Jarðefnaeldsneyti grefur undan lífskjörum Simon Stiell skrifar 29. nóvember 2023 07:31 Undanfarin ár hefur verðbólga rýrt lífskjör víða um heim. Úrtölumenn hafa reynt að færa sér þessa kjararýrnun í nyt og halda því fram að aðgerðir í loftslagsmálum séu of dýrar og gangi gegn hagsmunum venjulegs fólks. Ekkert er fjær sannleikanum. Hræðsluáróður, sem snýst um að etja saman grænum gegn fátækum, er til þess fallinn að valda sundrungu, en oft og tíðum býr að baki skammtíma gróðavon. Einungis orku-öryggi tryggir stöðuga og efnahagslega sjálfbæra framtíð. Slíkt er einnnig á ávísun á öflugt viðnám og góða fjármögnun gegn hamförum. Hún stuðlar einnig að því að hlýnun jarðar verði takmörkuð við 1.5 gráðu. Útgjöld heimila hækka Jarðefnaeldsneyti, þar á meða kol, olía og gas, hafa átt stóran þátt í að hækka framfærslukostnað, og valda milljörðum heimila um allan heim miklum búsifjum. Verðlag hefur sveiflast til, ekki síst vegna óvissu og átaka. Þessar hækkanir valda svo keðjuverkun þegar verð á samgöngum, matvælum, rafmagni og öðrum lífsnauðsynjum hækkar. Í mörgum ríkjum, sem eru sérstakega háð jarðefnaeldsneyti, hækkuðu útgjöld heimila um andvirði eitt þúsund Bandaríkjadala árið 2022 (u.þ.b. 138 þúsund krónur) vegna verðhækkanna á jarðefnaeldsneyti. Neysluverð á enn eftir að hækka og hægja á hagvexti eftir því sem áhrif loftslagsbreytinga aukast, að mati efnahagsstofnana á borð við fjármálaráðuneyti Bandaríkjanna, Seðlabanka Indlands og Evrópska seðlabankans. Hækkun orkuverðs dregur einnig úr hagnaði fyrirtækja og dregur úr hagvexti, auk þess að grafa undan réttinum til orku um allan heim. Verðbólga kemur harðast niður á fátækustu heimilunum. Heitasta ár í 125 þúsund ár Á sama tíma fara loftslagshamfarir í vöxt í öllum ríkjum. Líklegt er að þetta ár verði hið heitasta í 125 þúsund ár. Skaðvænleg hvassviðri, ófyrirsjáanlegar rigningar og flóð, hitabylgjur og þurrkar valda ógnvænlegri eyðileggingu. Hundruð milljóna manna um allan heim verða fyrir barðinu á þessum ósköpum, sem kosta mannslíf og eyðileggja lífsviðurværi. Ekki er hægt að skrúfa fyrir krana og hætta notkun jarðefnaeldsneyti í einu vetfangi. Hins vegar eru mörg tækifæri til aðgerða enn ónotuð. Sem dæmi má nefna þá voru 7 trilljónir dala sóttir í vasa skattgreiðenda eða sparnað þeirra til að fjármagna niðurgreiðslur á jarðefnaeldsneyti. Niðurgreiðslur eru ekki til þess fallnar að vernda rauntekjur fátækustu heimilanna. Fjármagn er fært til með þeim afleiðingum að skuldir þróunarríkja hækka. Nota mætti féð til þess að bæta heilsugæslu, byggja upp innviði, til dæmis á sviði hreinnar orku og flutningskerfis, eða til að auka félagslega aðstoð við fátæka. Ef notkun jarðefnaeldsneytis er hætt hægt og bítandi á ábyrgan hátt, getur slíkt hjálpað hinum fátækustu og bætt efnahag þeirra ríkja sem eru háð þessum orkugjöfum. Mörg úrræði ónotuð Við hjá Loftslagsbreytingastofnun Sameinuðu þjóðanna (UN Climate Change) gerðum úttekt á loftslagsaðgerðum heimsins fram til þessa og ljóst er að framfarir eru of hægar. En hún bendir einnig til að við höfum margs konar úrræði til að hraða loftslagsaðgerðum og að notkun þeirra mun styrkja hagkerfi okkar. Við höfum þekkingu og úrræði til að hraða umskiptunum og getum á sama tíma haft réttlæti að leiðarljósi og að enginn sé skilinn eftir. Milljónir manna þurfa á því að halda að valdamenn nýti sér þau úrræði sem eru fyrir hendi. Þar á meðal þarf að færa fjárfestingar í nýrri framleiðslu jarðefnaeldsneytis yfir til endurnýjanlegrar orku. Með þeim hætti má tryggja stöðuga, áreiðanlega og ódýra orku til þess að knýja hagvöxt. Þetta snýst um framboð og eftirspurn. Við sem þurfum á orku að halda til að kveikja ljósin, þurfum á því að halda að okkur sé boðið upp á hreinan valkost. Ofur-lausnamiðuð samvinna Það er ástæða til bjartsýni ef ríkisstjórnir mæta til leiks á Loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í ár, COP28, í Dubai með ofur-lausnamiðaða samvinnu að leiðarljósi. Þannig mætti semja um að þrefalda framleiðslugetu heimsins í endurnýjanlegri orku. Við getum tvöfaldað orkuskilvirkni heimsins. Við getum sýnt fram á að fjárveitingar til að hjálpa ríkjum að aðlagast áhrifum loftslagsbreytinga og gera þær miðlægar í áætlanagerð, muni tvöfaldast. Við getum látið drauminn um loftslagsréttlæti rætast með því að stofna sjóð um tap og tjón vegna loftslagsbreytinga. Og við getum staðið við gamalt loforð um að fjármagna umskiptin og gera grein fyrir hvernig við ætlum að fjármagna næstu skref. Við munum ekki breyta öllu eins og hendi sé veifað á einum fundi. En við getum mótað þá stefnu sem framtíðin tekur á þessu ári og sett markmið um hverjar skuldbindingar einstakra þjóða verða 2025. Ég visa því á bug að láta hræðsluáróður villa mér sýn og þið ættuð að fara að dæmi mínu. Höfundur er forstjóri Loftslagsstofnunar Sameinuðu þjóðanna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsráðstefna Sameinuðu þjóðanna (COP) Loftslagsmál Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Undanfarin ár hefur verðbólga rýrt lífskjör víða um heim. Úrtölumenn hafa reynt að færa sér þessa kjararýrnun í nyt og halda því fram að aðgerðir í loftslagsmálum séu of dýrar og gangi gegn hagsmunum venjulegs fólks. Ekkert er fjær sannleikanum. Hræðsluáróður, sem snýst um að etja saman grænum gegn fátækum, er til þess fallinn að valda sundrungu, en oft og tíðum býr að baki skammtíma gróðavon. Einungis orku-öryggi tryggir stöðuga og efnahagslega sjálfbæra framtíð. Slíkt er einnnig á ávísun á öflugt viðnám og góða fjármögnun gegn hamförum. Hún stuðlar einnig að því að hlýnun jarðar verði takmörkuð við 1.5 gráðu. Útgjöld heimila hækka Jarðefnaeldsneyti, þar á meða kol, olía og gas, hafa átt stóran þátt í að hækka framfærslukostnað, og valda milljörðum heimila um allan heim miklum búsifjum. Verðlag hefur sveiflast til, ekki síst vegna óvissu og átaka. Þessar hækkanir valda svo keðjuverkun þegar verð á samgöngum, matvælum, rafmagni og öðrum lífsnauðsynjum hækkar. Í mörgum ríkjum, sem eru sérstakega háð jarðefnaeldsneyti, hækkuðu útgjöld heimila um andvirði eitt þúsund Bandaríkjadala árið 2022 (u.þ.b. 138 þúsund krónur) vegna verðhækkanna á jarðefnaeldsneyti. Neysluverð á enn eftir að hækka og hægja á hagvexti eftir því sem áhrif loftslagsbreytinga aukast, að mati efnahagsstofnana á borð við fjármálaráðuneyti Bandaríkjanna, Seðlabanka Indlands og Evrópska seðlabankans. Hækkun orkuverðs dregur einnig úr hagnaði fyrirtækja og dregur úr hagvexti, auk þess að grafa undan réttinum til orku um allan heim. Verðbólga kemur harðast niður á fátækustu heimilunum. Heitasta ár í 125 þúsund ár Á sama tíma fara loftslagshamfarir í vöxt í öllum ríkjum. Líklegt er að þetta ár verði hið heitasta í 125 þúsund ár. Skaðvænleg hvassviðri, ófyrirsjáanlegar rigningar og flóð, hitabylgjur og þurrkar valda ógnvænlegri eyðileggingu. Hundruð milljóna manna um allan heim verða fyrir barðinu á þessum ósköpum, sem kosta mannslíf og eyðileggja lífsviðurværi. Ekki er hægt að skrúfa fyrir krana og hætta notkun jarðefnaeldsneyti í einu vetfangi. Hins vegar eru mörg tækifæri til aðgerða enn ónotuð. Sem dæmi má nefna þá voru 7 trilljónir dala sóttir í vasa skattgreiðenda eða sparnað þeirra til að fjármagna niðurgreiðslur á jarðefnaeldsneyti. Niðurgreiðslur eru ekki til þess fallnar að vernda rauntekjur fátækustu heimilanna. Fjármagn er fært til með þeim afleiðingum að skuldir þróunarríkja hækka. Nota mætti féð til þess að bæta heilsugæslu, byggja upp innviði, til dæmis á sviði hreinnar orku og flutningskerfis, eða til að auka félagslega aðstoð við fátæka. Ef notkun jarðefnaeldsneytis er hætt hægt og bítandi á ábyrgan hátt, getur slíkt hjálpað hinum fátækustu og bætt efnahag þeirra ríkja sem eru háð þessum orkugjöfum. Mörg úrræði ónotuð Við hjá Loftslagsbreytingastofnun Sameinuðu þjóðanna (UN Climate Change) gerðum úttekt á loftslagsaðgerðum heimsins fram til þessa og ljóst er að framfarir eru of hægar. En hún bendir einnig til að við höfum margs konar úrræði til að hraða loftslagsaðgerðum og að notkun þeirra mun styrkja hagkerfi okkar. Við höfum þekkingu og úrræði til að hraða umskiptunum og getum á sama tíma haft réttlæti að leiðarljósi og að enginn sé skilinn eftir. Milljónir manna þurfa á því að halda að valdamenn nýti sér þau úrræði sem eru fyrir hendi. Þar á meðal þarf að færa fjárfestingar í nýrri framleiðslu jarðefnaeldsneytis yfir til endurnýjanlegrar orku. Með þeim hætti má tryggja stöðuga, áreiðanlega og ódýra orku til þess að knýja hagvöxt. Þetta snýst um framboð og eftirspurn. Við sem þurfum á orku að halda til að kveikja ljósin, þurfum á því að halda að okkur sé boðið upp á hreinan valkost. Ofur-lausnamiðuð samvinna Það er ástæða til bjartsýni ef ríkisstjórnir mæta til leiks á Loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í ár, COP28, í Dubai með ofur-lausnamiðaða samvinnu að leiðarljósi. Þannig mætti semja um að þrefalda framleiðslugetu heimsins í endurnýjanlegri orku. Við getum tvöfaldað orkuskilvirkni heimsins. Við getum sýnt fram á að fjárveitingar til að hjálpa ríkjum að aðlagast áhrifum loftslagsbreytinga og gera þær miðlægar í áætlanagerð, muni tvöfaldast. Við getum látið drauminn um loftslagsréttlæti rætast með því að stofna sjóð um tap og tjón vegna loftslagsbreytinga. Og við getum staðið við gamalt loforð um að fjármagna umskiptin og gera grein fyrir hvernig við ætlum að fjármagna næstu skref. Við munum ekki breyta öllu eins og hendi sé veifað á einum fundi. En við getum mótað þá stefnu sem framtíðin tekur á þessu ári og sett markmið um hverjar skuldbindingar einstakra þjóða verða 2025. Ég visa því á bug að láta hræðsluáróður villa mér sýn og þið ættuð að fara að dæmi mínu. Höfundur er forstjóri Loftslagsstofnunar Sameinuðu þjóðanna.
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun