Hvalir og kolefni Hilmar J. Malmquist skrifar 29. ágúst 2023 14:30 Efnafræðingur hefur reiknað út að langreyðar við Ísland losi meira af kolefni (koltvísýringi, CO2) út í andrúmsloftið en þær binda af efninu (kolefni, C) í vefjum sínum og birtir útreikningana á heimasíðu sinni (gudjonatli.is). Morgunblaðið og Kristján Loftsson forstjóri Hvals hf. grípa þessa mjög svo sérkennilegu útreikninga á lofti og draga af þeim þá vafasömu ályktun að hefðu þeir hvalir sem fyrirtæki forstjórans hefur veitt á undanförnum tíu árum (tæplega 150 langreyðar á ári) ekki verið veiddir hefði losun á koltvísýringi út í andrúmsloftið orðið 1,8 milljón tonnum meiri en ella. Hvalveiðar styðji með öðrum orðum við þau loftslagsmarkmið Íslands að draga úr losun koltvísýrings. Önnur eins vitleysa hefur tæplega sést í þessu brýnasta umhverfismáli sem mannkyn glímir við – baráttunni við losun manna á koltvísýringi, sem stafar aðallega af bruna á jarðefnaeldsneyti, þ.e. bruna á lífrænu kolefni sem hefur verið bundið í milljónir ára djúpt í setlögum jarðar og staðið fyrir utan hina virku kolefnishringrás jarðar. Að blanda losun á kolefni í útblæstri hvala, kolefni sem hvalirnir verða sér úti um með því að éta smágerð krabbadýr, einkum ljósátu, inn í umræðuna um loftslagsmál vegna losunar af mannavöldum á langtímaurðuðum koltvísýringi, ber vitni um alvarlegan skilningsskort á kolefnishringrásinni og loftslagsvánni. Allar lífverur losa koltvísýring – ekki bara hvalir Hvers eiga hvalir að gjalda? Hvað með losun koltvísýrings hjá öllum hinum dýrunum í hafinu? Öll dýr, ekki aðeins í hafinu, heldur einnig í lofti og á láði, losa koltvísýring út í umhverfið. Og vel að merkja, flestir dýrahópar losa meira af koltvísýringi í umhverfið en hvalir gera. Og meira að segja lífverur sem ljóstillífa, þ. á m. þörungar, blóm, grös og tré, losa einnig koltvísýring út í andrúmsloftið, sumar allt að helmingnum sem þær taka upp úr andrúmsloftinu á dag. Hve mörgum lífum vilja Morgunblaðið og Kristján Loftsson fórna til að bjarga manninum, skaðvaldinum, frá loftslagsvánni? Auðvitað ganga pælingar Moggans og Hvals hf. engan veginn upp um að hvalveiðar séu á einhvern hátt liður í aðgerðum til að sporna við loftslagsvánni. Það kemur líffræðingum og vistfræðingum ekki á óvart að langreyðar losi meira af kolefni en þær binda í lífrænum vefjum sínum. Sem fyrr segir á þetta við um öll dýr á jörðinni, þau losa meira af kolefni á líftíma sínum með öndun heldur en þau ná að binda í vefjum sínum. Kolefni verða öll dýr sér úti um einvörðungu með því að éta önnur dýr og/eða ljóstillífandi lífverur, svo sem þörunga og plöntur, sem ólíkt dýrum verða sér úti um kolefni með því að taka upp koltvísýring úr andrúmsloftinu og binda í lífrænan vef. Hvað hvalina varðar skal jafnframt bent á, líkt og efnafræðingurinn tæpir á undir lok útreikninga sinna, að ef jafnþyngd fiska æti alla þá ljósátu sem 150 langreyðar myndu annars éta þá má ætla að losun koltvísýrings út í umhverfið vegna öndunar fiskanna yrði um 4−5 sinnum meiri en af völdum langreyðanna. Þetta stafar af því að hvalir eru nýtnari á orku í efnaskiptum líkamans heldur en fiskar (efnaskiptahraði vex í öfugu hlutfalli við stærð dýra). Samanburðurinn á fiskum og hvölum minnir okkur á að það er varhugavert að einblína á eina tegund lífveru, eins og efnafræðingurinn gerir, þegar fengist er við flókið vistkerfi sjávar. Nauðsynlegt er að huga að sem flestum þáttum til að fá sem raunhæfasta mynd. Af framansögðu er ljóst að allar lífverur, að manninum undanskildum, taka einungis upp og losa sig við kolefni sem er bundið til skemmri tíma og er á ferð í kolefnishringrásinni. Á heildina litið eru lífverurnar því hvorki að auka né minnka það magn kolefnis sem er á hreyfingu í kolefnishringrásinni. Hvorki hvalir né aðrar lífverur, að undanskildum manninum, eiga því nokkra sök á því ójafnvægi sem nú ríkir í kolefnisbúskap jarðar. Langtímaurðun kolefnis Við dauða lífvera rotna þær og brotna niður og stór hluti kolefnisins losnar út í umhverfið og verður þannig aðgengilegt lífverum á ný og hluti af hinni virku kolefnishringrás. Hluti kolefnisins í lífverunum hverfur hins vegar úr umferð virku kolefnishringrásarinnar í langan tíma. Þetta á m.a. við um sjávarlífverur, einkum þó þörunga og götunga. Leifar lífveranna falla til botns úr efri lögum sjávar og grafast ofan í mjúk setlög á miklu dýpi og á löngum tíma geta leifarnar breyst í kolefnisríka jarðolíu og jarðgös. Með þessum hætti binst kolefni í feikilangan tíma, 100–300 milljónir ár, og kúplast út úr hinni virku kolefnishringrás. Þetta kallast langtímaurðun kolefnis (e. carbon sequestration) og er viðtekið fyrirbæri í vísindasamfélaginu. Að undanskildum náttúrulegum ferlum á borð við eldgos, þá er það vegna athafna mannanna en ekki annarra lífvera, sem þetta langtímabundna kolefni losnar á ný út í andrúmsloftið og fer á hreyfingu í kolefnishringrásinni. Vegna stærðar hvalanna og langlífis hefur verið ætlað að þeir taki með sér mikið magn kolefnis í gröfina þegar þeir drepast og falla til botns. Efnafræðingurinn gerir mjög lítið úr þessum þætti en bendir aftur á móti að aðrar lífverur njóti góðs af hvalhræjunum í djúpinu og éti hvalina upp áður en þeir hverfa ofan í botnsetið. Því sé ekki um langtímaurðun kolefnis að ræða. Það er rétt að hvalshræin skapa kjöraðstæður fyrir býsna fjölbreytt líf í annars fremur lífsnauðum hafsdjúpunum. Öllu vafasamara er að þar eigi sér ekki stað langtímaurðun á kolefni. Vegna einangrunar djúpbotnsins endar líklega mikið af kolefni sem þar er í lifandi verum á sama hátt og kolefni í þörungum og götungum og öðrum lífverum sem falla dauð niður til botns úr efri sjávarlögum, það lokast af í setinu áður en það losnar út í umhverfið. Losun hvalveiðiskipanna Vert er að benda á, sem ekki kemur fram í útreikningum efnafræðingsins en Kristján forstjóri hefur upplýst, að losun hvalveiðiskipa Hvals hf. á koltvísýringi við veiðar á 150 langreyðum ku vera nær hin sama og langreyðarnar 150 eru taldar losa á ári við öndun, um 4200 tonn. Þessi losun hvalveiðiskipanna er hrein viðbót við losun koltvísýrings á hnattrænu vísu, ólíkt því sem gildir um hvalina. Þetta er vegna þess að losun hvalveiðiskipanna stafar af bruna á langtímaurðuðu kolefni í jarðefnaeldsneyti, sem er ekki tilfellið meðal hvalanna. Í þessu ljósi er eðlilegt að Hvalur hf. greiði mengunarskatt í samræmi við losun hvalveiðiskipanna. Hættum hvalveiðum Skynsamlegast er að leggja hvalveiðar í iðnaðarskyni af á Ísland og feta þannig í fótspor flestra annarra siðmenntaðra þjóða sem við jafnan berum okkur saman við. Slíkt væri mjög siðlegt og vistfræðilega vænt með hliðsjón af versnandi stöðu heimshafa af völdum hlýnunar, súrnunar og hnignunar líffræðilegrar fjölbreytni. Þvert á það sem haldið er fram í Morgunblaðinu þá myndi stöðvun veiða á langreyðum styðja við stefnu ríkisstjórnarinnar í loftslagsmálum, að ógleymdri stefnu hennar í málefnum um líffræðilega fjölbreytni. Hvalveiðiskipin myndu ekki losa koltvísýring og stærstu dýr jarðar héldu áfram að auðga lífríki jarðar og binda kolefni til lengri og skemmri tíma með sem skilvirkasta hætti sem um getur meðal sjávardýra. Höfundur er líffræðingur og forstöðumaður Náttúruminjasafns Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hvalveiðar Mest lesið Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Leiðsögundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Sjá meira
Efnafræðingur hefur reiknað út að langreyðar við Ísland losi meira af kolefni (koltvísýringi, CO2) út í andrúmsloftið en þær binda af efninu (kolefni, C) í vefjum sínum og birtir útreikningana á heimasíðu sinni (gudjonatli.is). Morgunblaðið og Kristján Loftsson forstjóri Hvals hf. grípa þessa mjög svo sérkennilegu útreikninga á lofti og draga af þeim þá vafasömu ályktun að hefðu þeir hvalir sem fyrirtæki forstjórans hefur veitt á undanförnum tíu árum (tæplega 150 langreyðar á ári) ekki verið veiddir hefði losun á koltvísýringi út í andrúmsloftið orðið 1,8 milljón tonnum meiri en ella. Hvalveiðar styðji með öðrum orðum við þau loftslagsmarkmið Íslands að draga úr losun koltvísýrings. Önnur eins vitleysa hefur tæplega sést í þessu brýnasta umhverfismáli sem mannkyn glímir við – baráttunni við losun manna á koltvísýringi, sem stafar aðallega af bruna á jarðefnaeldsneyti, þ.e. bruna á lífrænu kolefni sem hefur verið bundið í milljónir ára djúpt í setlögum jarðar og staðið fyrir utan hina virku kolefnishringrás jarðar. Að blanda losun á kolefni í útblæstri hvala, kolefni sem hvalirnir verða sér úti um með því að éta smágerð krabbadýr, einkum ljósátu, inn í umræðuna um loftslagsmál vegna losunar af mannavöldum á langtímaurðuðum koltvísýringi, ber vitni um alvarlegan skilningsskort á kolefnishringrásinni og loftslagsvánni. Allar lífverur losa koltvísýring – ekki bara hvalir Hvers eiga hvalir að gjalda? Hvað með losun koltvísýrings hjá öllum hinum dýrunum í hafinu? Öll dýr, ekki aðeins í hafinu, heldur einnig í lofti og á láði, losa koltvísýring út í umhverfið. Og vel að merkja, flestir dýrahópar losa meira af koltvísýringi í umhverfið en hvalir gera. Og meira að segja lífverur sem ljóstillífa, þ. á m. þörungar, blóm, grös og tré, losa einnig koltvísýring út í andrúmsloftið, sumar allt að helmingnum sem þær taka upp úr andrúmsloftinu á dag. Hve mörgum lífum vilja Morgunblaðið og Kristján Loftsson fórna til að bjarga manninum, skaðvaldinum, frá loftslagsvánni? Auðvitað ganga pælingar Moggans og Hvals hf. engan veginn upp um að hvalveiðar séu á einhvern hátt liður í aðgerðum til að sporna við loftslagsvánni. Það kemur líffræðingum og vistfræðingum ekki á óvart að langreyðar losi meira af kolefni en þær binda í lífrænum vefjum sínum. Sem fyrr segir á þetta við um öll dýr á jörðinni, þau losa meira af kolefni á líftíma sínum með öndun heldur en þau ná að binda í vefjum sínum. Kolefni verða öll dýr sér úti um einvörðungu með því að éta önnur dýr og/eða ljóstillífandi lífverur, svo sem þörunga og plöntur, sem ólíkt dýrum verða sér úti um kolefni með því að taka upp koltvísýring úr andrúmsloftinu og binda í lífrænan vef. Hvað hvalina varðar skal jafnframt bent á, líkt og efnafræðingurinn tæpir á undir lok útreikninga sinna, að ef jafnþyngd fiska æti alla þá ljósátu sem 150 langreyðar myndu annars éta þá má ætla að losun koltvísýrings út í umhverfið vegna öndunar fiskanna yrði um 4−5 sinnum meiri en af völdum langreyðanna. Þetta stafar af því að hvalir eru nýtnari á orku í efnaskiptum líkamans heldur en fiskar (efnaskiptahraði vex í öfugu hlutfalli við stærð dýra). Samanburðurinn á fiskum og hvölum minnir okkur á að það er varhugavert að einblína á eina tegund lífveru, eins og efnafræðingurinn gerir, þegar fengist er við flókið vistkerfi sjávar. Nauðsynlegt er að huga að sem flestum þáttum til að fá sem raunhæfasta mynd. Af framansögðu er ljóst að allar lífverur, að manninum undanskildum, taka einungis upp og losa sig við kolefni sem er bundið til skemmri tíma og er á ferð í kolefnishringrásinni. Á heildina litið eru lífverurnar því hvorki að auka né minnka það magn kolefnis sem er á hreyfingu í kolefnishringrásinni. Hvorki hvalir né aðrar lífverur, að undanskildum manninum, eiga því nokkra sök á því ójafnvægi sem nú ríkir í kolefnisbúskap jarðar. Langtímaurðun kolefnis Við dauða lífvera rotna þær og brotna niður og stór hluti kolefnisins losnar út í umhverfið og verður þannig aðgengilegt lífverum á ný og hluti af hinni virku kolefnishringrás. Hluti kolefnisins í lífverunum hverfur hins vegar úr umferð virku kolefnishringrásarinnar í langan tíma. Þetta á m.a. við um sjávarlífverur, einkum þó þörunga og götunga. Leifar lífveranna falla til botns úr efri lögum sjávar og grafast ofan í mjúk setlög á miklu dýpi og á löngum tíma geta leifarnar breyst í kolefnisríka jarðolíu og jarðgös. Með þessum hætti binst kolefni í feikilangan tíma, 100–300 milljónir ár, og kúplast út úr hinni virku kolefnishringrás. Þetta kallast langtímaurðun kolefnis (e. carbon sequestration) og er viðtekið fyrirbæri í vísindasamfélaginu. Að undanskildum náttúrulegum ferlum á borð við eldgos, þá er það vegna athafna mannanna en ekki annarra lífvera, sem þetta langtímabundna kolefni losnar á ný út í andrúmsloftið og fer á hreyfingu í kolefnishringrásinni. Vegna stærðar hvalanna og langlífis hefur verið ætlað að þeir taki með sér mikið magn kolefnis í gröfina þegar þeir drepast og falla til botns. Efnafræðingurinn gerir mjög lítið úr þessum þætti en bendir aftur á móti að aðrar lífverur njóti góðs af hvalhræjunum í djúpinu og éti hvalina upp áður en þeir hverfa ofan í botnsetið. Því sé ekki um langtímaurðun kolefnis að ræða. Það er rétt að hvalshræin skapa kjöraðstæður fyrir býsna fjölbreytt líf í annars fremur lífsnauðum hafsdjúpunum. Öllu vafasamara er að þar eigi sér ekki stað langtímaurðun á kolefni. Vegna einangrunar djúpbotnsins endar líklega mikið af kolefni sem þar er í lifandi verum á sama hátt og kolefni í þörungum og götungum og öðrum lífverum sem falla dauð niður til botns úr efri sjávarlögum, það lokast af í setinu áður en það losnar út í umhverfið. Losun hvalveiðiskipanna Vert er að benda á, sem ekki kemur fram í útreikningum efnafræðingsins en Kristján forstjóri hefur upplýst, að losun hvalveiðiskipa Hvals hf. á koltvísýringi við veiðar á 150 langreyðum ku vera nær hin sama og langreyðarnar 150 eru taldar losa á ári við öndun, um 4200 tonn. Þessi losun hvalveiðiskipanna er hrein viðbót við losun koltvísýrings á hnattrænu vísu, ólíkt því sem gildir um hvalina. Þetta er vegna þess að losun hvalveiðiskipanna stafar af bruna á langtímaurðuðu kolefni í jarðefnaeldsneyti, sem er ekki tilfellið meðal hvalanna. Í þessu ljósi er eðlilegt að Hvalur hf. greiði mengunarskatt í samræmi við losun hvalveiðiskipanna. Hættum hvalveiðum Skynsamlegast er að leggja hvalveiðar í iðnaðarskyni af á Ísland og feta þannig í fótspor flestra annarra siðmenntaðra þjóða sem við jafnan berum okkur saman við. Slíkt væri mjög siðlegt og vistfræðilega vænt með hliðsjón af versnandi stöðu heimshafa af völdum hlýnunar, súrnunar og hnignunar líffræðilegrar fjölbreytni. Þvert á það sem haldið er fram í Morgunblaðinu þá myndi stöðvun veiða á langreyðum styðja við stefnu ríkisstjórnarinnar í loftslagsmálum, að ógleymdri stefnu hennar í málefnum um líffræðilega fjölbreytni. Hvalveiðiskipin myndu ekki losa koltvísýring og stærstu dýr jarðar héldu áfram að auðga lífríki jarðar og binda kolefni til lengri og skemmri tíma með sem skilvirkasta hætti sem um getur meðal sjávardýra. Höfundur er líffræðingur og forstöðumaður Náttúruminjasafns Íslands.
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun