Þegar leikreglurnar líkjast lönguvitleysu Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir og Hildur Ösp Gylfadóttir skrifa 14. mars 2022 10:31 Í lögum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna kemur fram að brjóti starfsmaður af sér í starfi skuli stjórnandi veita viðkomandi áminningu. Áminning er viðvörun sem hefur þó ekki skýran gildistíma en oft er miðað við eitt til tvö ár. Brjóti starfmaður sem áður hefur verið áminntur aftur af sér í starfi en með öðrum hætti teljast brotin ótengd. Því er ekki hægt að segja starfsmanni upp við fyrsta brot nema um skýrt lögbrot hafi verið að ræða. Þannig gæti starfsmaður orðið uppvís af kynferðislegri áreitni, mætt til vinnu undir áhrifum hugbreytandi efna, dregið að sér fé og haft viðhorfsvanda gagnvart samstarfsfólki allt innan árs en það kynni ekki að duga til uppsagnar á ríkisreknum vinnustað. Eins getur starfmaður brotið af sér ítrekað með sambærilegum hætti en vegna tímalengdar milli brota nægir það heldur ekki til uppsagnar. Árangursrík stjórnun Í stjórnendastefnu ríkisins eru gerðar ítarlegar kröfur til stjórnenda um leiðtogahæfni, samskiptahæfni og árangursmiðaða stjórnun. Eitt af meginverkefnum stjórnenda er endurgjöf til starfsfólks og í því felst jafnframt að þeir taki á slakri frammistöðu. Starfsumhverfið breytist ört um þessar mundir. Má þar nefna ný og frjálslegri ráðningarform, aukna fjarvinnu, fjórðu iðnbyltinguna og tækniframfarir en auk þess er ný kynslóð með gjörbreytta sýn að stíga fyrstu skrefin inn á vinnumarkaðinn. Þessir þættir og margir fleiri gera ríkar kröfur á stjórnendur sem þurfa að hafa nauðsynleg verkfæri til að geta skilað starfi sínu vel. Standi stjórnandi ekki undir þeim kröfum sem gerðar eru til hans þarf að vera til staðar skilvirkt ferli til að bregðast við. Tvímælalaust þarf að gera betur í að styðja við og veita stjórnendum markvissa endurgjöf í starfi hjá hinu opinbera. Eins þarf að finna aðrar og nútímalegri leiðir til að bregðast við óhæfum stjórnendum. Sú lagaumgjörð sem unnið er eftir í dag er þunglamaleg og úrelt sem gerir það að verkum að erfitt er að bregðast við frammistöðu- og siðferðisvanda á vinnustað. Núgildandi reglur eru í meginatriðum frá árinu 1954! Óviðunandi ástand Stjórnendur hjá hinu opinbera geta illa staðið undir væntingum sem gerðar eru til þeirra í starfi svo sem í stjórnendastefnu hins opinbera og fjármálastefnu miðað við leikreglurnar sem í gildi eru. Réttur ríkisstarfsmanna er mjög ríkur sem er að hluta til ástæða þess að þrátt fyrir viðleitni stjórnenda í aðstæðum sem reyna mikið á er hætt við að andrúmsloftið á vinnustaðnum geti orðið óbærilegt. Að undanförnu hefur mikið verið rætt um að vinnustaðir hins opinbera taki ekki nægilega vel á erfiðum málum sem upp koma. Í tilfellum þar sem starfsmaður brýtur gegn öðrum starfsmanni er sú staða því miður algeng að þolandinn sé í þeirri óásættanlegu stöðu að þurfa áfram að starfa með geranda eða hrekjast í burtu. Þrátt fyrir að stjórnandi myndi vilja víkja starfsmanni sem brotlegur er strax frá störfum þá heimila lögin það ekki. Dæmin sýna að þó að áminning sé veitt er líklegri niðurstaða í erfiðustu málunum að þolandinn eða þolendurnir hrekist af vinnustaðnum. Er starfsumhverfi heilbrigt, farsælt eða nútímalegt fyrir starfsmann, stjórnanda eða vinnustað þegar reglurnar sem gilda kveða á um að starfsmaður sé nánast ósnertanlegur þegar hann hefur verið fastráðinn? Er ekki öllum hollt að upplifa væntingar um árangur og góða frammistöðu í starfi og búa við umhverfi þar sem reglubundin símenntun og stuðningur til þróunar í starfi sé hluti af vinnustaðarmenningunni? Eitrað andrúmsloft myndast á vinnustaðnum ef starfsmaður er farinn að vinna leynt og ljóst gegn vinnustaðnum án þess að stjórnandi geti aðhafst eða hafi hreinlega úthald þegar að uppsagnarferli hjá hinu opinbera kemur. Þau lagalegu úrræði sem stjórnendur hjá hinu opinbera hafa til að bregðast við brotum eða öðrum vanda í starfi eru í raun afar lítið notuð sökum þess hve ógagnleg og erfið þau eru í framkvæmd. Þrautalending Hjá ríkinu virðast einkum tvær aðgerðir vera notaðar til að uppræta óviðunandi ástand sem stjórnandi nær ekki að leysa. Annars vegar skipulagsbreytingar sem gera vinnustaðnum kleift að réttlæta uppsögn. Hlutirnir eru þá leystir án þess að rétt skilaboð séu gefin til starfsfólks á vinnustaðnum og lítill lærdómur hlýst af þar sem ekki er rætt um ástæður breytinga á réttum forsendum. Þessar aðferðir grafa undan trausti stjórnenda. Skipulagsbreytingar eru eðlilegur hluti af framþróun vinnustaða því verkefnin breytast með árunum en þær hafa fengið á sig óorð þar sem í einhverjum tilfellum gætu þær hafa verið innleiddar á röngum forsendum. Hins vegar að semja um starfslok við starfsmann með gerð starfslokasamnings sem getur verið sanngjarnt úrræði fyrir báða aðila en stundum ósanngjarnt til afspurnar þar sem tilfinning fólks virðist vera að þeir sem haga sér verst fái bestu samningana. Heilbrigðara ráðningarsamband Nauðsynlegt er að gera breytingar á löggjöfinni til að ríkið geti þróast áfram í átt að fyrirmyndarvinnustað og bætt samkeppnishæfni sína. Þær þarf að gera með árangursstjórnun að leiðarljósi og mynda þannig heilbrigðara samband starfsfólks og vinnustaðar. Tryggja þarf áfram að starfsfólk og stjórnendur fái nauðsynlegan stuðning og sanngjarnar aðvaranir en séu afgerandi rök fyrir uppsögn sé hægt að ganga hreint til verks, svo sem ef um alvarlegt brot á siðareglum er að ræða eða ofbeldi í einhverju formi. Varðandi frammistöðuvanda er eðlilegt að formlegur og skýr ferill eigi sér stað enda reglubundið samtal milli starfsmanna og stjórnenda um árangur í starfi mikilvægt. Samhliða breytingum á lögum þarf að tryggja að stjórnendur taki ákvarðanir um uppsagnir af fagmennsku og að innbyggt sé í löggjöf að starfsfólk geti skotið slíkum ákvörðunum til nánari skoðunar telji það að ómálefnaleg rök séu fyrir uppsögn eða að stjórnandi hafi ekki unnið af heilindum að ferli uppsagnar. Hið opinbera stefnir að því að vera eftirsóknarverður vinnustaður sem býður upp á tækifæri fyrir starfsfólk til að eflast og þróast. Markmiðið er að starfsfólk búi yfir hæfni og þekkingu til að hafa frumkvæði að breytingum ásamt getu og vilja til að laga sig að sífellt flóknara starfsumhverfi. Þessum og öðrum mannauðsmarkmiðum verður ekki náð að mati undirritaðra án endurskoðunar á starfsmannalögunum og leikreglunum. Höfundar eru stjórnendur hjá ríkinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vinnumarkaður Stjórnsýsla Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Sjá meira
Í lögum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna kemur fram að brjóti starfsmaður af sér í starfi skuli stjórnandi veita viðkomandi áminningu. Áminning er viðvörun sem hefur þó ekki skýran gildistíma en oft er miðað við eitt til tvö ár. Brjóti starfmaður sem áður hefur verið áminntur aftur af sér í starfi en með öðrum hætti teljast brotin ótengd. Því er ekki hægt að segja starfsmanni upp við fyrsta brot nema um skýrt lögbrot hafi verið að ræða. Þannig gæti starfsmaður orðið uppvís af kynferðislegri áreitni, mætt til vinnu undir áhrifum hugbreytandi efna, dregið að sér fé og haft viðhorfsvanda gagnvart samstarfsfólki allt innan árs en það kynni ekki að duga til uppsagnar á ríkisreknum vinnustað. Eins getur starfmaður brotið af sér ítrekað með sambærilegum hætti en vegna tímalengdar milli brota nægir það heldur ekki til uppsagnar. Árangursrík stjórnun Í stjórnendastefnu ríkisins eru gerðar ítarlegar kröfur til stjórnenda um leiðtogahæfni, samskiptahæfni og árangursmiðaða stjórnun. Eitt af meginverkefnum stjórnenda er endurgjöf til starfsfólks og í því felst jafnframt að þeir taki á slakri frammistöðu. Starfsumhverfið breytist ört um þessar mundir. Má þar nefna ný og frjálslegri ráðningarform, aukna fjarvinnu, fjórðu iðnbyltinguna og tækniframfarir en auk þess er ný kynslóð með gjörbreytta sýn að stíga fyrstu skrefin inn á vinnumarkaðinn. Þessir þættir og margir fleiri gera ríkar kröfur á stjórnendur sem þurfa að hafa nauðsynleg verkfæri til að geta skilað starfi sínu vel. Standi stjórnandi ekki undir þeim kröfum sem gerðar eru til hans þarf að vera til staðar skilvirkt ferli til að bregðast við. Tvímælalaust þarf að gera betur í að styðja við og veita stjórnendum markvissa endurgjöf í starfi hjá hinu opinbera. Eins þarf að finna aðrar og nútímalegri leiðir til að bregðast við óhæfum stjórnendum. Sú lagaumgjörð sem unnið er eftir í dag er þunglamaleg og úrelt sem gerir það að verkum að erfitt er að bregðast við frammistöðu- og siðferðisvanda á vinnustað. Núgildandi reglur eru í meginatriðum frá árinu 1954! Óviðunandi ástand Stjórnendur hjá hinu opinbera geta illa staðið undir væntingum sem gerðar eru til þeirra í starfi svo sem í stjórnendastefnu hins opinbera og fjármálastefnu miðað við leikreglurnar sem í gildi eru. Réttur ríkisstarfsmanna er mjög ríkur sem er að hluta til ástæða þess að þrátt fyrir viðleitni stjórnenda í aðstæðum sem reyna mikið á er hætt við að andrúmsloftið á vinnustaðnum geti orðið óbærilegt. Að undanförnu hefur mikið verið rætt um að vinnustaðir hins opinbera taki ekki nægilega vel á erfiðum málum sem upp koma. Í tilfellum þar sem starfsmaður brýtur gegn öðrum starfsmanni er sú staða því miður algeng að þolandinn sé í þeirri óásættanlegu stöðu að þurfa áfram að starfa með geranda eða hrekjast í burtu. Þrátt fyrir að stjórnandi myndi vilja víkja starfsmanni sem brotlegur er strax frá störfum þá heimila lögin það ekki. Dæmin sýna að þó að áminning sé veitt er líklegri niðurstaða í erfiðustu málunum að þolandinn eða þolendurnir hrekist af vinnustaðnum. Er starfsumhverfi heilbrigt, farsælt eða nútímalegt fyrir starfsmann, stjórnanda eða vinnustað þegar reglurnar sem gilda kveða á um að starfsmaður sé nánast ósnertanlegur þegar hann hefur verið fastráðinn? Er ekki öllum hollt að upplifa væntingar um árangur og góða frammistöðu í starfi og búa við umhverfi þar sem reglubundin símenntun og stuðningur til þróunar í starfi sé hluti af vinnustaðarmenningunni? Eitrað andrúmsloft myndast á vinnustaðnum ef starfsmaður er farinn að vinna leynt og ljóst gegn vinnustaðnum án þess að stjórnandi geti aðhafst eða hafi hreinlega úthald þegar að uppsagnarferli hjá hinu opinbera kemur. Þau lagalegu úrræði sem stjórnendur hjá hinu opinbera hafa til að bregðast við brotum eða öðrum vanda í starfi eru í raun afar lítið notuð sökum þess hve ógagnleg og erfið þau eru í framkvæmd. Þrautalending Hjá ríkinu virðast einkum tvær aðgerðir vera notaðar til að uppræta óviðunandi ástand sem stjórnandi nær ekki að leysa. Annars vegar skipulagsbreytingar sem gera vinnustaðnum kleift að réttlæta uppsögn. Hlutirnir eru þá leystir án þess að rétt skilaboð séu gefin til starfsfólks á vinnustaðnum og lítill lærdómur hlýst af þar sem ekki er rætt um ástæður breytinga á réttum forsendum. Þessar aðferðir grafa undan trausti stjórnenda. Skipulagsbreytingar eru eðlilegur hluti af framþróun vinnustaða því verkefnin breytast með árunum en þær hafa fengið á sig óorð þar sem í einhverjum tilfellum gætu þær hafa verið innleiddar á röngum forsendum. Hins vegar að semja um starfslok við starfsmann með gerð starfslokasamnings sem getur verið sanngjarnt úrræði fyrir báða aðila en stundum ósanngjarnt til afspurnar þar sem tilfinning fólks virðist vera að þeir sem haga sér verst fái bestu samningana. Heilbrigðara ráðningarsamband Nauðsynlegt er að gera breytingar á löggjöfinni til að ríkið geti þróast áfram í átt að fyrirmyndarvinnustað og bætt samkeppnishæfni sína. Þær þarf að gera með árangursstjórnun að leiðarljósi og mynda þannig heilbrigðara samband starfsfólks og vinnustaðar. Tryggja þarf áfram að starfsfólk og stjórnendur fái nauðsynlegan stuðning og sanngjarnar aðvaranir en séu afgerandi rök fyrir uppsögn sé hægt að ganga hreint til verks, svo sem ef um alvarlegt brot á siðareglum er að ræða eða ofbeldi í einhverju formi. Varðandi frammistöðuvanda er eðlilegt að formlegur og skýr ferill eigi sér stað enda reglubundið samtal milli starfsmanna og stjórnenda um árangur í starfi mikilvægt. Samhliða breytingum á lögum þarf að tryggja að stjórnendur taki ákvarðanir um uppsagnir af fagmennsku og að innbyggt sé í löggjöf að starfsfólk geti skotið slíkum ákvörðunum til nánari skoðunar telji það að ómálefnaleg rök séu fyrir uppsögn eða að stjórnandi hafi ekki unnið af heilindum að ferli uppsagnar. Hið opinbera stefnir að því að vera eftirsóknarverður vinnustaður sem býður upp á tækifæri fyrir starfsfólk til að eflast og þróast. Markmiðið er að starfsfólk búi yfir hæfni og þekkingu til að hafa frumkvæði að breytingum ásamt getu og vilja til að laga sig að sífellt flóknara starfsumhverfi. Þessum og öðrum mannauðsmarkmiðum verður ekki náð að mati undirritaðra án endurskoðunar á starfsmannalögunum og leikreglunum. Höfundar eru stjórnendur hjá ríkinu.
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar