 12:30 Plast er allstaðar. Plast er í matarpakkningum, í fötunum sem þú klæðist, í leikföngum barna þinna og ótal öðrum hlutum sem við notum öll daglega. Um 350.000 tonn af plasti eru framleidd á hverju ári á heimsvísu og talið er að framleiðslan eigi einungis eftir að aukast. Ef við grípum ekki til stórtækra aðgerða strax telur Umhverfisstofnun Sþ. (e. UNEP) að 37 milljón tonn af plasti rati í sjóinn á heimsvísu árið 2040; þetta jafngildir um 50 kg á hvern metra af strandlengju jarðar. Þetta er neyðarástand. Okkur er sagt að hafa ekki áhyggjur þar sem plast er endurvinnanlegt. Við fáum að heyra að endurvinnsla muni bjarga okkur öllum. Við þurfum bara að endurvinna plast sem finnst í maga sveltandi höfrunga, hvala, heimskautarefa á Hornströndum, og fjölda annarra dýrategunda. Þetta eru lygar. Olíu og plast stórveldin hafa eytt milljörðumkróna í að selja almenningi lygarnar um endurvinnslu alveg síðan þau byrjuðu að þrýsta plasti á neytendur sem daglegri þörf. Larry Thomas, fyrrum formaður Samtaka Plastiðnaðarins (e. Plastic Industry Association) sagði að „ef almenningur heldur að endurvinnsla sé að virka þá munu þau ekki hafa áhyggjur af umhverfinu“. Í innri skjölum DuPont, eins stærsta plast- og efnafyrirtækis heims, frá tíunda áratug síðustu aldar stendur: „endurvinnsla plasts er dýr og flokkun er óhagkvæm,“. Þessi fyrirtæki hafa áratugum saman verið meðvituð um þá staðreynd að þau séu að miklu leyti ábyrg fyrir plastmengun og loftslagsbreytingum en héldu þrátt fyrir það áfram að forgangsraða gróða umfram heilsu fólks og umhverfisins. Okkur er ætlað að trúa því að brennsla plasts sé ákveðið form af endurvinnslu og að það sé viðeigandi aðgerð gegn plastvandamálinu. En, brennsla plasts er ekki ígildi endurvinnslu. Það er athæfi sem er bara hægt að kalla einu nafni: grænþvottur. Þegar plast er brennt losar það gróðurhúsalofttegundir, og getur mengað loft, jarðveg og jafnvel landbúnaðarvörur ásamt því að skapa heilsuspillandi aðstæður vegna loftmengunarefna í nærliggjandi byggðum, sem oft hýsa efnaminni og jaðarsettra hópa. Brennsla og endurvinnsla gamals plasts til að búa til nýtt plast getur verið mjög heilsuspillandi fyrir fólk sem starfar við framleiðsluna. Þetta er ein ástæða þess að þessari starfsemi er oft útvistað til þróunarlanda þar sem brotið er á réttindum starfsfólks auk þess sem það veikist gjarnan vegna eiturefna og þarf að lifa með ýmsum afleiðingum. Komið hefur í ljós að sumar þessara endurvinnslustöðva hafa valdið astma, öndunarfærasjúkdómum, krabbameini og skaða á æxlunarkerfi. Þau sem lifa með afleiðingunum eru oftar en ekki úr efnaminni og viðkvæmari hópum. Um 99% af plasti er unnið úr jarðefnaeldsneyti og allt inniheldur það eiturefni sem eru skaðleg fyrir okkur mannfólkið og aðrar lífverur sem deila með okkur jörðinni. Örplast og eiturefni sem finna má í plasti er að finna nánast hvar sem litið er í náttúrunni, m.a. í jarðvegi og grunnvatni. Vísindafólk hefur einnig fundið örplast í skýjum. Í fyrra voru birtar niðurstöður rannsókna sem fundu plastagnir í líkömum barna við fæðingu í formi örplasts og sýndu að plast hefur mengað nær alla anga lífs okkar, þar á meðal matvæli og blóðrás okkar. Þar sem við vitum nú þegar að plast er skaðlegt og leiðir til raskana á innkirtlakerfi, æxlunarvandamála og hjarta- og æðasjúkdóma, verða þetta að teljast mjög alvarlegar fréttir. Plastmengun hefur einnig skaðleg áhrif fyrir sjávarvistkerfi. Höfin okkar eru barmafull af plasti. Samkvæmt UNEP flæða um 11 milljón tonn af plastúrgangi í höfin okkar ár hvert. Talið er að þessi tala muni þrefaldast fyrir árið 2040 nema gripið sé til stórtækra aðgerða. Sjófuglar innbyrða svo mikið plast að á síðasta ári uppgvötvuðu vísindafólk nýjan sjúkdóm sem hefur valdið dauða sjófugla og ber heitið “Plasticosis”. Nauðsynlegt er að ríkisstjórnin setja fram lög sem hvetja til þess að dregið sé úr einnota plasti í daglega lífi okkar. Alvöru hringrásarhagkerfi er eina lífvænlega hagkerfi framtíðarinnar. Við sem neytendur höfum einnig að ýmsu leyti völd til að bregðast við. Við getum losað okkur úr greipum neysluhyggjunnar. Við getum haft það í huga að við eigum ekki rétt á öllu því sem við viljum, sérstaklega ekki ef það sem við viljum skaðar fólkið sem framleiddi það og umhverfið. Við getum stutt við lausnir á borð við hringrásarhagkerfið. Bíllaus lífstíll og þrýstingur á stórbættar almenningssamgöngur er einnig gríðarmikilvægt þar sem um 70% af örplasti í hafinu eru dekkjaspænir frá bílum. Ungir umhverfissinnar standa einnig fyrir strandhreinsunum í samstarfi við fjölda annara samtaka þann 11. febrúar n.k. sem við hvetjum öll til að taka þátt í. Saman getum við þrýst á kerfisbreytingar og dregið úr skaðlegum áhrifum plastmengunar á heilsu okkar og náttúrunnar sem við reiðum okkur á. Höfundur er hringrásarhagkerfisfulltrúi Ungra umhverfissinna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Mest lesið Viljum við að erlendir milljarðamæringar setji einhliða leikreglurnar í almannarýminu okkar? Elfa Ýr Gylfadóttir Skoðun Af hverju eru kennarar að fara í verkfall? Anton Már Gylfason Skoðun Val Vigdísar Skúli Ólafsson Skoðun Hefjum aðildarviðræður við Bandaríkin Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Árið 1975 er að banka Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun Eru tengsl milli Úkraínustríðsins og breyttrar stöðu Grænlands? Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Kennarar segja: „Nóg komið!“ – Verkfall fyrir virðingu og verðskulduð réttindi Jónas Sen Skoðun Vísvita villandi fréttaflutningur Morgunblaðsins? Sigurjón Þórðarson Skoðun Hafa fyrrum æskunnar eftirlætisbörn og nú ellinnar olnbogabörn fengið nóg? Gunnar Ármannsson Skoðun Friður á jörðu Þröstur Friðfinnsson Skoðun Skoðun Skoðun Ertu á krossgötum? Þuríður Santos Stefánsdóttir skrifar Skoðun Vísvita villandi fréttaflutningur Morgunblaðsins? Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hafa fyrrum æskunnar eftirlætisbörn og nú ellinnar olnbogabörn fengið nóg? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Máttur kaffibollans Ásta Kristín Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Kennarar segja: „Nóg komið!“ – Verkfall fyrir virðingu og verðskulduð réttindi Jónas Sen skrifar Skoðun Hefjum aðildarviðræður við Bandaríkin Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Eru tengsl milli Úkraínustríðsins og breyttrar stöðu Grænlands? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Árið 1975 er að banka Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Viljum við að erlendir milljarðamæringar setji einhliða leikreglurnar í almannarýminu okkar? Elfa Ýr Gylfadóttir skrifar Skoðun Val Vigdísar Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Friður á jörðu Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Af hverju eru kennarar að fara í verkfall? Anton Már Gylfason skrifar Skoðun Opið bréf til Íslandspósts ohf. Gróa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gaza getur ekki beðið lengur Hjálmtýr Heiðdal,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ísland yrði betra með aðild að Evrópusambandinu Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun SVEIT – Kastið inn handklæðinu Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Skjáfíkn - vísindi eða trú? Ásdís Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Evrópusambandið eða nasismi Snorri Másson skrifar Skoðun Friður eða svikalogn? Hilmari Þór Hilmarssyni, prófessor, svarað Andri Þorvarðarson skrifar Skoðun Hlýnun jarðar mun ekki valda heimsendi Sæunn Kjartansdóttir skrifar Skoðun Listin að styðja en ekki stýra Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Með vægi í samræmi við það Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugvíkkandi efni: Forvitni umfram dómhörku Bergsveinn Ólafsson skrifar Skoðun Velferðartækni er það lykillinn að sjálfbærara heilbrigðiskerfi? Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Hindrum fleiri græn gímöld með einföldun regluverks Ásta Logadóttir,Trausti Björgvinsson skrifar Skoðun Vegna FB færslu Kristins Hrafnssonar: Misskilningur um endurgreiðslukerfi kvikmynda Ólafur William Hand skrifar Skoðun Hvernig tölum við um mat í kringum börnin okkar? Berglind Lilja Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Fangelsismál - Sparnaður og endurhæfing Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun Syndaaflausnin er svo að við ætlum að læra af þessu „á ykkar kostnað“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Tvær þjóðir í sama landi Einar Helgason skrifar Sjá meira
Plast er allstaðar. Plast er í matarpakkningum, í fötunum sem þú klæðist, í leikföngum barna þinna og ótal öðrum hlutum sem við notum öll daglega. Um 350.000 tonn af plasti eru framleidd á hverju ári á heimsvísu og talið er að framleiðslan eigi einungis eftir að aukast. Ef við grípum ekki til stórtækra aðgerða strax telur Umhverfisstofnun Sþ. (e. UNEP) að 37 milljón tonn af plasti rati í sjóinn á heimsvísu árið 2040; þetta jafngildir um 50 kg á hvern metra af strandlengju jarðar. Þetta er neyðarástand. Okkur er sagt að hafa ekki áhyggjur þar sem plast er endurvinnanlegt. Við fáum að heyra að endurvinnsla muni bjarga okkur öllum. Við þurfum bara að endurvinna plast sem finnst í maga sveltandi höfrunga, hvala, heimskautarefa á Hornströndum, og fjölda annarra dýrategunda. Þetta eru lygar. Olíu og plast stórveldin hafa eytt milljörðumkróna í að selja almenningi lygarnar um endurvinnslu alveg síðan þau byrjuðu að þrýsta plasti á neytendur sem daglegri þörf. Larry Thomas, fyrrum formaður Samtaka Plastiðnaðarins (e. Plastic Industry Association) sagði að „ef almenningur heldur að endurvinnsla sé að virka þá munu þau ekki hafa áhyggjur af umhverfinu“. Í innri skjölum DuPont, eins stærsta plast- og efnafyrirtækis heims, frá tíunda áratug síðustu aldar stendur: „endurvinnsla plasts er dýr og flokkun er óhagkvæm,“. Þessi fyrirtæki hafa áratugum saman verið meðvituð um þá staðreynd að þau séu að miklu leyti ábyrg fyrir plastmengun og loftslagsbreytingum en héldu þrátt fyrir það áfram að forgangsraða gróða umfram heilsu fólks og umhverfisins. Okkur er ætlað að trúa því að brennsla plasts sé ákveðið form af endurvinnslu og að það sé viðeigandi aðgerð gegn plastvandamálinu. En, brennsla plasts er ekki ígildi endurvinnslu. Það er athæfi sem er bara hægt að kalla einu nafni: grænþvottur. Þegar plast er brennt losar það gróðurhúsalofttegundir, og getur mengað loft, jarðveg og jafnvel landbúnaðarvörur ásamt því að skapa heilsuspillandi aðstæður vegna loftmengunarefna í nærliggjandi byggðum, sem oft hýsa efnaminni og jaðarsettra hópa. Brennsla og endurvinnsla gamals plasts til að búa til nýtt plast getur verið mjög heilsuspillandi fyrir fólk sem starfar við framleiðsluna. Þetta er ein ástæða þess að þessari starfsemi er oft útvistað til þróunarlanda þar sem brotið er á réttindum starfsfólks auk þess sem það veikist gjarnan vegna eiturefna og þarf að lifa með ýmsum afleiðingum. Komið hefur í ljós að sumar þessara endurvinnslustöðva hafa valdið astma, öndunarfærasjúkdómum, krabbameini og skaða á æxlunarkerfi. Þau sem lifa með afleiðingunum eru oftar en ekki úr efnaminni og viðkvæmari hópum. Um 99% af plasti er unnið úr jarðefnaeldsneyti og allt inniheldur það eiturefni sem eru skaðleg fyrir okkur mannfólkið og aðrar lífverur sem deila með okkur jörðinni. Örplast og eiturefni sem finna má í plasti er að finna nánast hvar sem litið er í náttúrunni, m.a. í jarðvegi og grunnvatni. Vísindafólk hefur einnig fundið örplast í skýjum. Í fyrra voru birtar niðurstöður rannsókna sem fundu plastagnir í líkömum barna við fæðingu í formi örplasts og sýndu að plast hefur mengað nær alla anga lífs okkar, þar á meðal matvæli og blóðrás okkar. Þar sem við vitum nú þegar að plast er skaðlegt og leiðir til raskana á innkirtlakerfi, æxlunarvandamála og hjarta- og æðasjúkdóma, verða þetta að teljast mjög alvarlegar fréttir. Plastmengun hefur einnig skaðleg áhrif fyrir sjávarvistkerfi. Höfin okkar eru barmafull af plasti. Samkvæmt UNEP flæða um 11 milljón tonn af plastúrgangi í höfin okkar ár hvert. Talið er að þessi tala muni þrefaldast fyrir árið 2040 nema gripið sé til stórtækra aðgerða. Sjófuglar innbyrða svo mikið plast að á síðasta ári uppgvötvuðu vísindafólk nýjan sjúkdóm sem hefur valdið dauða sjófugla og ber heitið “Plasticosis”. Nauðsynlegt er að ríkisstjórnin setja fram lög sem hvetja til þess að dregið sé úr einnota plasti í daglega lífi okkar. Alvöru hringrásarhagkerfi er eina lífvænlega hagkerfi framtíðarinnar. Við sem neytendur höfum einnig að ýmsu leyti völd til að bregðast við. Við getum losað okkur úr greipum neysluhyggjunnar. Við getum haft það í huga að við eigum ekki rétt á öllu því sem við viljum, sérstaklega ekki ef það sem við viljum skaðar fólkið sem framleiddi það og umhverfið. Við getum stutt við lausnir á borð við hringrásarhagkerfið. Bíllaus lífstíll og þrýstingur á stórbættar almenningssamgöngur er einnig gríðarmikilvægt þar sem um 70% af örplasti í hafinu eru dekkjaspænir frá bílum. Ungir umhverfissinnar standa einnig fyrir strandhreinsunum í samstarfi við fjölda annara samtaka þann 11. febrúar n.k. sem við hvetjum öll til að taka þátt í. Saman getum við þrýst á kerfisbreytingar og dregið úr skaðlegum áhrifum plastmengunar á heilsu okkar og náttúrunnar sem við reiðum okkur á. Höfundur er hringrásarhagkerfisfulltrúi Ungra umhverfissinna.
Viljum við að erlendir milljarðamæringar setji einhliða leikreglurnar í almannarýminu okkar? Elfa Ýr Gylfadóttir Skoðun
Hafa fyrrum æskunnar eftirlætisbörn og nú ellinnar olnbogabörn fengið nóg? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Hafa fyrrum æskunnar eftirlætisbörn og nú ellinnar olnbogabörn fengið nóg? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun Kennarar segja: „Nóg komið!“ – Verkfall fyrir virðingu og verðskulduð réttindi Jónas Sen skrifar
Skoðun Eru tengsl milli Úkraínustríðsins og breyttrar stöðu Grænlands? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar
Skoðun Viljum við að erlendir milljarðamæringar setji einhliða leikreglurnar í almannarýminu okkar? Elfa Ýr Gylfadóttir skrifar
Skoðun Friður eða svikalogn? Hilmari Þór Hilmarssyni, prófessor, svarað Andri Þorvarðarson skrifar
Skoðun Velferðartækni er það lykillinn að sjálfbærara heilbrigðiskerfi? Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Hindrum fleiri græn gímöld með einföldun regluverks Ásta Logadóttir,Trausti Björgvinsson skrifar
Skoðun Vegna FB færslu Kristins Hrafnssonar: Misskilningur um endurgreiðslukerfi kvikmynda Ólafur William Hand skrifar
Skoðun Syndaaflausnin er svo að við ætlum að læra af þessu „á ykkar kostnað“ Davíð Bergmann skrifar
Viljum við að erlendir milljarðamæringar setji einhliða leikreglurnar í almannarýminu okkar? Elfa Ýr Gylfadóttir Skoðun
Hafa fyrrum æskunnar eftirlætisbörn og nú ellinnar olnbogabörn fengið nóg? Gunnar Ármannsson Skoðun