Vöndum okkur Harpa Júlíusdóttir skrifar 22. nóvember 2023 07:00 Við erum líklega flest meðvituð um það að ofneysla veitir okkur ekki hamingju, og að í raun gengur hún á möguleika okkar og annarra til að vera hamingjusöm. Við eyðum fjármagni í vörur sem koma okkur ekki að neinu gagni, veita okkur enga hamingju og enda jafnvel beint í ruslinu - við kaupum til að henda. Framleiðsla vörunnar hefur þá í ferlinu gengið á auðlindir jarðar og í ótal tilfella einnig gengið á mannréttindi íbúa í hinu hnattræna suðri. Þessi neikvæðu tengsl neyslu og hamingju hafa sífellt komið betur í ljós í rannsóknum undanfarin ár. Við vitum að til þess að koma í veg fyrir ofnýtingu auðlinda jarðar og standa við loftslagsmarkmið þurfum við að færast úr línulegu hagkerfi yfir í hringrásarhagkerfi. Fyrsta þrepið í módeli hringrásar er að draga úr neyslu og þar stöndum við á Vesturlöndum frammi fyrir alvöru áskorun. Síðustu ár höfum við fengið auka vinkil á þá áskorun, bæði framleiðndur, seljendur og neytendur, – þá ofneyslu áskorun sem blasir við okkur á hinum svokallaða Svarta föstudegi. Þar höfum við náð að skapa stemningu sem þrýstir á ofneyslu og óábyrga viðskiptahætti sem enginn græðir á. Hér þurfum við að breyta um átt, hugsa til framtíðar, hugsa til hringrásar. Fyrirmynd í fiski Um allan heim er litið til þess árangurs em við höfum náð þegar kemur að því að nýta auðlindina sem liggur í hafinu okkar við strendur Íslands. 100% fish er verkefni og markmið sem litið er upp til um allan heim og hefur Sjárvarklasinn lagt ómælda vinnu og hugvit í að tryggja þennan magnaða árangur. Í gegnum nýsköpun, samstarf og stór skref hefur okkur hér á landi tekist að ná allt að 90% nýtingu úr hverjum veiddum fiski. Auðlindir sem áður fóru í urðun eða var hreinlega hent aftur í sjóinn eru nú nýttar í ótal verðmætar hliðarafurðir og útflutningsvörur. Hérna er um að ræða fyrirmyndarverkefni sem hægt væri að heimfæra yfir á annan iðnað með sama tilgang að leiðarljósi. Tækifæri til að skapa Yfirfærsla okkar í hringrásarhagkerfið er ákall um nýsköpun og skapandi hugsun, bæði í framleiðslu og neyslu. Við hugsum þetta einfaldlega upp á nýtt og þar hafa aðildarfélög okkar í Festu verið í fararbroddi. Við setjum fiskúrgang í orkudrykki (Collab frá Ölgerðinni og Feel Iceland), framleiðum búðarkerrur úr plasti sem safnað er úr sjónum (Krónan), bjóðum ferðamönnum að synda í affalls vatni frá hitaveitu (Bláa lónið), seljum ónýta loftpúða úr bílum til verðlaunaðra hönnuða (Netpartar), keyrum framleiðsluferli með metan gasi sem kemur fram okkar eigin niðurbrjótanlegu vöruumbúðum (Te og kaffi), læknum þúsundir manna með fiskiroði sem áður fór í ruslið (Kerecis) og við drögum markvisst úr vöruúrvali á sama tíma og við aukum notagildi á þeim vörum sem við framleiðum (66° Norður). Það liggja einnig gífurleg tækifæri í endursölu og endurnotkun. Hugarfarsbreyting í kringum það að koma notuðum hlutum aftur inn í hringrás með því að gefa þá í gjafir, til dæmis nú um jólin, hefði í för með sér ótal tækifæri til að minnka sóun og jafnvel draga úr verðbólgu. Endursölumarkaður á fatnaði hefur á síðustu árum vaxið á ógnarhraða og mun það viðskiptamódel nú þjóna sem fyrirmynd fyrir aðra vöruflokka. Á árinu 2022 var virði á endursölu fatamarkaði í heiminum metið á 177 milljarða bandaríkjadala og er því spáð að árið 2027 verði það komið í 351 milljarða bandaríkjadala. Það liggja því tækifæri í því að framleiða vandaða vöru sem á líf eftir notkun fyrsta kaupanda. Þá hefur verið sýnt fram á það að74% af neytendumí heiminum nýti sér að einhverju leiti endursölumarkaði og þá einna helst þegar kemur að fatnaði og raftækjum. Vörumerki semhanna sínar vörur í þeim tilgangi að þær eigi sér annað líf inná endursölumarkaði, eru á sama tíma að byggja upp aukna langtíma tryggð við sína viðskiptavini. Við þurfum ekki að líta langt til að rifja upp dæmi um endursölumarkaði sem eiga góðan stað í hjörtum landsmanna og hafa skilað sínu. Góði hirðirinn er þar í fararbroddi, þar sem gömul húsgögn og aðrir heimilismunir fá nýtt líf. Fatabúðir Rauða krossins eru annað nærtækt dæmi. Vöndum okkur Ein af grunnstoðum hringrásarhagkerfsins er að framleiða eingöngu vörur sem skapa raunverulegt virði í sjálfbæru samfélagi. Við þurfum að hætta að framleiða vörur sem hafa ratað inn í hagkerfið okkar vegna ofneyslu. Þetta þýðir ekki að við hættum að framleiða vörur, segjum upp starfsfólki og lokum fyrirtækjum, alls ekki. Í hringrásarhagkerfinu er vandað til verks bæði í framleiðslu, þjónustu og neyslu. Samband framleiðanda og neytanda er vandað og traust. Samband okkar sem samfélags við náttúruna er vandað og auðgandi. Við vöndum okkur. Höfundur er verkefnastjóri hjá Festu - miðstöðvar um sjálfbærni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Loftslagsmál Sorphirða Ástin og lífið Mest lesið Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum Skoðun „Þessu er alltaf lofað fyrir kosningar en alltaf svikið“ Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson Skoðun Skoðun Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Skoðun Að standa við stóru orðin Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar Skoðun Ég virði þig og þín mörk, virðir þú mig og mín mörk ? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun „Þessu er alltaf lofað fyrir kosningar en alltaf svikið“ Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þjóðaröryggi að vera aðildarríki að Evrópusambandinu Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Fullvalda utan sambandsríkja Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar - Salómonsdómur, lög og ólög Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Sjálfstæðir grunnskólar í hættu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Borgaralegur vígbúnaður Dr. Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Áskoranir og tækni í heilbrigðisþjónustu Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Ósunginn óður til doktorsnema Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Frjáls umræða ekki lengur leyfð í USA – Skoðanafrelsi í hættu – Amerískt Gestapo í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Tannhjól í mulningsvél? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Fækkum kennurum um 90% Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson skrifar Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Sjá meira
Við erum líklega flest meðvituð um það að ofneysla veitir okkur ekki hamingju, og að í raun gengur hún á möguleika okkar og annarra til að vera hamingjusöm. Við eyðum fjármagni í vörur sem koma okkur ekki að neinu gagni, veita okkur enga hamingju og enda jafnvel beint í ruslinu - við kaupum til að henda. Framleiðsla vörunnar hefur þá í ferlinu gengið á auðlindir jarðar og í ótal tilfella einnig gengið á mannréttindi íbúa í hinu hnattræna suðri. Þessi neikvæðu tengsl neyslu og hamingju hafa sífellt komið betur í ljós í rannsóknum undanfarin ár. Við vitum að til þess að koma í veg fyrir ofnýtingu auðlinda jarðar og standa við loftslagsmarkmið þurfum við að færast úr línulegu hagkerfi yfir í hringrásarhagkerfi. Fyrsta þrepið í módeli hringrásar er að draga úr neyslu og þar stöndum við á Vesturlöndum frammi fyrir alvöru áskorun. Síðustu ár höfum við fengið auka vinkil á þá áskorun, bæði framleiðndur, seljendur og neytendur, – þá ofneyslu áskorun sem blasir við okkur á hinum svokallaða Svarta föstudegi. Þar höfum við náð að skapa stemningu sem þrýstir á ofneyslu og óábyrga viðskiptahætti sem enginn græðir á. Hér þurfum við að breyta um átt, hugsa til framtíðar, hugsa til hringrásar. Fyrirmynd í fiski Um allan heim er litið til þess árangurs em við höfum náð þegar kemur að því að nýta auðlindina sem liggur í hafinu okkar við strendur Íslands. 100% fish er verkefni og markmið sem litið er upp til um allan heim og hefur Sjárvarklasinn lagt ómælda vinnu og hugvit í að tryggja þennan magnaða árangur. Í gegnum nýsköpun, samstarf og stór skref hefur okkur hér á landi tekist að ná allt að 90% nýtingu úr hverjum veiddum fiski. Auðlindir sem áður fóru í urðun eða var hreinlega hent aftur í sjóinn eru nú nýttar í ótal verðmætar hliðarafurðir og útflutningsvörur. Hérna er um að ræða fyrirmyndarverkefni sem hægt væri að heimfæra yfir á annan iðnað með sama tilgang að leiðarljósi. Tækifæri til að skapa Yfirfærsla okkar í hringrásarhagkerfið er ákall um nýsköpun og skapandi hugsun, bæði í framleiðslu og neyslu. Við hugsum þetta einfaldlega upp á nýtt og þar hafa aðildarfélög okkar í Festu verið í fararbroddi. Við setjum fiskúrgang í orkudrykki (Collab frá Ölgerðinni og Feel Iceland), framleiðum búðarkerrur úr plasti sem safnað er úr sjónum (Krónan), bjóðum ferðamönnum að synda í affalls vatni frá hitaveitu (Bláa lónið), seljum ónýta loftpúða úr bílum til verðlaunaðra hönnuða (Netpartar), keyrum framleiðsluferli með metan gasi sem kemur fram okkar eigin niðurbrjótanlegu vöruumbúðum (Te og kaffi), læknum þúsundir manna með fiskiroði sem áður fór í ruslið (Kerecis) og við drögum markvisst úr vöruúrvali á sama tíma og við aukum notagildi á þeim vörum sem við framleiðum (66° Norður). Það liggja einnig gífurleg tækifæri í endursölu og endurnotkun. Hugarfarsbreyting í kringum það að koma notuðum hlutum aftur inn í hringrás með því að gefa þá í gjafir, til dæmis nú um jólin, hefði í för með sér ótal tækifæri til að minnka sóun og jafnvel draga úr verðbólgu. Endursölumarkaður á fatnaði hefur á síðustu árum vaxið á ógnarhraða og mun það viðskiptamódel nú þjóna sem fyrirmynd fyrir aðra vöruflokka. Á árinu 2022 var virði á endursölu fatamarkaði í heiminum metið á 177 milljarða bandaríkjadala og er því spáð að árið 2027 verði það komið í 351 milljarða bandaríkjadala. Það liggja því tækifæri í því að framleiða vandaða vöru sem á líf eftir notkun fyrsta kaupanda. Þá hefur verið sýnt fram á það að74% af neytendumí heiminum nýti sér að einhverju leiti endursölumarkaði og þá einna helst þegar kemur að fatnaði og raftækjum. Vörumerki semhanna sínar vörur í þeim tilgangi að þær eigi sér annað líf inná endursölumarkaði, eru á sama tíma að byggja upp aukna langtíma tryggð við sína viðskiptavini. Við þurfum ekki að líta langt til að rifja upp dæmi um endursölumarkaði sem eiga góðan stað í hjörtum landsmanna og hafa skilað sínu. Góði hirðirinn er þar í fararbroddi, þar sem gömul húsgögn og aðrir heimilismunir fá nýtt líf. Fatabúðir Rauða krossins eru annað nærtækt dæmi. Vöndum okkur Ein af grunnstoðum hringrásarhagkerfsins er að framleiða eingöngu vörur sem skapa raunverulegt virði í sjálfbæru samfélagi. Við þurfum að hætta að framleiða vörur sem hafa ratað inn í hagkerfið okkar vegna ofneyslu. Þetta þýðir ekki að við hættum að framleiða vörur, segjum upp starfsfólki og lokum fyrirtækjum, alls ekki. Í hringrásarhagkerfinu er vandað til verks bæði í framleiðslu, þjónustu og neyslu. Samband framleiðanda og neytanda er vandað og traust. Samband okkar sem samfélags við náttúruna er vandað og auðgandi. Við vöndum okkur. Höfundur er verkefnastjóri hjá Festu - miðstöðvar um sjálfbærni.
Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun
Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir Skoðun
Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum Skoðun
Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson Skoðun
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar
Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar
Skoðun Frjáls umræða ekki lengur leyfð í USA – Skoðanafrelsi í hættu – Amerískt Gestapo í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir Skoðun
Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir Skoðun
Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum Skoðun
Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson Skoðun