Hverjir „trakka“ okkur og börnin okkar – og hvað svo? Helga Þórisdóttir skrifar 27. janúar 2023 17:00 Við höfum flest gert okkur grein fyrir því að við lifum á tækniöld. Hvað í því felst er svo annað mál. Áður fyrr var eftirlitið með okkur aðallega fólgið í því að til voru stöku myndavélar sem náðu okkur á mynd og eitthvað var skráð í bækur og skjöl. Nú er staðan hins vegar sú að eftirlitsmyndavélar eru á næstum hverju horni. Sumar þeirra eru reknar af lögreglu í löggæslutilgangi. Aðrar eru hins vegar á vegum fyrirtækja eða einstaklinga og þær vakta margar hverjar götur og gangstíga, eða beinast jafnvel að öðrum húsum og einkagörðum. Við þetta bætist að velflest samskipti okkar við fyrirtæki og hið opinbera eru orðin rafræn og til eru að verða stórir gagnagrunnar um okkur sem mikil ásókn er í. Mikilvægt er að hugað sé að öryggi þeirra. Framþróun tækninnar hefur leitt til þess að til hefur orðið ný atvinnugrein sem snýst um að fylgjast með okkur og spá fyrir um framtíðarhegðun okkar og selja okkur t.d. vörur á grundvelli þeirrar greiningar. Þessi rýni er orðin of mikil, og það án þess að við vitum af henni. Við því hefur þurft að bregðast, t.d. með 65 milljarða kr. sekt á Meta nýlega fyrir brot gegn persónuverndarlögum. Það er ekki sjálfgefið að neita megi okkur um vátryggingu vegna þess hvernig lífstíllinn er birtur á samfélagsmiðlum. Að sama skapi eigum við rétt á að ákvörðun um hvort við eigum rétt á bankaláni sé ekki tekin sjálfvirkt, án mannlegrar þátttöku. Þá getur andlitsgreiningartækni ekki talist réttmæt aðferð til að meta hvort barni líður illa í kennslustund. Það eru ákvæði persónuverndarlaga sem tryggja okkur rétt hér. Þau tryggja einnig þann útgangspunkt að tæknin þarf að vinna með okkur, ekki gegn okkur. Það sem tæknin hefur einnig haft í för með sér er að við höfum í sumum tilvikum óvart opnað aðgang óviðkomandi að heimilum okkar. Hérlent netöryggisfyrirtæki hefur bent á að alltof mörg íslensk heimili hafi tekið í notkun öryggismyndavélar eða tengt snjalltæki við Netið án þess að breyta lykilorðum frá framleiðendum. Þetta getur leitt til þess að okkar friðheilaga athvarf er aðgengilegt hverjum sem næga þekkingu hefur. Notkun barna á þessu nýja snjalla umhverfi er síðan kapítuli út af fyrir sig. Flest þekkjum við væntanlega það að hægt er að kaupa sér ákveðinn frið með því að leyfa barninu að horfa á mynd á Netinu eða hlusta á tónlist hjá streymisveitum. Ákveðinn hópur þekkir síðan einnig tölvuleikjaumhverfið og það byrja sum börn að nota ansi ung. Það sem fólk hefur mögulega ekki gert sér nægilega grein fyrir er að þessi notkun barna á tækninni er einnig rýnd, stundum á mjög nærgöngulan hátt. Þessi leikjafyrirtæki og framleiðendur hafa þannig verið staðin að því að fylgjast með öllu því sem börn gera á Netinu og greina þau síðan í hópa eftir því hvort þau eru talin áhættusækin, rög, umburðarlynd eða annað þvíumlíkt. Sem dæmi um þetta má nefna að tölvuleikjaframleiðandinn Epic Games, sem gefur út tölvuleikinn Fortnite, hefur nýlega samþykkt að greiða rúmlega 74 milljarða kr. til bandaríska viðskiptaeftirlitsins vegna þess að fyrirtækið blekkti notendur og braut gegn réttindum barna til persónuverndar á Netinu, m.a. með því að safna persónuupplýsingum frá Fortnite-leikmönnum undir 13 ára aldri, án þess að fá samþykki foreldra. Þá hefur ítalska persónuverndarstofnunin gert alvarlegar athugasemdir við það hvernig TikTok vinnur með persónuupplýsingar barna. Hönnun þessara forrita er auk þess miðuð við að þau haldi sem mestri athygli barnanna. Þá er hægt að nota sum þeirra til þess að senda og taka við skilaboðum og geta slík skilaboð komið jafnt að nóttu sem degi hvaðanæva úr heiminum og oft frá ókunnugum, ef ekki er hugað að þessu í stillingum. Stærstu samfélagsmiðlafyrirtækin eru sögð nota tugi þúsunda hegðunareinkenna til að greina okkur, í hagnaðarskyni. Börn eru þar ekki undanskilin. Kannanir sýna að alltof stór hópur foreldra og forráðamanna barna hérlendis leyfir athugasemdalaust not þeirra á þessum miðlum og leikjum, jafnvel frá 8 ára aldri, þegar aldurstakmarkið er 13 ár. Ætlum við virkilega að leyfa stórfyrirtækjum að fylgjast með öllu því sem börnin okkar gera á Netinu? Ætlum við að leyfa þessum fyrirtækjum að setja börn í hópa út frá hegðun þeirra á Netinu og selja slíkar upplýsingar um þau til aðila um allan heim? Það er það sem hefur gerst þegar börn nota þessa miðla og ekki síst þegar ekki er hugað að stillingum. Það er ástæða fyrir 13 ára aldurstakmörkunum á þessu sviði. Stafræn fótspor barna geta haft áhrif á framtíð þeirra. Hugum betur að ungviðinu okkar og leyfum ekki athugasemdalaus not barna á samfélagsmiðlum og netleikjum! Höfundur er forstjóri Persónuverndar. Greinin er rituð í tilefni alþjóðlegs dags persónuverndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Persónuvernd Helga Þórisdóttir Mest lesið Svifhrifavaldar Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Hvernig og hvenær en ekki hvort Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson Skoðun Snjallsímar og geðveiki meðal barna og unglinga Atli Harðarson Skoðun Halldór 13.04.2024 Halldór Baldursson Halldór Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Græðum pening, bætum lífsgæði, drögum úr losun. Vandamál? Björn Teitsson Skoðun Skoðun Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Svifhrifavaldar Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Hvernig og hvenær en ekki hvort Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tilfinningalegur athyglisbrestur og heilbrigt tilfinningalíf Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Reglurnar eru óumsemjanlegar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ber endurhæfing ávöxt? skrifar Skoðun Heimur á heljarþröm skrifar Skoðun Foreldrar á 4. vaktinni Sara Rós Kristinsdóttir,Lóa Ólafsdóttir skrifar Skoðun Norður-Kórea er víða Ingvar Smári Birgisson skrifar Skoðun Það getur verið gott að búa til steind Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Uppskeruhátíð öldrunarfræða á Norðurlöndum Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar Skoðun Gullverðlaun í mengun Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Gen og glæpir Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun 10 tæknilegir yfirburðir rafbíla Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Land, borgir og samgöngur Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Coda Terminal: Verndum náttúru, umhverfi og leiðréttum mýtur Edda Sif Aradóttir skrifar Skoðun Kveikjum áhugann – Kveikjum neistann Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ekki gera þessi mistök í sumarfríinu! Ólafía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Þau vilja ekki leysa vandann Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Mengum minna Ólafur Teitur Guðnason skrifar Skoðun Afnám verndartolla í kjölfar breytinga á búvörulögum Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ráðningar og arftakaáætlanir Andrés Jónsson ,Eva Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Snjallsímar og geðveiki meðal barna og unglinga Atli Harðarson skrifar Skoðun Þar sem þingmenn þagna Bubbi Morthens skrifar Sjá meira
Við höfum flest gert okkur grein fyrir því að við lifum á tækniöld. Hvað í því felst er svo annað mál. Áður fyrr var eftirlitið með okkur aðallega fólgið í því að til voru stöku myndavélar sem náðu okkur á mynd og eitthvað var skráð í bækur og skjöl. Nú er staðan hins vegar sú að eftirlitsmyndavélar eru á næstum hverju horni. Sumar þeirra eru reknar af lögreglu í löggæslutilgangi. Aðrar eru hins vegar á vegum fyrirtækja eða einstaklinga og þær vakta margar hverjar götur og gangstíga, eða beinast jafnvel að öðrum húsum og einkagörðum. Við þetta bætist að velflest samskipti okkar við fyrirtæki og hið opinbera eru orðin rafræn og til eru að verða stórir gagnagrunnar um okkur sem mikil ásókn er í. Mikilvægt er að hugað sé að öryggi þeirra. Framþróun tækninnar hefur leitt til þess að til hefur orðið ný atvinnugrein sem snýst um að fylgjast með okkur og spá fyrir um framtíðarhegðun okkar og selja okkur t.d. vörur á grundvelli þeirrar greiningar. Þessi rýni er orðin of mikil, og það án þess að við vitum af henni. Við því hefur þurft að bregðast, t.d. með 65 milljarða kr. sekt á Meta nýlega fyrir brot gegn persónuverndarlögum. Það er ekki sjálfgefið að neita megi okkur um vátryggingu vegna þess hvernig lífstíllinn er birtur á samfélagsmiðlum. Að sama skapi eigum við rétt á að ákvörðun um hvort við eigum rétt á bankaláni sé ekki tekin sjálfvirkt, án mannlegrar þátttöku. Þá getur andlitsgreiningartækni ekki talist réttmæt aðferð til að meta hvort barni líður illa í kennslustund. Það eru ákvæði persónuverndarlaga sem tryggja okkur rétt hér. Þau tryggja einnig þann útgangspunkt að tæknin þarf að vinna með okkur, ekki gegn okkur. Það sem tæknin hefur einnig haft í för með sér er að við höfum í sumum tilvikum óvart opnað aðgang óviðkomandi að heimilum okkar. Hérlent netöryggisfyrirtæki hefur bent á að alltof mörg íslensk heimili hafi tekið í notkun öryggismyndavélar eða tengt snjalltæki við Netið án þess að breyta lykilorðum frá framleiðendum. Þetta getur leitt til þess að okkar friðheilaga athvarf er aðgengilegt hverjum sem næga þekkingu hefur. Notkun barna á þessu nýja snjalla umhverfi er síðan kapítuli út af fyrir sig. Flest þekkjum við væntanlega það að hægt er að kaupa sér ákveðinn frið með því að leyfa barninu að horfa á mynd á Netinu eða hlusta á tónlist hjá streymisveitum. Ákveðinn hópur þekkir síðan einnig tölvuleikjaumhverfið og það byrja sum börn að nota ansi ung. Það sem fólk hefur mögulega ekki gert sér nægilega grein fyrir er að þessi notkun barna á tækninni er einnig rýnd, stundum á mjög nærgöngulan hátt. Þessi leikjafyrirtæki og framleiðendur hafa þannig verið staðin að því að fylgjast með öllu því sem börn gera á Netinu og greina þau síðan í hópa eftir því hvort þau eru talin áhættusækin, rög, umburðarlynd eða annað þvíumlíkt. Sem dæmi um þetta má nefna að tölvuleikjaframleiðandinn Epic Games, sem gefur út tölvuleikinn Fortnite, hefur nýlega samþykkt að greiða rúmlega 74 milljarða kr. til bandaríska viðskiptaeftirlitsins vegna þess að fyrirtækið blekkti notendur og braut gegn réttindum barna til persónuverndar á Netinu, m.a. með því að safna persónuupplýsingum frá Fortnite-leikmönnum undir 13 ára aldri, án þess að fá samþykki foreldra. Þá hefur ítalska persónuverndarstofnunin gert alvarlegar athugasemdir við það hvernig TikTok vinnur með persónuupplýsingar barna. Hönnun þessara forrita er auk þess miðuð við að þau haldi sem mestri athygli barnanna. Þá er hægt að nota sum þeirra til þess að senda og taka við skilaboðum og geta slík skilaboð komið jafnt að nóttu sem degi hvaðanæva úr heiminum og oft frá ókunnugum, ef ekki er hugað að þessu í stillingum. Stærstu samfélagsmiðlafyrirtækin eru sögð nota tugi þúsunda hegðunareinkenna til að greina okkur, í hagnaðarskyni. Börn eru þar ekki undanskilin. Kannanir sýna að alltof stór hópur foreldra og forráðamanna barna hérlendis leyfir athugasemdalaust not þeirra á þessum miðlum og leikjum, jafnvel frá 8 ára aldri, þegar aldurstakmarkið er 13 ár. Ætlum við virkilega að leyfa stórfyrirtækjum að fylgjast með öllu því sem börnin okkar gera á Netinu? Ætlum við að leyfa þessum fyrirtækjum að setja börn í hópa út frá hegðun þeirra á Netinu og selja slíkar upplýsingar um þau til aðila um allan heim? Það er það sem hefur gerst þegar börn nota þessa miðla og ekki síst þegar ekki er hugað að stillingum. Það er ástæða fyrir 13 ára aldurstakmörkunum á þessu sviði. Stafræn fótspor barna geta haft áhrif á framtíð þeirra. Hugum betur að ungviðinu okkar og leyfum ekki athugasemdalaus not barna á samfélagsmiðlum og netleikjum! Höfundur er forstjóri Persónuverndar. Greinin er rituð í tilefni alþjóðlegs dags persónuverndar.
Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar