Langþráð lausn úr ofbeldishjúskap Hanna Katrín Friðriksson skrifar 30. júní 2023 06:31 Um helgina dregur til tíðinda. Þá taka loksins gildi lög sem auðvelda lögskilnað, bæði fyrir þolendur ofbeldis í nánu sambandi og fyrir fólk sem er sammála um að leita skilnaðar. Aðdragandinn er frumvarp sem Jón Steindór Valdimarsson, þáverandi þingmaður Viðreisnar, lagði fyrst fram í nóvember 2019 og undirrituð endurflutti fyrir rúmu ári síðan. Þegar málið var flutt í fyrst benti Jón Steindór á að ofbeldi innan veggja heimilis sé sennilega eitt algengasta ofbeldisbrotið sem framið er á Íslandi. Þrátt fyrir það hefur löggjöfin til þessa ekki tryggt þolendum nógu greiðar leiðir til að losna úr slíkum ofbeldishjúskap. Heimilisofbeldi og takmörkuð réttarvernd Sérstaða þessara brota felst þannig ekki síst í því hve erfitt hefur verið fyrir þolendur að komast undan ofbeldinu. Birtingamyndin er flókin og margþætt, bæði í formi líkamsmeiðinga en einnig í formi kynferðislegs, andlegs og fjárhagslegs ofbeldis svo dæmi séu nefnd. Í lögunum til þessa hefur verið þröng heimild til þess að krefjast lögskilnaðar ef annað hjóna hefur orðið uppvíst að líkamsárás eða kynferðisbroti sem bitnar á hinu eða barni sem býr hjá þeim. Andlegt, fjárhagslegt og stafrænt ofbeldi hefur þannig verið undanskilið í lögunum. Ein þungbærasta takmörkunin á þessari heimild hefur verið að lögin hafa krafist þess að gerandinn samþykkti að óska skilnaðar á grundvelli brota sinna. Þetta hefur gilt jafnvel þótt gerandinn hafi hlotið dóm fyrir brotin. Þannig hefur fólk sem hefur beitt ofbeldi í hjónabandi haft í hendi sér að draga skilnaðarferlið á langinn og þannig ílengja ofbeldið í garð maka. Hjónabandið er mikilvæg grunneining í samfélaginu okkar og nauðsynlegt að um það gildi skýr lög og reglur. Lögunum ber þó líka að endurspegla tíðarandann og veita þolendum ofbeldis nauðsynlega og fullnægjandi vernd. Frumvarpið varð að lögum Þegar dró að þinglokum síðasta sumar var útlit fyrir að meirihluti væri á Alþingi fyrir því að samþykkja lögin. Þá bárust athugasemdir frá dómsmálaráðuneytinu sem taldi að með frumvarpinu væri gengið of langt í að standa vörð um hagsmuni þolenda heimilisofbeldis og að sýslumaður myndi ekki geta lagt mat á það hvenær ofbeldi væri framið og hvenær ekki. Þótt ég hafi ekki sammála því mati var það forsenda stuðnings meirihlutans að brugðist yrði við athugasemdunum. Eftir mikil samskipti við ráðuneytið og milli flokka var lendingin þríþætt. Í fyrsta lagi að sýslumaður getur veitt lögskilnað ef maki gengst við ofbeldi sínu en einnig ef hann hefur hlotið dóm fyrir það. Í öðru lagi að þegar önnur mál fara fyrir dóm skuli alltaf veita flýtimeðferð, þar sem gögn eins og útkall lögreglu vegna heimilisofbeldis, áverkavottorð, sálfræðimat og heildarmat á aðstæðum séu fullnægjandi til að tryggja þolanda ofbeldisins lögskilnað. Í þriðja lagi að gildistöku laganna yrði seinkað um eitt ár til þess að sýslumenn og aðrir framkvæmdaraðilar laganna fengju tækifæri til að aðlaga málsmeðferð sína hinni breyttu umgjörð. Það ár er nú liðið og lögin taka gildi 1. júlí 2023. Þá er ónefnd sú mikilvæga breyting að með nýju lögunum þurfa þolendur ofbeldis ekki lengur að fara í gegnum skilnað að borði og sæng eða sáttaumleitanaferli heldur eingöngu hafa samráð um forsjá barna. Skilnaður þegar fólk er sammála Á sama tíma og við fögnum gildistöku laganna – áfangasigri í baráttunni fyrir aukinni réttarvernd þolenda ofbeldis – er líka ástæða til að fagna öðrum hluta laganna. Nýju lögin tryggja hjónum rétt til lögskilnaðar, án undanfarandi skilnaðar að borði og sæng, ef þau eru sammála um það og hafa náð samkomulagi um skipan forsjár barna og skiptingu eigna. Þessi hluti laganna var fyrst lagður fram af Andrési Inga Jónssyni, þingmanni Pírata, en sameinaður frumvarpi Viðreisnar fyrir ári síðan. Það er bæði réttlætis- og frelsismál, enda er það ekki hlutverk hins opinbera að takmarka heimild hjóna til lögskilnaðar ef engir sérstakir hagsmunir eru fyrir hendi sem krefjast slíkra takmarkana. Alveg eins og fólk á að geta gift sig ef það vill þá á það að geta skilið ef það vill. Hin nýju lög, sem taka gildi á morgun, tryggja þannig einfaldan og fljótlegan skilnað fólks sem er sammála um þann verknað til viðbótar við að auðvelda þolendum ofbeldis í hjónabandi til muna að losa sig úr þeim aðstæðum. Höfundur er þingflokksformaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heimilisofbeldi Viðreisn Hanna Katrín Friðriksson Mest lesið Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson skrifar Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030 Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Einelti er veruleikabrenglun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Lýtalaus íslenska“ er ekki til Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hvatning til mótshaldara Landsmóts hestamanna Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Áróður Kremls gegn Úkraínu og NATO Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Um helgina dregur til tíðinda. Þá taka loksins gildi lög sem auðvelda lögskilnað, bæði fyrir þolendur ofbeldis í nánu sambandi og fyrir fólk sem er sammála um að leita skilnaðar. Aðdragandinn er frumvarp sem Jón Steindór Valdimarsson, þáverandi þingmaður Viðreisnar, lagði fyrst fram í nóvember 2019 og undirrituð endurflutti fyrir rúmu ári síðan. Þegar málið var flutt í fyrst benti Jón Steindór á að ofbeldi innan veggja heimilis sé sennilega eitt algengasta ofbeldisbrotið sem framið er á Íslandi. Þrátt fyrir það hefur löggjöfin til þessa ekki tryggt þolendum nógu greiðar leiðir til að losna úr slíkum ofbeldishjúskap. Heimilisofbeldi og takmörkuð réttarvernd Sérstaða þessara brota felst þannig ekki síst í því hve erfitt hefur verið fyrir þolendur að komast undan ofbeldinu. Birtingamyndin er flókin og margþætt, bæði í formi líkamsmeiðinga en einnig í formi kynferðislegs, andlegs og fjárhagslegs ofbeldis svo dæmi séu nefnd. Í lögunum til þessa hefur verið þröng heimild til þess að krefjast lögskilnaðar ef annað hjóna hefur orðið uppvíst að líkamsárás eða kynferðisbroti sem bitnar á hinu eða barni sem býr hjá þeim. Andlegt, fjárhagslegt og stafrænt ofbeldi hefur þannig verið undanskilið í lögunum. Ein þungbærasta takmörkunin á þessari heimild hefur verið að lögin hafa krafist þess að gerandinn samþykkti að óska skilnaðar á grundvelli brota sinna. Þetta hefur gilt jafnvel þótt gerandinn hafi hlotið dóm fyrir brotin. Þannig hefur fólk sem hefur beitt ofbeldi í hjónabandi haft í hendi sér að draga skilnaðarferlið á langinn og þannig ílengja ofbeldið í garð maka. Hjónabandið er mikilvæg grunneining í samfélaginu okkar og nauðsynlegt að um það gildi skýr lög og reglur. Lögunum ber þó líka að endurspegla tíðarandann og veita þolendum ofbeldis nauðsynlega og fullnægjandi vernd. Frumvarpið varð að lögum Þegar dró að þinglokum síðasta sumar var útlit fyrir að meirihluti væri á Alþingi fyrir því að samþykkja lögin. Þá bárust athugasemdir frá dómsmálaráðuneytinu sem taldi að með frumvarpinu væri gengið of langt í að standa vörð um hagsmuni þolenda heimilisofbeldis og að sýslumaður myndi ekki geta lagt mat á það hvenær ofbeldi væri framið og hvenær ekki. Þótt ég hafi ekki sammála því mati var það forsenda stuðnings meirihlutans að brugðist yrði við athugasemdunum. Eftir mikil samskipti við ráðuneytið og milli flokka var lendingin þríþætt. Í fyrsta lagi að sýslumaður getur veitt lögskilnað ef maki gengst við ofbeldi sínu en einnig ef hann hefur hlotið dóm fyrir það. Í öðru lagi að þegar önnur mál fara fyrir dóm skuli alltaf veita flýtimeðferð, þar sem gögn eins og útkall lögreglu vegna heimilisofbeldis, áverkavottorð, sálfræðimat og heildarmat á aðstæðum séu fullnægjandi til að tryggja þolanda ofbeldisins lögskilnað. Í þriðja lagi að gildistöku laganna yrði seinkað um eitt ár til þess að sýslumenn og aðrir framkvæmdaraðilar laganna fengju tækifæri til að aðlaga málsmeðferð sína hinni breyttu umgjörð. Það ár er nú liðið og lögin taka gildi 1. júlí 2023. Þá er ónefnd sú mikilvæga breyting að með nýju lögunum þurfa þolendur ofbeldis ekki lengur að fara í gegnum skilnað að borði og sæng eða sáttaumleitanaferli heldur eingöngu hafa samráð um forsjá barna. Skilnaður þegar fólk er sammála Á sama tíma og við fögnum gildistöku laganna – áfangasigri í baráttunni fyrir aukinni réttarvernd þolenda ofbeldis – er líka ástæða til að fagna öðrum hluta laganna. Nýju lögin tryggja hjónum rétt til lögskilnaðar, án undanfarandi skilnaðar að borði og sæng, ef þau eru sammála um það og hafa náð samkomulagi um skipan forsjár barna og skiptingu eigna. Þessi hluti laganna var fyrst lagður fram af Andrési Inga Jónssyni, þingmanni Pírata, en sameinaður frumvarpi Viðreisnar fyrir ári síðan. Það er bæði réttlætis- og frelsismál, enda er það ekki hlutverk hins opinbera að takmarka heimild hjóna til lögskilnaðar ef engir sérstakir hagsmunir eru fyrir hendi sem krefjast slíkra takmarkana. Alveg eins og fólk á að geta gift sig ef það vill þá á það að geta skilið ef það vill. Hin nýju lög, sem taka gildi á morgun, tryggja þannig einfaldan og fljótlegan skilnað fólks sem er sammála um þann verknað til viðbótar við að auðvelda þolendum ofbeldis í hjónabandi til muna að losa sig úr þeim aðstæðum. Höfundur er þingflokksformaður Viðreisnar.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun