Hver er ráðherra stafrænnar innleiðingar? Rósa María Hjörvar skrifar 10. janúar 2024 13:41 Framtíðin er stafræn. Ef einhver skyldi efast um það þarf bara að fletta upp í nýjustu stefnumótun hinna ýmsu stofnana eða hlusta á hátíðarræður stjórnmálamanna. Og stafræna byltingin er ekki bara í orði. Undanfarna mánuði hefur þróunin verið á blússandi siglingu og varla sú þjónusta eða stofnun sem ekki fyrirfinnst í stafrænu formi í upphafi þessa nýja árs. En það eru ýmsar blikur á lofti. Rafrænu skilríkin sem áttu að vera lykillinn að stafrænni framtíð eru ekki aðgengileg öllum. Raunar eru margir fötlunnarhópar sem geta ekki nýtt sér þessi nýju skilríki. Kærunefnd jafnréttismála, sendi í nóvember á síðasta ári frá sér úrskurð sem staðfesti að Arion banki og Auðkenni hefði verið óheimilt að neita fatlaðri konu um rafræn skilríki. Ítrekað gerist að að fötluðu fólki er neitað um þessi skilríki eða að það einfaldlega geti ekki nýtt sér þau og missir þannig aðgang að lykilþjónustu sem áður var aðgengileg. Stafræna byltingin bætir þannig við hindrunum fyrir fatlað fólk eins og staðan er í dag, hún ryður þeim ekki úr vegi. Þótt þessi tiltekni vandi gæti virst afmarkaður er hann það ekki. Hann er til marks um skort á taumhaldi á þessari stærstu umbreytingu okkar tíma. Hann er kanarífuglinn í kolanámunni sem sýnir það svo glöggt að okkur hefur ekki tekist að stjórna þessari tæknibyltingu heldur hefur tæknin fengið að ráða ferðinni. Tæknin ber með sér ótrúleg tækifæri. Með henni er hægt að brúa bil sem fyrir bara örfáum árum hefði verið óhugsandi að þvera. Hvort sem það varðar fötlun, fjarlægð eða félagslega stöðu hefur þessi tækni þann eiginleika að geta jafnað stöðu fólks og aðgengi að samfélagi okkar. Staðan er hins vegar sú að við erum á hraðferð í ranga átt, og stórir hópar upplifa minna aðgengi að því samfélagi sem þeir búa í. Þetta á við um fjölbreyttan hóp fatlaðs fólks, en líka eldri borgara og þá sem vegna félagslegrar stöðu hafa ekki sömu tök á að tileinka sér tækni. Það eru einmitt þeir hópar sem tæknin átti að byggja brú til. Við erum að kasta barninu út með baðvatninu. Í flýtinum við að innleiða ný kerfi til að auka hraða og hagræðingu er ekki aðeins dregið úr fyrri þjónustuleiðum heldur eru þær oft alfarið afnumdar. Því er æ sjaldséðara að hægt sé að fá aðstoð frá lifandi manneskju og inngangnum að stafrænu leiðunum er svo örugglega gætt að fólk kemst oft ekki inn í þjónustugáttina. Sannleikurinn er sá að þröngur hópur úr tækni og viðskiptageiranum hefur slegið taktinn í þróuninni, hópur sem hefur ekki innsýn í eða sýn á samfélagið sem heild eða hugmyndir um aukin jöfnuð eða almenn gæði. Því hefur öll áhersla verið lögð á hagræðingu og aukna þjónustu fyrir meðaljóninn og allir aðrir mætt afgangi. Fólk efast oft um ágæti stjórnmálamanna. En hér birtist skýrt hvert hlutverk þeirra er í samfélagsskipan okkar. Það er stjórnmálanna að leiða og beisla þá þróun sem á sér stað og beina henni í þann farveg sem er samfélaginu fyrir bestu. Það er ekki hlutverk tæknimanna, né heldur viðskiptafræðinga – þeir sinna öðrum skyldum. Það hefur svo sem ekki skort á áhuga hjá stjórnmálamönnum og margir hafa lofað þessa byltingu. Lagt áherslu á hana, skipað starfshópa um hana og gefið út skýrslur. En enginn hefur stigið inn til ábyrgðar og það er kannski ekkert skrýtið. Eins og er þá er hún; tækniþróunin á forræði allra ráðuneyta. Hún fellur undir fjármála- og efnahagsráðuneytið þegar átt er við stafræn samskipti hins opinbera, en við félags- og vinnumarkaðsráðuneyti þegar um er að ræða samskipti við fatlað fólk. Hún heyrir undir háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneyti hvað varðar háskóla og nýsköpun, en menningar- og viðskiptaráðuneyti þegar við ræðum um íslenska máltækni og innleiðingu í viðskiptalífinu. Og þannig mætti lengi telja. Það virðist reyndar vera minnst um þessi mál undir innviðaráðuneytinu – þótt þetta snúist eiginlega um innviði – en það er kannski önnur saga. En hvað gera bændur þá? Eigum við að halla okkur aftur og láta lítinn hóp manna, sem ekki hafa neitt lýðræðislegt umboð, ráða því hvernig þjóðfélag okkar þróast til framtíðar? Það er ekki gæfulegt og mun kosta skattgreiðendur, því það mun auðvitað verða nauðsynlegt að þróa nothæfa innviði fyrir alla á endanum. Til að forðast tvíverknað og þá félagslegu einangrun sem við sjáum í kjölfar innleiðingarinnar er ágætt að líta til bræðraþjóða okkar á Norðurlöndum. Þar eru venjan að hafa svokallaða „stafræna ráðherra“. Þá er ekki átt við gervigreind sem sinnir störfum ráðherra, heldur einfaldlega að einhver í ríkistjórn hafi þann titil og beri þannig ábyrgð á þeirri þróun sem á sér stað. Með því er tryggt að ekkert falli á milli stóla og að sú stefnumótun sem á sér stað á sviði stafrænnar þróunar skili sér í nothæfum lausnum. Það er borðliggjandi að við hér á landi fáum ráðherra stafrænnar innleiðingar. Einn ábyrgðaraðila sem getur fylgt málum eftir í stjórnsýslu og átt samtal við atvinnulífið. Að það sé staður fyrir félagsamtök að leita til þegar við höfum almennar áhyggjur af þróun mála og að hægt sé að draga einhvern til ábyrgðar. Stafræna byltingin er sá einstaki atburður sem mun hafa mest áhrif á líf og kjör okkar næstu áratugi og það er lýðræðislegt vandamál að Alþingi Íslendinga og stjórnarráðið séu ekki virkari í mótun þessara breytinga en raun ber vitni. Þetta snýst ekki bara um að dásama breytingar sem vissulega eru margar til góðs eða veita endalausum fjármunum í uppbyggingu - heldur um að sigla þjóðarskútunni í gegnum þetta breytingarskeið þannig að við verðum betra og ríkara samfélag þegar upp er staðið. Samfélag þar sem til að mynda fatlað fólk hefur fleiri tækifæri – ekki færri. Til þess þarf pólítíska ábyrgð – og ábyrgðaraðila. Ekkert um okkur – án okkar! Höfundur er stafrænn verkefnastjóri hjá ÖBÍ Réttindasamtök. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tækni Málefni fatlaðs fólks Stafræn þróun Alþingi Mest lesið Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson Skoðun Græðgi Kolbrún Bergþórsdóttir Skoðun Árið er 1990 Rebekka Hilmarsdóttir Skoðun Núna er næst! Bjarney Bjarnadóttir,Jóhanna M. Þorvaldsdóttir Skoðun Hvers vegna getur ein greiðsla á ári frá TR verið góður kostur? Sigurjón Skúlason Skoðun Skoðun Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030 Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Einelti er veruleikabrenglun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Lýtalaus íslenska“ er ekki til Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hvatning til mótshaldara Landsmóts hestamanna Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Áróður Kremls gegn Úkraínu og NATO Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Að gefnu tilefni Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Það er ákvörðun að beita mannvonsku Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Löng barátta XD fyrir jafnrétti og frelsi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Árið er 1990 Rebekka Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Létt Borgarlína og bráðavandi umferðar Elías B. Elíasson,Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Bestun Seðlabankastjóra Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Nýr tækniskóli rís við Flensborgarhöfn í Hafnarfirði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Úr samkeppni í einokun? Sigríður Margrét Oddsdóttir,Anna Hrefna Ingimundarsdóttir skrifar Skoðun Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Verst fyrir fámennustu ríkin Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað getum við tekið á móti mörgum? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Yazan, Kant og siðleg breytni á Íslandi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Dauðinn og skattarnir skrifar Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvers vegna getur ein greiðsla á ári frá TR verið góður kostur? Sigurjón Skúlason skrifar Skoðun Í gíslingu Ríkislögmanns, samtryggingar og spillingar Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Þegar andi Mussolini svífur yfir vötnunum og titlar verða langir Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Af málathöfnum Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Etanól í glansumbúðum Ingibjörg Rósa Björnsdóttir skrifar Sjá meira
Framtíðin er stafræn. Ef einhver skyldi efast um það þarf bara að fletta upp í nýjustu stefnumótun hinna ýmsu stofnana eða hlusta á hátíðarræður stjórnmálamanna. Og stafræna byltingin er ekki bara í orði. Undanfarna mánuði hefur þróunin verið á blússandi siglingu og varla sú þjónusta eða stofnun sem ekki fyrirfinnst í stafrænu formi í upphafi þessa nýja árs. En það eru ýmsar blikur á lofti. Rafrænu skilríkin sem áttu að vera lykillinn að stafrænni framtíð eru ekki aðgengileg öllum. Raunar eru margir fötlunnarhópar sem geta ekki nýtt sér þessi nýju skilríki. Kærunefnd jafnréttismála, sendi í nóvember á síðasta ári frá sér úrskurð sem staðfesti að Arion banki og Auðkenni hefði verið óheimilt að neita fatlaðri konu um rafræn skilríki. Ítrekað gerist að að fötluðu fólki er neitað um þessi skilríki eða að það einfaldlega geti ekki nýtt sér þau og missir þannig aðgang að lykilþjónustu sem áður var aðgengileg. Stafræna byltingin bætir þannig við hindrunum fyrir fatlað fólk eins og staðan er í dag, hún ryður þeim ekki úr vegi. Þótt þessi tiltekni vandi gæti virst afmarkaður er hann það ekki. Hann er til marks um skort á taumhaldi á þessari stærstu umbreytingu okkar tíma. Hann er kanarífuglinn í kolanámunni sem sýnir það svo glöggt að okkur hefur ekki tekist að stjórna þessari tæknibyltingu heldur hefur tæknin fengið að ráða ferðinni. Tæknin ber með sér ótrúleg tækifæri. Með henni er hægt að brúa bil sem fyrir bara örfáum árum hefði verið óhugsandi að þvera. Hvort sem það varðar fötlun, fjarlægð eða félagslega stöðu hefur þessi tækni þann eiginleika að geta jafnað stöðu fólks og aðgengi að samfélagi okkar. Staðan er hins vegar sú að við erum á hraðferð í ranga átt, og stórir hópar upplifa minna aðgengi að því samfélagi sem þeir búa í. Þetta á við um fjölbreyttan hóp fatlaðs fólks, en líka eldri borgara og þá sem vegna félagslegrar stöðu hafa ekki sömu tök á að tileinka sér tækni. Það eru einmitt þeir hópar sem tæknin átti að byggja brú til. Við erum að kasta barninu út með baðvatninu. Í flýtinum við að innleiða ný kerfi til að auka hraða og hagræðingu er ekki aðeins dregið úr fyrri þjónustuleiðum heldur eru þær oft alfarið afnumdar. Því er æ sjaldséðara að hægt sé að fá aðstoð frá lifandi manneskju og inngangnum að stafrænu leiðunum er svo örugglega gætt að fólk kemst oft ekki inn í þjónustugáttina. Sannleikurinn er sá að þröngur hópur úr tækni og viðskiptageiranum hefur slegið taktinn í þróuninni, hópur sem hefur ekki innsýn í eða sýn á samfélagið sem heild eða hugmyndir um aukin jöfnuð eða almenn gæði. Því hefur öll áhersla verið lögð á hagræðingu og aukna þjónustu fyrir meðaljóninn og allir aðrir mætt afgangi. Fólk efast oft um ágæti stjórnmálamanna. En hér birtist skýrt hvert hlutverk þeirra er í samfélagsskipan okkar. Það er stjórnmálanna að leiða og beisla þá þróun sem á sér stað og beina henni í þann farveg sem er samfélaginu fyrir bestu. Það er ekki hlutverk tæknimanna, né heldur viðskiptafræðinga – þeir sinna öðrum skyldum. Það hefur svo sem ekki skort á áhuga hjá stjórnmálamönnum og margir hafa lofað þessa byltingu. Lagt áherslu á hana, skipað starfshópa um hana og gefið út skýrslur. En enginn hefur stigið inn til ábyrgðar og það er kannski ekkert skrýtið. Eins og er þá er hún; tækniþróunin á forræði allra ráðuneyta. Hún fellur undir fjármála- og efnahagsráðuneytið þegar átt er við stafræn samskipti hins opinbera, en við félags- og vinnumarkaðsráðuneyti þegar um er að ræða samskipti við fatlað fólk. Hún heyrir undir háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneyti hvað varðar háskóla og nýsköpun, en menningar- og viðskiptaráðuneyti þegar við ræðum um íslenska máltækni og innleiðingu í viðskiptalífinu. Og þannig mætti lengi telja. Það virðist reyndar vera minnst um þessi mál undir innviðaráðuneytinu – þótt þetta snúist eiginlega um innviði – en það er kannski önnur saga. En hvað gera bændur þá? Eigum við að halla okkur aftur og láta lítinn hóp manna, sem ekki hafa neitt lýðræðislegt umboð, ráða því hvernig þjóðfélag okkar þróast til framtíðar? Það er ekki gæfulegt og mun kosta skattgreiðendur, því það mun auðvitað verða nauðsynlegt að þróa nothæfa innviði fyrir alla á endanum. Til að forðast tvíverknað og þá félagslegu einangrun sem við sjáum í kjölfar innleiðingarinnar er ágætt að líta til bræðraþjóða okkar á Norðurlöndum. Þar eru venjan að hafa svokallaða „stafræna ráðherra“. Þá er ekki átt við gervigreind sem sinnir störfum ráðherra, heldur einfaldlega að einhver í ríkistjórn hafi þann titil og beri þannig ábyrgð á þeirri þróun sem á sér stað. Með því er tryggt að ekkert falli á milli stóla og að sú stefnumótun sem á sér stað á sviði stafrænnar þróunar skili sér í nothæfum lausnum. Það er borðliggjandi að við hér á landi fáum ráðherra stafrænnar innleiðingar. Einn ábyrgðaraðila sem getur fylgt málum eftir í stjórnsýslu og átt samtal við atvinnulífið. Að það sé staður fyrir félagsamtök að leita til þegar við höfum almennar áhyggjur af þróun mála og að hægt sé að draga einhvern til ábyrgðar. Stafræna byltingin er sá einstaki atburður sem mun hafa mest áhrif á líf og kjör okkar næstu áratugi og það er lýðræðislegt vandamál að Alþingi Íslendinga og stjórnarráðið séu ekki virkari í mótun þessara breytinga en raun ber vitni. Þetta snýst ekki bara um að dásama breytingar sem vissulega eru margar til góðs eða veita endalausum fjármunum í uppbyggingu - heldur um að sigla þjóðarskútunni í gegnum þetta breytingarskeið þannig að við verðum betra og ríkara samfélag þegar upp er staðið. Samfélag þar sem til að mynda fatlað fólk hefur fleiri tækifæri – ekki færri. Til þess þarf pólítíska ábyrgð – og ábyrgðaraðila. Ekkert um okkur – án okkar! Höfundur er stafrænn verkefnastjóri hjá ÖBÍ Réttindasamtök.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar
Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun