Þrjár klemmur ríkisstjórnarinnar Þórarinn Hjartarson skrifar 13. október 2023 11:00 Óhætt er að segja að ríkisstjórnin sé í klemmu vegna afsagnar Bjarna Benediktssonar. Klemmurnar eru í rauninni þrjár og erfitt er að sjá hvernig stjórnarþingmenn munu vinda ofan af þeim. Klemma 1: Álit umboðsmanns Fyrsti hausverkurinn sem ríkisstjórnin – og þá sérstaklega Sjálfstæðisflokkurinn – stendur frammi fyrir er hvernig skuli túlka álit umboðsmanns Alþingis. Í fljótu bragði mætti segja að tvær túlkanir séu mögulegar: Álitið er áfellisdómur yfir embættisverkum Bjarna Benediktssonar. Full innistæða sé því fyrir afsögn Bjarna enda hafi hann bersýnilega brotið af sér í embætti. Ákvörðun Bjarna sé því bæði skiljanleg og virðingarverð (í ljósi fárra fordæma fyrir afsögnum íslenskra ráðherra eftir sambærilega úrskurði). Forsendur álitsins eru gagnrýniverðar. Ekki sé tilefni til að Bjarni láti af embætti enda hnígi mörg rök að því að hann hafi ekkert gert af sér. Bjarni hrökklast því úr embætti fyrir litlar sakir. Fulltrúar stjórnarflokkanna hafa stuðst við einhvers konar sambræðslu þessara túlkana í viðbrögðum sínum síðustu sólarhringa. Bjarni hafi í raun ekki brotið alvarlega af sér – en samt sé skiljanlegt að hann hafi sagt af sér. Hvort það sé til marks um sterkan stjórnmálamenn, eins og Sjálfstæðismenn vilja meina, skal ósagt látið. Hvað á að gera við Bjarna? Hvað sem túlkunum líður standa stjórnarliðar frammi fyrir stórri spurningu: hvað á að gera við Bjarna? Vitaskuld væri snyrtilegast að ráðherra sem segir af sér eftir ávirðingar um brot í starfi hverfi úr ríkisstjórn, enda hefð fyrir því, en ef marka má fréttaflutning virðast aðrar útfærslur vera á borðinu. Skal engan undra, enda er stjórnarsamstarfið milli steins og sleggju. Öllum ætti nú að vera ljóst að ríkisstjórnin hangir á nánu samstarfi flokksformannanna þriggja. Bjarni, Katrín Jakobsdóttir og Sigurður Ingi Jóhannsson hafa öll haft orð á því á undanförnum árum hvað traustið þeirra á milli sé gott. Bjarni sé raunar einn besti samstarfsmaður sem Katrín hefur átt. Stjórnmálaskýrendur telja þríeykið í raun vera límið sem haldi ósamstíga ríkisstjórn saman. Því er augljóst að andinn í ríkisstjórn myndi breytast ef þriðjungur límsins hverfur úr ríkisstjórn. Þar að auki verður það að teljast afkáralegt ef að formaður stærsta stjórnmálaflokksins í ríkisstjórninni eigi ekki sæti við ríkisstjórnarborðið. Sitji áhrifalítill í þingsalnum meðal annarra óbreytta þingmanna. Í því ljósi er skiljanlegt að stjórnarflokkarnir vinni nú að því að finna hlutverk fyrir Bjarna í ríkisstjórninni (skal þá ósagt látið hvort annar ráðherrastóll fyrir Bjarna sé til marks um að hann hafi axlað ábyrgð eða sagt af sér í raun, eins og gagnrýnendur ríkisstjórnarinnar benda á). Tveir valmöguleikar virðast vera í stöðunni: Klemma 2: Hrein stólaskipti Bjarni getur átt stólaskipti við annan ráðherra. Flokkarnir þrír skiptu með sér ráðherraembættum við upphaf kjörtímabilsins og því auðveldast fyrir Bjarna að skipta við annan ráðherra Sjálfstæðisflokksins. Þar hefur utanríkisráðuneytið oftast verið nefnt og myndi því Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir verða fjármálaráðherra. Þetta virðist á pappírunum vera nokkuð einföld leið til að vinda ofan af stöðunni. Hins vegar er einn stór galli á þessari gjöf Njarðar: fordæmið. Pólitískir andstæðingar, innan sem utan ríkisstjórnar, bíða nú í ofvæni eftir að umboðsmaður Alþingis skili áliti sínu á embættisfærslum Svandísar Svavarsdóttur í tengslum við frestun hvalveiða í sumar. Fari svo að Svandís fái ákúrur, eins og flestir greinendur búast við, verður umsvifalaust gerð sú krafa að hún láti af embætti. Það verður að teljast skiljanlegt og eðlilegt eftir frumkvæði Bjarna á þriðjudaginn. Ef ráðherrar Sjálfstæðisflokksins hafa á þeim tímapunkti haft stólaskipti eftir afsögn Bjarna væri því að sama skapi skiljanlegt og eðlilegt að Svandís geri slíkt hið sama. Bjarni myndi með stólaskiptum setja það fordæmi að þegar ráðherra þessarar ríkisstjórnar segir af sér þá fái hann annað ráðherraembætti í staðinn. Bjarni væri því að gera Guðmund Inga Guðbrandsson að sjávarútvegsráðherra, enda verður að teljast ólíklegt að Svandís yrði gerði að forsætisráðherra eftir brot í starfi. Ef marka má óánægju þingmanna Sjálfstæðisflokksins með embættisfærslur Guðmundar Inga, ekki síst friðanir undir lok síðasta kjörtímabils, munu vafalaust margir Sjálfstæðismenn telja þarna farið úr öskunni í eldinn. Klemma 3: Uppstokkun Vilji Bjarni hins vegar ekki setja þetta fordæmi er í raun aðeins einn valkostur eftir, í ljósi þess að stjórnarslit virðast ekki vera á borðinu. Það er að tækifærið verði nýtt til að gera allsherjar uppstokkun á ríkisstjórninni. Allt verði undir, ráðherraembætti flytjist jafnvel á milli flokka. Einhverjum kann að þykja það heillandi kostur. Þreyta er komin í stjórnarsamstarfið og því kjörið að stilla saman strengi að nýju og endurúthluta verkefnum. Endurnýja heitin almennilega. Slíkar æfingar myndu þó alltaf markast af einu: undirliggjandi óánægju. Það væri enda ekkert tilefni til að ráðast í allsherjar uppstokun á ríkisstjórninni ef stjórnarliðar væru ánægðir með störf ráðherra hinna flokkanna tveggja. Ríkisstjórnin væri með þessu endanlega að bera ósætti sitt á torg. Mesta klemman fælist þó í ráðherraskiptunum sjálfum. Núverandi ráðherrar hafa nú þegar lagt fram málaskrá sína, þ.e. hvaða málum þau hyggjast vinna að á þessum þingvetri, og því yrði nýjum ráðherrum þröngur stakkur sniðinn. Fráfarandi ráðherrar hafa þegar lagt upp áætlun ráðuneytisins fyrir næsta árið og enginn hægðarleikur fyrir nýjan ráðherra að kúvenda því. Ekki bætir úr skák að við erum stödd á næst síðasta ári kjörtímabilsins sem þarf að nýta vel ef koma á stórum málum í gegnum þingið. Fyrsta heila starfsárið sem nýir ráðherrar fá að móta eftir eigin höfði verður því í aðdraganda kosninga, þingvetur sem markast að jafnaði af margvíslegum átökum og fáum stórræðum. Þar að auki má ætla að persónulegur metnaður ráðherra og flokka muni þvælast fyrir uppstokkun. Sem fyrr segir hafa ráðherrar, að dómsmálaráðherra undanskildum, nýtt undanfarin ár til að sökkva sér í málaflokka sinna ráðuneyta og teiknað upp áætlun sem þeir vilja eflaust fylgja úr hlaði. Eru ráðherrarnir tilbúnir að hverfa frá því til þess eins að finna pláss fyrir Bjarna? Er Svandís tilbúin að gefa eftir matvælaráðuneytið og alla vinnuna sem býr að baki fyrirhuguðum breytingum hennar í sjávarútvegi til að finna pláss fyrir ráðherra sem braut af sér? Er Sjálfstæðisflokkurinn tilbúinn að ráðast í uppstokkun, án þess að fá matvælaráðuneytið? Allt er þetta ólíklegt, en ekki útilokað. Hvað á að gera við ríkisstjórnina? Óhætt er því að segja að ríkisstjórnin sé í klemmu vegna afsagnar Bjarna. Á Bjarni að fá annan ráðherrastól? Ef svarið er nei gæti það þýtt endalok stjórnarsamstarfsins og að öllum líkindum kosningar, sem fáir stjórnarliðar virðast treysta sér í á þessari stundu. Ef svarið er já mun það setja fordæmi sem verður seint til þess fallið að slökkva elda á stjórnarheimili sem nú þegar logar stafna á milli. Nú er bara að bíða og sjá. Höfundur er stjórnandi hlaðvarpsins Ein pæling. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórarinn Hjartarson Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Sjá meira
Óhætt er að segja að ríkisstjórnin sé í klemmu vegna afsagnar Bjarna Benediktssonar. Klemmurnar eru í rauninni þrjár og erfitt er að sjá hvernig stjórnarþingmenn munu vinda ofan af þeim. Klemma 1: Álit umboðsmanns Fyrsti hausverkurinn sem ríkisstjórnin – og þá sérstaklega Sjálfstæðisflokkurinn – stendur frammi fyrir er hvernig skuli túlka álit umboðsmanns Alþingis. Í fljótu bragði mætti segja að tvær túlkanir séu mögulegar: Álitið er áfellisdómur yfir embættisverkum Bjarna Benediktssonar. Full innistæða sé því fyrir afsögn Bjarna enda hafi hann bersýnilega brotið af sér í embætti. Ákvörðun Bjarna sé því bæði skiljanleg og virðingarverð (í ljósi fárra fordæma fyrir afsögnum íslenskra ráðherra eftir sambærilega úrskurði). Forsendur álitsins eru gagnrýniverðar. Ekki sé tilefni til að Bjarni láti af embætti enda hnígi mörg rök að því að hann hafi ekkert gert af sér. Bjarni hrökklast því úr embætti fyrir litlar sakir. Fulltrúar stjórnarflokkanna hafa stuðst við einhvers konar sambræðslu þessara túlkana í viðbrögðum sínum síðustu sólarhringa. Bjarni hafi í raun ekki brotið alvarlega af sér – en samt sé skiljanlegt að hann hafi sagt af sér. Hvort það sé til marks um sterkan stjórnmálamenn, eins og Sjálfstæðismenn vilja meina, skal ósagt látið. Hvað á að gera við Bjarna? Hvað sem túlkunum líður standa stjórnarliðar frammi fyrir stórri spurningu: hvað á að gera við Bjarna? Vitaskuld væri snyrtilegast að ráðherra sem segir af sér eftir ávirðingar um brot í starfi hverfi úr ríkisstjórn, enda hefð fyrir því, en ef marka má fréttaflutning virðast aðrar útfærslur vera á borðinu. Skal engan undra, enda er stjórnarsamstarfið milli steins og sleggju. Öllum ætti nú að vera ljóst að ríkisstjórnin hangir á nánu samstarfi flokksformannanna þriggja. Bjarni, Katrín Jakobsdóttir og Sigurður Ingi Jóhannsson hafa öll haft orð á því á undanförnum árum hvað traustið þeirra á milli sé gott. Bjarni sé raunar einn besti samstarfsmaður sem Katrín hefur átt. Stjórnmálaskýrendur telja þríeykið í raun vera límið sem haldi ósamstíga ríkisstjórn saman. Því er augljóst að andinn í ríkisstjórn myndi breytast ef þriðjungur límsins hverfur úr ríkisstjórn. Þar að auki verður það að teljast afkáralegt ef að formaður stærsta stjórnmálaflokksins í ríkisstjórninni eigi ekki sæti við ríkisstjórnarborðið. Sitji áhrifalítill í þingsalnum meðal annarra óbreytta þingmanna. Í því ljósi er skiljanlegt að stjórnarflokkarnir vinni nú að því að finna hlutverk fyrir Bjarna í ríkisstjórninni (skal þá ósagt látið hvort annar ráðherrastóll fyrir Bjarna sé til marks um að hann hafi axlað ábyrgð eða sagt af sér í raun, eins og gagnrýnendur ríkisstjórnarinnar benda á). Tveir valmöguleikar virðast vera í stöðunni: Klemma 2: Hrein stólaskipti Bjarni getur átt stólaskipti við annan ráðherra. Flokkarnir þrír skiptu með sér ráðherraembættum við upphaf kjörtímabilsins og því auðveldast fyrir Bjarna að skipta við annan ráðherra Sjálfstæðisflokksins. Þar hefur utanríkisráðuneytið oftast verið nefnt og myndi því Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir verða fjármálaráðherra. Þetta virðist á pappírunum vera nokkuð einföld leið til að vinda ofan af stöðunni. Hins vegar er einn stór galli á þessari gjöf Njarðar: fordæmið. Pólitískir andstæðingar, innan sem utan ríkisstjórnar, bíða nú í ofvæni eftir að umboðsmaður Alþingis skili áliti sínu á embættisfærslum Svandísar Svavarsdóttur í tengslum við frestun hvalveiða í sumar. Fari svo að Svandís fái ákúrur, eins og flestir greinendur búast við, verður umsvifalaust gerð sú krafa að hún láti af embætti. Það verður að teljast skiljanlegt og eðlilegt eftir frumkvæði Bjarna á þriðjudaginn. Ef ráðherrar Sjálfstæðisflokksins hafa á þeim tímapunkti haft stólaskipti eftir afsögn Bjarna væri því að sama skapi skiljanlegt og eðlilegt að Svandís geri slíkt hið sama. Bjarni myndi með stólaskiptum setja það fordæmi að þegar ráðherra þessarar ríkisstjórnar segir af sér þá fái hann annað ráðherraembætti í staðinn. Bjarni væri því að gera Guðmund Inga Guðbrandsson að sjávarútvegsráðherra, enda verður að teljast ólíklegt að Svandís yrði gerði að forsætisráðherra eftir brot í starfi. Ef marka má óánægju þingmanna Sjálfstæðisflokksins með embættisfærslur Guðmundar Inga, ekki síst friðanir undir lok síðasta kjörtímabils, munu vafalaust margir Sjálfstæðismenn telja þarna farið úr öskunni í eldinn. Klemma 3: Uppstokkun Vilji Bjarni hins vegar ekki setja þetta fordæmi er í raun aðeins einn valkostur eftir, í ljósi þess að stjórnarslit virðast ekki vera á borðinu. Það er að tækifærið verði nýtt til að gera allsherjar uppstokkun á ríkisstjórninni. Allt verði undir, ráðherraembætti flytjist jafnvel á milli flokka. Einhverjum kann að þykja það heillandi kostur. Þreyta er komin í stjórnarsamstarfið og því kjörið að stilla saman strengi að nýju og endurúthluta verkefnum. Endurnýja heitin almennilega. Slíkar æfingar myndu þó alltaf markast af einu: undirliggjandi óánægju. Það væri enda ekkert tilefni til að ráðast í allsherjar uppstokun á ríkisstjórninni ef stjórnarliðar væru ánægðir með störf ráðherra hinna flokkanna tveggja. Ríkisstjórnin væri með þessu endanlega að bera ósætti sitt á torg. Mesta klemman fælist þó í ráðherraskiptunum sjálfum. Núverandi ráðherrar hafa nú þegar lagt fram málaskrá sína, þ.e. hvaða málum þau hyggjast vinna að á þessum þingvetri, og því yrði nýjum ráðherrum þröngur stakkur sniðinn. Fráfarandi ráðherrar hafa þegar lagt upp áætlun ráðuneytisins fyrir næsta árið og enginn hægðarleikur fyrir nýjan ráðherra að kúvenda því. Ekki bætir úr skák að við erum stödd á næst síðasta ári kjörtímabilsins sem þarf að nýta vel ef koma á stórum málum í gegnum þingið. Fyrsta heila starfsárið sem nýir ráðherrar fá að móta eftir eigin höfði verður því í aðdraganda kosninga, þingvetur sem markast að jafnaði af margvíslegum átökum og fáum stórræðum. Þar að auki má ætla að persónulegur metnaður ráðherra og flokka muni þvælast fyrir uppstokkun. Sem fyrr segir hafa ráðherrar, að dómsmálaráðherra undanskildum, nýtt undanfarin ár til að sökkva sér í málaflokka sinna ráðuneyta og teiknað upp áætlun sem þeir vilja eflaust fylgja úr hlaði. Eru ráðherrarnir tilbúnir að hverfa frá því til þess eins að finna pláss fyrir Bjarna? Er Svandís tilbúin að gefa eftir matvælaráðuneytið og alla vinnuna sem býr að baki fyrirhuguðum breytingum hennar í sjávarútvegi til að finna pláss fyrir ráðherra sem braut af sér? Er Sjálfstæðisflokkurinn tilbúinn að ráðast í uppstokkun, án þess að fá matvælaráðuneytið? Allt er þetta ólíklegt, en ekki útilokað. Hvað á að gera við ríkisstjórnina? Óhætt er því að segja að ríkisstjórnin sé í klemmu vegna afsagnar Bjarna. Á Bjarni að fá annan ráðherrastól? Ef svarið er nei gæti það þýtt endalok stjórnarsamstarfsins og að öllum líkindum kosningar, sem fáir stjórnarliðar virðast treysta sér í á þessari stundu. Ef svarið er já mun það setja fordæmi sem verður seint til þess fallið að slökkva elda á stjórnarheimili sem nú þegar logar stafna á milli. Nú er bara að bíða og sjá. Höfundur er stjórnandi hlaðvarpsins Ein pæling.
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun