Verbúðin Ísland Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar 12. janúar 2022 11:30 Verbúðin á RÚV er eitt allra besta sjónvarpsþáttaefni síðari ára. Hún er hressileg upprifjun á umhverfi, tísku og tíðaranda ákveðins umbreytingartíma á íslensku samfélagi. Þótt Verbúðin sé ekki heimildarmynd þá er engu að síður eins og við hendumst aftur í tíma og rúmi. Raunsönn og jafnvel miskunnarlaus mynd er dregin upp af lífinu í verbúðum og sjávarþorpum landsins. Það er ýtt við okkur og við spurð af næstu kynslóð hvort þetta hafi virkilega verið svona. Sumir taka staðreyndavaktina á þættina meðan aðrir ræða böll og tísku eða tískuslys 8. og 9. áratugarins. Sem eru þó ekki meiri en svo að áhugi á gömlum fötum níunda áratugarins í kassa húsfrúar í Hafnarfirði hefur aukist til muna. Myndin af sjávarútvegi er ekki fullbúin Kvótakerfið var sett á laggirnar í kjölfar svörtu skýrslunnar svokölluðu og slæms ástands fiskistofna við landið. Síldarstofninn hafði hrunið áratuginn á undan og vildu menn koma í veg fyrir að það sama gerðist með þorskstofninn. Læra af reynslunni og sögunni. Það var í senn hyggilegt og skiljanlegt. Margt hefur tekist vel. Við byggjum nú á sjálfbærni og ákvarðanir um veiðar eru teknar út frá vísindalegum rökum og forsendum. Framleiðni, hagræðing og verðmætasköpun hefur aukist. Meðan að vinnslustörfum í landi hefur fækkað hefur öðrum verðmætum og fjölbreyttari störfum í kringum sjávarútveg fjölgað. Greinin hefur ýtt undir sprota og nýsköpunarfyrirtæki. Við rekum í grunninn öflugan sjávarútveg. Sem hægt væri að vera svo stolt af ef öll myndin hefði verið kláruð. En það hefur ekki tekist. Stærsta breytan hefur verið skilin eftir. Enn áratugum eftir gildistöku kvótakerfisins. Þjóðin var sett til hliðar. Og þar situr hún enn. Þrátt fyrir niðurstöðu Auðlindarnefndarinnar árið 2000 um gjald og tímabindingu veiðiheimilda og ákvæði fiskveiðistjórnunarlaga um sameign þjóðarinnar, þá er raunin sú að í dag er sjávarútvegurinn sameign fárra útvaldra. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá upphafi árs 2016 til ársins 2020 nema 70.5 milljörðum króna. Á sama tíma hefur greinin greitt 35.9 milljarða króna í veiðigjöld sem er um helmingur af þeirri upphæð sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækja hafa fengið í arð. Af þeirri fjárhæð þarf ríkið síðan að greiða alla þjónustu við greinina eins og Hafró og Fiskistofu en sá kostnaður hleypur á milljörðum. Hagnaður útgerða fyrir skatta og gjöld frá upphafi árs 2011 til loka árs 2020 var 616 milljarðar. Á sama tíma greiddi sjávarútvegurinn tæplega 30 prósent í skatta, opinber gjöld og veiðigjöld. Óbreytt kerfi ógnar lýðræðinu að mati þjóðarinnar Í áratugi hefur verið rætt um að sátt þurfi að nást um fiskveiðistjórnunarkerfið og auðlindagjöld. Og að undirstrika ótvíræðan eignarétt þjóðarinnar í stjórnarskrá með tímabundnum samningum. Lítið hefur þokast þótt mikill meirihluti þjóðarinnar telji að greiða eigi markaðsgjald fyrir afnot af fiskimiðum landsmanna. Stór hluti þjóðarinnar telur einnig óbreytt fiskveiðistjórnunarkerfi ógni lýðræðinu. Ef ég væri í útgerð hefði ég áhyggjur og af þeim óstöðugleika sem þessu fylgir. Fyrirstaðan til réttlátra breytinga á nokkuð skynsömu kerfi eru þeir flokkar sem nú sitja í ríkisstjórn. Það sást ágætlega þegar unnið var að auðlindaákvæði í stjórnarskrá á síðasta kjörtímabili. Líka þegar taka átti ákvarðanir um fyrirkomulag veiðigjalda. Og jafnvel enn skýrar þegar ríkisstjórnin fór í vandræðalegan feluleik með skýrslu um eignatengsl sjávarútvegsfyrirtækja í íslensku atvinnulífi. Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi auglýsa nú grimmt að það velti margt á sjávarútvegi í samfélaginu. Það er hægt að taka undir það. En kaldhæðnin í orðum hagsmunasamtakanna er að fyrst og síðast verður ekki unnt að ná sátt um sjávarútveg nema útgerðin hætti þessum þvergirðingshætti og sleppi takinu. Ekki síst á stjórnarflokkunum. Þeir hreyfa sig lítt án græna ljóssins frá útgerðinni. Og opni hugann fyrir samtalinu við þjóðina um framtíðarfyrirkomulag. Á þessu veltur sáttin og réttlætið. Og dýrmætur fyrirsjáanleiki fyrir sjávarútveginn. Það er unnt að tryggja þjóðarhlutinn Málefnalega er ég sannfærð um að meirihluti sé á þingi til skynsamra breytinga á kerfinu. Líkt og er úti í samfélaginu. Fyrir eðlilegu gjaldi í gegnum markaðsleið, auðlindaákvæði í stjórnarskrá, tímabindingu veiðiréttarins, nýjum reglum sem bæta gegnsæi, hindra of mikla samþjöppun og tryggja dreifðari eignaraðild. Frumvörpin eru til. Viðreisn hefur séð til þess. Það er hægt að tryggja þjóðinni hlutinn sinn. Og það er líka hægt að tryggja harðduglegu fólki í útgerð hlutinn sinn. Eigendum, sjómönnum, fiskverkafólki. En þann pólitíska vilja er ekki að finna við ríkisstjórnarborðið. Þar eru allar breytingar blokkeraðar. Á meðan vex gjáin og tortryggnin í íslensku samfélagi. Ítök útgerða í öðrum atvinnugreinum aukast einnig samhliða. Gríðarlegur arður sjávarútvegsins af einkarétti á fiskveiðiauðlindinni er notaður til niðurgreiðslu á öðrum sviðum atvinnulífsins. Samkeppnisstaðan skekkist, fákeppni eykst og allir tapa. Mest þjóðin. Bubbi orti á sínum tíma: verbúðin er deyjandi heimur,kvótinn lá fyrir utan í dýpinu,kafbátur með útvalda innanborðssem brátt myndu stíga á land og eigna sér það. Flest virðist hafa komið á daginn í ljóði Bubba nema að verbúðin hefur aðeins breyst. Þjóðin sjálf situr nú í verbúðinni meðan að hinir útvöldu eflast og styrkjast. Ríkisstjórnin sér til þess. Og verbúðin heldur áfram. Verbúðin Ísland. Höfundur er formaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Sjávarútvegur Alþingi Viðreisn Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Sjá meira
Verbúðin á RÚV er eitt allra besta sjónvarpsþáttaefni síðari ára. Hún er hressileg upprifjun á umhverfi, tísku og tíðaranda ákveðins umbreytingartíma á íslensku samfélagi. Þótt Verbúðin sé ekki heimildarmynd þá er engu að síður eins og við hendumst aftur í tíma og rúmi. Raunsönn og jafnvel miskunnarlaus mynd er dregin upp af lífinu í verbúðum og sjávarþorpum landsins. Það er ýtt við okkur og við spurð af næstu kynslóð hvort þetta hafi virkilega verið svona. Sumir taka staðreyndavaktina á þættina meðan aðrir ræða böll og tísku eða tískuslys 8. og 9. áratugarins. Sem eru þó ekki meiri en svo að áhugi á gömlum fötum níunda áratugarins í kassa húsfrúar í Hafnarfirði hefur aukist til muna. Myndin af sjávarútvegi er ekki fullbúin Kvótakerfið var sett á laggirnar í kjölfar svörtu skýrslunnar svokölluðu og slæms ástands fiskistofna við landið. Síldarstofninn hafði hrunið áratuginn á undan og vildu menn koma í veg fyrir að það sama gerðist með þorskstofninn. Læra af reynslunni og sögunni. Það var í senn hyggilegt og skiljanlegt. Margt hefur tekist vel. Við byggjum nú á sjálfbærni og ákvarðanir um veiðar eru teknar út frá vísindalegum rökum og forsendum. Framleiðni, hagræðing og verðmætasköpun hefur aukist. Meðan að vinnslustörfum í landi hefur fækkað hefur öðrum verðmætum og fjölbreyttari störfum í kringum sjávarútveg fjölgað. Greinin hefur ýtt undir sprota og nýsköpunarfyrirtæki. Við rekum í grunninn öflugan sjávarútveg. Sem hægt væri að vera svo stolt af ef öll myndin hefði verið kláruð. En það hefur ekki tekist. Stærsta breytan hefur verið skilin eftir. Enn áratugum eftir gildistöku kvótakerfisins. Þjóðin var sett til hliðar. Og þar situr hún enn. Þrátt fyrir niðurstöðu Auðlindarnefndarinnar árið 2000 um gjald og tímabindingu veiðiheimilda og ákvæði fiskveiðistjórnunarlaga um sameign þjóðarinnar, þá er raunin sú að í dag er sjávarútvegurinn sameign fárra útvaldra. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá upphafi árs 2016 til ársins 2020 nema 70.5 milljörðum króna. Á sama tíma hefur greinin greitt 35.9 milljarða króna í veiðigjöld sem er um helmingur af þeirri upphæð sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækja hafa fengið í arð. Af þeirri fjárhæð þarf ríkið síðan að greiða alla þjónustu við greinina eins og Hafró og Fiskistofu en sá kostnaður hleypur á milljörðum. Hagnaður útgerða fyrir skatta og gjöld frá upphafi árs 2011 til loka árs 2020 var 616 milljarðar. Á sama tíma greiddi sjávarútvegurinn tæplega 30 prósent í skatta, opinber gjöld og veiðigjöld. Óbreytt kerfi ógnar lýðræðinu að mati þjóðarinnar Í áratugi hefur verið rætt um að sátt þurfi að nást um fiskveiðistjórnunarkerfið og auðlindagjöld. Og að undirstrika ótvíræðan eignarétt þjóðarinnar í stjórnarskrá með tímabundnum samningum. Lítið hefur þokast þótt mikill meirihluti þjóðarinnar telji að greiða eigi markaðsgjald fyrir afnot af fiskimiðum landsmanna. Stór hluti þjóðarinnar telur einnig óbreytt fiskveiðistjórnunarkerfi ógni lýðræðinu. Ef ég væri í útgerð hefði ég áhyggjur og af þeim óstöðugleika sem þessu fylgir. Fyrirstaðan til réttlátra breytinga á nokkuð skynsömu kerfi eru þeir flokkar sem nú sitja í ríkisstjórn. Það sást ágætlega þegar unnið var að auðlindaákvæði í stjórnarskrá á síðasta kjörtímabili. Líka þegar taka átti ákvarðanir um fyrirkomulag veiðigjalda. Og jafnvel enn skýrar þegar ríkisstjórnin fór í vandræðalegan feluleik með skýrslu um eignatengsl sjávarútvegsfyrirtækja í íslensku atvinnulífi. Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi auglýsa nú grimmt að það velti margt á sjávarútvegi í samfélaginu. Það er hægt að taka undir það. En kaldhæðnin í orðum hagsmunasamtakanna er að fyrst og síðast verður ekki unnt að ná sátt um sjávarútveg nema útgerðin hætti þessum þvergirðingshætti og sleppi takinu. Ekki síst á stjórnarflokkunum. Þeir hreyfa sig lítt án græna ljóssins frá útgerðinni. Og opni hugann fyrir samtalinu við þjóðina um framtíðarfyrirkomulag. Á þessu veltur sáttin og réttlætið. Og dýrmætur fyrirsjáanleiki fyrir sjávarútveginn. Það er unnt að tryggja þjóðarhlutinn Málefnalega er ég sannfærð um að meirihluti sé á þingi til skynsamra breytinga á kerfinu. Líkt og er úti í samfélaginu. Fyrir eðlilegu gjaldi í gegnum markaðsleið, auðlindaákvæði í stjórnarskrá, tímabindingu veiðiréttarins, nýjum reglum sem bæta gegnsæi, hindra of mikla samþjöppun og tryggja dreifðari eignaraðild. Frumvörpin eru til. Viðreisn hefur séð til þess. Það er hægt að tryggja þjóðinni hlutinn sinn. Og það er líka hægt að tryggja harðduglegu fólki í útgerð hlutinn sinn. Eigendum, sjómönnum, fiskverkafólki. En þann pólitíska vilja er ekki að finna við ríkisstjórnarborðið. Þar eru allar breytingar blokkeraðar. Á meðan vex gjáin og tortryggnin í íslensku samfélagi. Ítök útgerða í öðrum atvinnugreinum aukast einnig samhliða. Gríðarlegur arður sjávarútvegsins af einkarétti á fiskveiðiauðlindinni er notaður til niðurgreiðslu á öðrum sviðum atvinnulífsins. Samkeppnisstaðan skekkist, fákeppni eykst og allir tapa. Mest þjóðin. Bubbi orti á sínum tíma: verbúðin er deyjandi heimur,kvótinn lá fyrir utan í dýpinu,kafbátur með útvalda innanborðssem brátt myndu stíga á land og eigna sér það. Flest virðist hafa komið á daginn í ljóði Bubba nema að verbúðin hefur aðeins breyst. Þjóðin sjálf situr nú í verbúðinni meðan að hinir útvöldu eflast og styrkjast. Ríkisstjórnin sér til þess. Og verbúðin heldur áfram. Verbúðin Ísland. Höfundur er formaður Viðreisnar.
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun