Freistnivandi sveitarstjórna Auður Önnu Magnúsdóttir skrifar 9. febrúar 2023 11:30 Hverjar eru líkurnar á að sveitarfélag láti náttúru innan sinna sveitafélagamarka njóta vafans ef gull og grænir skógar eru í boði? Í öllum málum er mikilvægt að taka réttar ákvarðanir. Undirbúa þarf ákvarðanatöku vel og upplýsa allar hliðar eins og hægt er og tryggja að öll sem hafa mikilvæg sjónarmið og upplýsingar geti komið að ákvarðanatökunni. Í umhverfismálum er þetta sérstaklega mikilvægt því ákvarðanir um framkvæmdir eða starfsemi sem hafa neikvæð áhrif á umhverfið eru oft óafturkræfar og skaðinn óbætanlegur. Reglur um góða ákvarðanatöku Á vettvangi Evrópusambandsins og EES eru settar meginreglur um hvernig á að taka ákvarðanir í umhverfismálum. Ef líklegt er að áhrif framkvæmdar eða starfsemi verði neikvæð má ekki heimila hana nema áður hafi farið fram formlegt mat á áhrifum á ýmsa umhverfisþætti. Slíkar ákvarðanir má heldur ekki taka nema almenningur hafi raunveruleg tækifæri til að taka þátt í ákvörðuninni. Stjórnvöld sem taka ákvarðanir eiga að vera hlutlaus og óháð. Í því felst m.a. að stjórnvöld mega ekki vera háð framkvæmdinni fjárhagslega. Íslenska sérafbrigðið af ákvarðanatöku Á Íslandi er þetta samt öðruvísi í raun. Sveitarfélög á Íslandi hafa skipulagsábyrgð innan sveitafélagsmarka en auk þess veita sveitafélög á Íslandi leyfi til framkvæmda. Til þess að af framkvæmd geti orðið verður hún að vera í samræmi við aðal- og deiliskipulag sveitafélaga og þau hafa því vald til að hafna framkvæmdum innan sveitafélagsins. Það sem verra er að sveitafélög hafa hingað til líka getað samþykkt framkvæmdir innan sveitafélagsins sem brjóta í bága við náttúruverndarlög, skipulagslög og önnur lög sem varða vernd umhverfisins. Engin stofnun eða ráðuneyti hefur tiltæk tæki til þess að stöðva framkvæmdir sem brjóta í bága við landslög sem sveitafélög vilja veita framkvæmdaleyfi. Hver á að ráða? En er ekki bara ekki í góðu lagi að sveitastjórnir hafi hafa mest um það að segja hvaða framkvæmdir fara af stað innan sveitafélagamarka? Vissulega, enda standa þær að gerð aðal- og deiliskipulag. Án þeirra samþykkis er því ekki hægt að fara í framkvæmdir innan sveitafélagsins. En þegar kemur að hagsmunum náttúrunnar, hagsmunum íbúa og framtíðarkynslóða eru sveitafélög ekki besti aðilinn til að vera nánast einráð þegar kemur að ákvörðunum um stórar framkvæmdir. Sveitarfélög eru ekki hlutlaus leyfisveitandi Oft vega fjárhagslegir hagsmunir mjög þungt í ákvarðanatöku hjá sveitafélögum en umhverfissjónarmið láta í minni pokann. Það er í sjálfu sér skiljanlegt, það er innbyggt í sveitarfélög að vilja auka umsvif, afla tekna og fjölga íbúum. Einmitt af þessum sökum geta sveitafélög oft ekki verið hlutlaus og ábyrgur leyfisveitandi. Gott dæmi um þetta er til dæmis fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi við útflutning og mölun á íslenskum jarðefnum. Skv. nýrri úttekt gætu tekjur sveitafélagsins aukist um 25% við starfsemina. Hversu líklegt er að sveitafélag hafni framkvæmdaleyfi vegna umhverfissjónarmiða þegar um er að ræða umsvif sem gætu aukið tekjur þess um fjórðung? Að hunsa náttúruverndarlög Í landinu eru lög um verndun náttúru og umhverfis en enginn hefur eftirlit með því að sveitafélög fari eftir þeim þegar veitt eru leyfi til framkvæmda. Íslensk lög gera ráð fyrir því að sveitafélög á Íslandi geti verið beggja megin borðsins og tekið hlutlausar ákvarðanir þrátt fyrir það. Að þau sem leyfisveitendur geti á hlutlausan hátt metið skaðann fyrir allan almenning, íslenska náttúru, loftgæði og grunnvatn án þess að horfa til eigin fjárhagslegu hagsmuna. Þetta er gríðarlega stór galli á íslensku löggjöfinni og Landvernd hefur kvartað til ESA vegna þessa. Þá hefur ekki verið nefnt að mörg sveitafélög á Íslandi eru fámenn og vanbúin til þess að taka svo viðamkilar ákvarðanir þrátt fyrir að skipulagssvæði þeirra nái í mörgum tilfellum yfir mjög stórt svæði með miklum náttúruverðmætum. Tvö dæmi þar sem náttúran slapp með skrekkinn Að lokum skulum við fara yfir tvö mál þar sem sveitafélög hafa tekið ákvarðanir um framkvæmdir þrátt fyrir að ljóst væri að um brot á náttúruverndarlögum væri að ræða. Fyrra dæmið er Hvalárvirkjun en niðurstaða Skipulagsstofnunar var að umhverfisáhrif virkjunarinnar væru verulega neikvæð. Þrátt fyrir það ákvað sveitastjórn Árneshrepps að veita leyfi fyrir rannsóknum tengdum virkjuninni. Enginn opinber aðili hafði eftirlit með því að náttúruverndarlög væru ekki brotin og ef landeigendur og umhverfisverndarsamtök hefðu ekki kært veitingu framkvæmdaleyfis til úrskurðanefndar umhverfis- og auðlindamála hefði hún stað óhögguð. Sem betur fer virðist sem virkjanaaðili hafi fallið frá þessum áformum. Hitt dæmið er Hnútuvirkjun í Skaftárhreppi. Þar voru umhverfisáhrif metin afar neikvæð en þrátt fyrir það veitti sveitastjórn Skaftárhrepps framkvæmdaleyfi. Enginn opinber aðili gat gripið inn í og stöðvað yfirvofandi brot á náttúruverndarlögum. Náttúruverndarsamtök og landeigendur kærðu ákvörðun sveitastjórnarinnar til úrskurðanefndar umhverfis- og auðlindamála sem komst að því að leyfið væri í andstöðu við náttúruverndarlög. Ef almenningur og samtök hans hefðu ekki kært, hefði virkjunin nú gilt leyfi til framkvæmda og enginn opinber aðili hefði tæki eða ábyrgð til að framfylgja náttúruverndarlögum. Vonlaust dæmi að þurfa að eiga allt undir heppninni einni Getur niðurstaðan orðið góð ef ákvarðanir eru tekna samkvæmt afleitri aðferðarfæði? Já ef við erum heppin, en reynsla sýnir að verulegar líkur eru á slæmri niðurstöðu fyrir náttúru og umhverfi. Það er deginum ljósara að séríslenska leiðin við ákvarðanatöku vegna starfsemi og framkvæmda sem líkleg eru til að hafa neikvæð áhrif á umhverfið er handónýt. Skýra verður ábyrgð sveitastjórna og tryggja eftirfylgni og eftirlit með því að náttúruverndarlög séu ekki brotin við leyfisveitingar. Höfundur er framkvæmdastjóri Landverndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Auður Önnu Magnúsdóttir Sveitarstjórnarmál Umhverfismál Mest lesið Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Skoðun Jafnlaunavottun - „Hverjir græða á jafnlaunavottun“ Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri sem fáir eru að ræða? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun Öll endurhæfing er í eðli sínu starfsendurhæfing Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Rétta leiðin til endurreisnar menntakerfisins? Birgir Finnsson skrifar Sjá meira
Hverjar eru líkurnar á að sveitarfélag láti náttúru innan sinna sveitafélagamarka njóta vafans ef gull og grænir skógar eru í boði? Í öllum málum er mikilvægt að taka réttar ákvarðanir. Undirbúa þarf ákvarðanatöku vel og upplýsa allar hliðar eins og hægt er og tryggja að öll sem hafa mikilvæg sjónarmið og upplýsingar geti komið að ákvarðanatökunni. Í umhverfismálum er þetta sérstaklega mikilvægt því ákvarðanir um framkvæmdir eða starfsemi sem hafa neikvæð áhrif á umhverfið eru oft óafturkræfar og skaðinn óbætanlegur. Reglur um góða ákvarðanatöku Á vettvangi Evrópusambandsins og EES eru settar meginreglur um hvernig á að taka ákvarðanir í umhverfismálum. Ef líklegt er að áhrif framkvæmdar eða starfsemi verði neikvæð má ekki heimila hana nema áður hafi farið fram formlegt mat á áhrifum á ýmsa umhverfisþætti. Slíkar ákvarðanir má heldur ekki taka nema almenningur hafi raunveruleg tækifæri til að taka þátt í ákvörðuninni. Stjórnvöld sem taka ákvarðanir eiga að vera hlutlaus og óháð. Í því felst m.a. að stjórnvöld mega ekki vera háð framkvæmdinni fjárhagslega. Íslenska sérafbrigðið af ákvarðanatöku Á Íslandi er þetta samt öðruvísi í raun. Sveitarfélög á Íslandi hafa skipulagsábyrgð innan sveitafélagsmarka en auk þess veita sveitafélög á Íslandi leyfi til framkvæmda. Til þess að af framkvæmd geti orðið verður hún að vera í samræmi við aðal- og deiliskipulag sveitafélaga og þau hafa því vald til að hafna framkvæmdum innan sveitafélagsins. Það sem verra er að sveitafélög hafa hingað til líka getað samþykkt framkvæmdir innan sveitafélagsins sem brjóta í bága við náttúruverndarlög, skipulagslög og önnur lög sem varða vernd umhverfisins. Engin stofnun eða ráðuneyti hefur tiltæk tæki til þess að stöðva framkvæmdir sem brjóta í bága við landslög sem sveitafélög vilja veita framkvæmdaleyfi. Hver á að ráða? En er ekki bara ekki í góðu lagi að sveitastjórnir hafi hafa mest um það að segja hvaða framkvæmdir fara af stað innan sveitafélagamarka? Vissulega, enda standa þær að gerð aðal- og deiliskipulag. Án þeirra samþykkis er því ekki hægt að fara í framkvæmdir innan sveitafélagsins. En þegar kemur að hagsmunum náttúrunnar, hagsmunum íbúa og framtíðarkynslóða eru sveitafélög ekki besti aðilinn til að vera nánast einráð þegar kemur að ákvörðunum um stórar framkvæmdir. Sveitarfélög eru ekki hlutlaus leyfisveitandi Oft vega fjárhagslegir hagsmunir mjög þungt í ákvarðanatöku hjá sveitafélögum en umhverfissjónarmið láta í minni pokann. Það er í sjálfu sér skiljanlegt, það er innbyggt í sveitarfélög að vilja auka umsvif, afla tekna og fjölga íbúum. Einmitt af þessum sökum geta sveitafélög oft ekki verið hlutlaus og ábyrgur leyfisveitandi. Gott dæmi um þetta er til dæmis fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi við útflutning og mölun á íslenskum jarðefnum. Skv. nýrri úttekt gætu tekjur sveitafélagsins aukist um 25% við starfsemina. Hversu líklegt er að sveitafélag hafni framkvæmdaleyfi vegna umhverfissjónarmiða þegar um er að ræða umsvif sem gætu aukið tekjur þess um fjórðung? Að hunsa náttúruverndarlög Í landinu eru lög um verndun náttúru og umhverfis en enginn hefur eftirlit með því að sveitafélög fari eftir þeim þegar veitt eru leyfi til framkvæmda. Íslensk lög gera ráð fyrir því að sveitafélög á Íslandi geti verið beggja megin borðsins og tekið hlutlausar ákvarðanir þrátt fyrir það. Að þau sem leyfisveitendur geti á hlutlausan hátt metið skaðann fyrir allan almenning, íslenska náttúru, loftgæði og grunnvatn án þess að horfa til eigin fjárhagslegu hagsmuna. Þetta er gríðarlega stór galli á íslensku löggjöfinni og Landvernd hefur kvartað til ESA vegna þessa. Þá hefur ekki verið nefnt að mörg sveitafélög á Íslandi eru fámenn og vanbúin til þess að taka svo viðamkilar ákvarðanir þrátt fyrir að skipulagssvæði þeirra nái í mörgum tilfellum yfir mjög stórt svæði með miklum náttúruverðmætum. Tvö dæmi þar sem náttúran slapp með skrekkinn Að lokum skulum við fara yfir tvö mál þar sem sveitafélög hafa tekið ákvarðanir um framkvæmdir þrátt fyrir að ljóst væri að um brot á náttúruverndarlögum væri að ræða. Fyrra dæmið er Hvalárvirkjun en niðurstaða Skipulagsstofnunar var að umhverfisáhrif virkjunarinnar væru verulega neikvæð. Þrátt fyrir það ákvað sveitastjórn Árneshrepps að veita leyfi fyrir rannsóknum tengdum virkjuninni. Enginn opinber aðili hafði eftirlit með því að náttúruverndarlög væru ekki brotin og ef landeigendur og umhverfisverndarsamtök hefðu ekki kært veitingu framkvæmdaleyfis til úrskurðanefndar umhverfis- og auðlindamála hefði hún stað óhögguð. Sem betur fer virðist sem virkjanaaðili hafi fallið frá þessum áformum. Hitt dæmið er Hnútuvirkjun í Skaftárhreppi. Þar voru umhverfisáhrif metin afar neikvæð en þrátt fyrir það veitti sveitastjórn Skaftárhrepps framkvæmdaleyfi. Enginn opinber aðili gat gripið inn í og stöðvað yfirvofandi brot á náttúruverndarlögum. Náttúruverndarsamtök og landeigendur kærðu ákvörðun sveitastjórnarinnar til úrskurðanefndar umhverfis- og auðlindamála sem komst að því að leyfið væri í andstöðu við náttúruverndarlög. Ef almenningur og samtök hans hefðu ekki kært, hefði virkjunin nú gilt leyfi til framkvæmda og enginn opinber aðili hefði tæki eða ábyrgð til að framfylgja náttúruverndarlögum. Vonlaust dæmi að þurfa að eiga allt undir heppninni einni Getur niðurstaðan orðið góð ef ákvarðanir eru tekna samkvæmt afleitri aðferðarfæði? Já ef við erum heppin, en reynsla sýnir að verulegar líkur eru á slæmri niðurstöðu fyrir náttúru og umhverfi. Það er deginum ljósara að séríslenska leiðin við ákvarðanatöku vegna starfsemi og framkvæmda sem líkleg eru til að hafa neikvæð áhrif á umhverfið er handónýt. Skýra verður ábyrgð sveitastjórna og tryggja eftirfylgni og eftirlit með því að náttúruverndarlög séu ekki brotin við leyfisveitingar. Höfundur er framkvæmdastjóri Landverndar.
Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun