Mikilvægar úrbætur í kynferðisbrotamálum, en vinnunni er ekki lokið Svandís Svavarsdóttir skrifar 15. september 2021 14:01 Sú samfélagslega umræða sem hefur sprottið upp í kringum íslenska karlalandsliðið og framgöngu KSÍ hefur enn á ný leitt fram hversu langt við sem samfélag eigum í land með að geta tekist á við kynferðisofbeldi. Í sögulegu ljósi hefur réttlætinu alltof sjaldan verið til að dreifa gagnvart brotaþolum kynferðisofbeldis. Réttarkerfið okkar var sannanlega ekki byggt upp í kringum verndarhagsmuni þolenda slíkra brota. Á öldum áður þótti til dæmis ekkert tiltökumál í nafni laganna að nauðga konum sem höfðu á sér „óorð“ – sem var skilgreint eftir tíðarandanum – og nauðgun í hjónabandi var ekki refsiverð fyrr en undir lok síðustu aldar. Þótt mikið vatn hafi runnið til sjávar, bæði í samfélagslegu tilliti og lagalegu, þá er staðreyndin enn sú að réttarkerfið nær aðeins utan um brotabrot af því kynbundna ofbeldi sem viðgengst í íslensku samfélagi. Úrbætur síðustu ára og áratuga hafa engu að síður verði mikilvægar. Þær hafa meðal annars lotið að því að styrkja kynferðisbrotakafla almennra hegningarlaga og fjarlægja úr lögum fordóma gagnvart þolendum kynferðisbrota. En réttlætið liggur ekki eingöngu í hegningarlagabókstafnum heldur einnig í meðferð mála. Þegar Vinstrihreyfingin – grænt framboð var síðast í ríkisstjórn var ráðist í gagngera skoðun á meðferð kynferðisbrota og úrbótavinnan hefur haldið áfram nokkuð samfleytt síðan þá. Fjölmörg verkefni á þessu kjörtímabili Á þessu kjörtímabili var unnið eftir vel útfærðri aðgerðaáætlun um meðferð kynferðisbrota þar sem stytting málsmeðferðartíma var ofarlega á blaði, en einnig bættir verkferlar og fræðsla. Neyðarmóttaka Landspítalans fyrir þolendur kynferðisofbeldis Neyðarmóttaka Landspítalans fyrir þolendur kynferðisofbeldis var efld með 20 milljóna króna fjárveitingu frá heilbrigðisráðuneytinu árið 2018, með sérstakri áherslu á að auka aðstoð og þjónustu við þolendur kynferðisofbeldis á landsbyggðinni. Á kjörtímabilinu var einnig unnin fyrsta aðgerðaáætlunin í forvarnamálum gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni og er framkvæmd hennar að hefjast. Þá hófst á þessu kjörtímabili, og að frumkvæði forsætisráðherra, ítarleg vinna við endurskoðun á réttarstöðu brotaþola. Hildur Fjóla Antonsdóttir réttarfélagsfræðingur vann greinargóða skýrslu og á grunni hennar voru samþykktar tillögur sem rötuðu að hluta til í frumvarp dómsmálaráðherra um réttarstöðu brotaþola. Frumvarpið náði þó ekki fram að ganga en eftir kosningar þarf að ráðast í umbætur á því frumvarpi og ná fram pólitískri samstöðu til að feta veginn áfram í átt að réttlæti fyrir brotaþola kynferðisofbeldis. Sumar þessara tillagna hafa tæknilegt yfirbragð en í grunninn lúta þær að því að brotaþolar séu lögformlegir þátttakendur í sínum eigin málum, að þeir séu ekki bara vitni í máli ákæruvalds gegn sakborningi. Það er ekki eingöngu niðurstaða máls sem öllu skiptir, heldur einnig málsmeðferðin. Jafnframt getur það aukið líkur á að mál upplýsist ef brotaþolar hafa aðkomu að málsmeðferðinni, enda veltur málsmeðferð mikið á framburði brotaþola og mikilvægt að hann sé eins nákvæmur og mögulegt er. Líkt og Hildur Fjóla Antonsdóttir hefur bent á í skrifum sínum líta brotaþolar réttlæti mismunandi augum en eiga það þó sammerkt að tengja við það þætti á borð við virðingu og viðurkenningu og að eiga sína eigin rödd sem á er hlustað. Almennt vilja brotaþolar að gerandi axli ábyrgð og horfist í augu við gjörðir sínar en ekki allir telja endilega að fangelsisvist stuðli að því. Síðast en ekki síst er brotaþolum mikilvægt að komið sé í veg fyrir að aðrir þurfi að ganga í gegnum sömu upplifun. Næstu skref í þágu brotaþola Með starfi forsætisráðuneytisins og ráðgjöf Hildar Fjólu Antonsdóttur er kominn góður grunnur að næstu skrefum í átt að bættu réttlæti fyrir brotaþola kynferðisofbeldis. Breyta þarf sakamálalögum en einnig að fullvinna tillögur sem geta veitt þolendum bætt aðgengi að skaða- og miskabótum. Samfélagið er óvant því að kynferðisbrotamenn þurfi að sæta ábyrgð eða að ofbeldið breyti einhverju í þeirra lífi. Við erum vanari því að þolendur þurfi að skipta um störf, flytja búferlum og almennt að sætta sig við ýmsa lykkjur í lífinu til að takast á við afleiðingar ofbeldisins. Með samfélagsbylgjum síðustu ára hafa þolendur í auknum mæli reynt að hafna þessu hlutverki og gera kröfu á samfélagið um að sýna stuðning við þolendur í verki. Það er hlutverk okkar sem störfum í stjórnmálum að halda áfram að þróa kerfin okkar þannig að þau nái utan um viðfangsefni samtímans. Það á líka við um réttarkerfið. Okkar hlutverk er jafnframt að leggja okkar lóð á vogarskálarnar til að þroska og þróa áfram samfélagslegt viðbragð við kynferðisofbeldi og forvarnir gegn því, því það er eina leiðin til að uppræta það. Við eigum langt í land, en við höldum áfram. Höfundur er heilbrigðisráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svandís Svavarsdóttir Kynferðisofbeldi Skoðun: Kosningar 2021 Vinstri græn Mest lesið Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson skrifar Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030 Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Einelti er veruleikabrenglun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Lýtalaus íslenska“ er ekki til Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hvatning til mótshaldara Landsmóts hestamanna Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Áróður Kremls gegn Úkraínu og NATO Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Sú samfélagslega umræða sem hefur sprottið upp í kringum íslenska karlalandsliðið og framgöngu KSÍ hefur enn á ný leitt fram hversu langt við sem samfélag eigum í land með að geta tekist á við kynferðisofbeldi. Í sögulegu ljósi hefur réttlætinu alltof sjaldan verið til að dreifa gagnvart brotaþolum kynferðisofbeldis. Réttarkerfið okkar var sannanlega ekki byggt upp í kringum verndarhagsmuni þolenda slíkra brota. Á öldum áður þótti til dæmis ekkert tiltökumál í nafni laganna að nauðga konum sem höfðu á sér „óorð“ – sem var skilgreint eftir tíðarandanum – og nauðgun í hjónabandi var ekki refsiverð fyrr en undir lok síðustu aldar. Þótt mikið vatn hafi runnið til sjávar, bæði í samfélagslegu tilliti og lagalegu, þá er staðreyndin enn sú að réttarkerfið nær aðeins utan um brotabrot af því kynbundna ofbeldi sem viðgengst í íslensku samfélagi. Úrbætur síðustu ára og áratuga hafa engu að síður verði mikilvægar. Þær hafa meðal annars lotið að því að styrkja kynferðisbrotakafla almennra hegningarlaga og fjarlægja úr lögum fordóma gagnvart þolendum kynferðisbrota. En réttlætið liggur ekki eingöngu í hegningarlagabókstafnum heldur einnig í meðferð mála. Þegar Vinstrihreyfingin – grænt framboð var síðast í ríkisstjórn var ráðist í gagngera skoðun á meðferð kynferðisbrota og úrbótavinnan hefur haldið áfram nokkuð samfleytt síðan þá. Fjölmörg verkefni á þessu kjörtímabili Á þessu kjörtímabili var unnið eftir vel útfærðri aðgerðaáætlun um meðferð kynferðisbrota þar sem stytting málsmeðferðartíma var ofarlega á blaði, en einnig bættir verkferlar og fræðsla. Neyðarmóttaka Landspítalans fyrir þolendur kynferðisofbeldis Neyðarmóttaka Landspítalans fyrir þolendur kynferðisofbeldis var efld með 20 milljóna króna fjárveitingu frá heilbrigðisráðuneytinu árið 2018, með sérstakri áherslu á að auka aðstoð og þjónustu við þolendur kynferðisofbeldis á landsbyggðinni. Á kjörtímabilinu var einnig unnin fyrsta aðgerðaáætlunin í forvarnamálum gegn kynferðislegu og kynbundnu ofbeldi og áreitni og er framkvæmd hennar að hefjast. Þá hófst á þessu kjörtímabili, og að frumkvæði forsætisráðherra, ítarleg vinna við endurskoðun á réttarstöðu brotaþola. Hildur Fjóla Antonsdóttir réttarfélagsfræðingur vann greinargóða skýrslu og á grunni hennar voru samþykktar tillögur sem rötuðu að hluta til í frumvarp dómsmálaráðherra um réttarstöðu brotaþola. Frumvarpið náði þó ekki fram að ganga en eftir kosningar þarf að ráðast í umbætur á því frumvarpi og ná fram pólitískri samstöðu til að feta veginn áfram í átt að réttlæti fyrir brotaþola kynferðisofbeldis. Sumar þessara tillagna hafa tæknilegt yfirbragð en í grunninn lúta þær að því að brotaþolar séu lögformlegir þátttakendur í sínum eigin málum, að þeir séu ekki bara vitni í máli ákæruvalds gegn sakborningi. Það er ekki eingöngu niðurstaða máls sem öllu skiptir, heldur einnig málsmeðferðin. Jafnframt getur það aukið líkur á að mál upplýsist ef brotaþolar hafa aðkomu að málsmeðferðinni, enda veltur málsmeðferð mikið á framburði brotaþola og mikilvægt að hann sé eins nákvæmur og mögulegt er. Líkt og Hildur Fjóla Antonsdóttir hefur bent á í skrifum sínum líta brotaþolar réttlæti mismunandi augum en eiga það þó sammerkt að tengja við það þætti á borð við virðingu og viðurkenningu og að eiga sína eigin rödd sem á er hlustað. Almennt vilja brotaþolar að gerandi axli ábyrgð og horfist í augu við gjörðir sínar en ekki allir telja endilega að fangelsisvist stuðli að því. Síðast en ekki síst er brotaþolum mikilvægt að komið sé í veg fyrir að aðrir þurfi að ganga í gegnum sömu upplifun. Næstu skref í þágu brotaþola Með starfi forsætisráðuneytisins og ráðgjöf Hildar Fjólu Antonsdóttur er kominn góður grunnur að næstu skrefum í átt að bættu réttlæti fyrir brotaþola kynferðisofbeldis. Breyta þarf sakamálalögum en einnig að fullvinna tillögur sem geta veitt þolendum bætt aðgengi að skaða- og miskabótum. Samfélagið er óvant því að kynferðisbrotamenn þurfi að sæta ábyrgð eða að ofbeldið breyti einhverju í þeirra lífi. Við erum vanari því að þolendur þurfi að skipta um störf, flytja búferlum og almennt að sætta sig við ýmsa lykkjur í lífinu til að takast á við afleiðingar ofbeldisins. Með samfélagsbylgjum síðustu ára hafa þolendur í auknum mæli reynt að hafna þessu hlutverki og gera kröfu á samfélagið um að sýna stuðning við þolendur í verki. Það er hlutverk okkar sem störfum í stjórnmálum að halda áfram að þróa kerfin okkar þannig að þau nái utan um viðfangsefni samtímans. Það á líka við um réttarkerfið. Okkar hlutverk er jafnframt að leggja okkar lóð á vogarskálarnar til að þroska og þróa áfram samfélagslegt viðbragð við kynferðisofbeldi og forvarnir gegn því, því það er eina leiðin til að uppræta það. Við eigum langt í land, en við höldum áfram. Höfundur er heilbrigðisráðherra.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun