Hálfnað er verk… Ólafur Þór Gunnarsson skrifar 11. febrúar 2021 16:01 Umræður um stjórnarskrá lýðveldisins eru ekki nýjar af nálinni. Allt frá lýðveldisstofnun hefur fólk haft skoðanir á helstu málum og velt vöngum yfir því hvort stjórnarskráin þjónaði sínum upphaflegu markmiðum, hvort ný markmiðssetning væri tímabær eða hvort allt plaggið ætti að fara í gegnum endurskoðun. Nýir tímar kalla á ný viðhorf og ný viðfangsefni og viðhorf sem þóttu sjálfsögð fyrir einhverjum áratugum þykja úrelt í dag. Verkefni sem engum datt í hug eru verkefni dagsins og verkefni gærdagsins oft úrelt og meira fyrir sagnfræðinga að velta fyrir sér heldur en framsýnt 21. aldar fólk. Við myndun núverandi ríkisstjórnar var ákveðið að fara í það verk að nýju að endurskoða stjórnarskrána. Verkið er viðamikið og því ákveðið að skipta vinnunni á tvö kjörtímabil. Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra hefur nú lagt fram í eigin nafni tillögur til breytinga á nokkrum lykilatriðum í stjórnskipan Íslands, atriðum sem ættu að skipta flesta Íslendinga miklu máli. Sú staðreynd að forsætisráðherra leggur málið fram í eigin nafni breytir ekki því að allir formenn stjórnmálaflokkanna sem sæti eiga á Alþingi hafa setið 25 fundi á kjörtímabilinu þar sem breytingar hafa verið ræddar. Þær tillögur sem nú birtast byggja að mestu leiti á þeirri vinnu sem stjórnlagaráð og stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd unnu á árunum 2011-2013, auk þeirrar vinnu sem unnin hefur verið síðan. Afraksturinn er frumvarp í 23 greinum. Þjóðareign nái yfir allar auðlindir Breytingarnar snúa að nokkrum atriðum. Valdmörk milli forseta og ríkisstjórnar eru skýrð. Breytingar eru lagðar til á kjöri Forseta Íslands. Ríkissaksóknari fær stöðu í stjórnarskrá. Þingræðið er styrkt. Ákvæði um náttúruvernd eru sett inn, einnig ákvæði um auðlindir í þjóðareign og loks ákvæði um stöðu íslenskrar tungu og íslenskt táknmál sem ríkismál og skyldu stjórnvalda til að vernda þau og styrkja. Allar eru þessar breytingar mikilvægar en þær sem mesta umfjöllun hafa fengið eru ákvæðin um náttúruvernd og auðlindir í þjóðareign. Ákvæðið um auðlindir í þjóðareign á að ná yfir allar auðlindir. Bæði þær sem við þekkjum nú, og þær sem kunna að raungerast síðar. Fyrir tuttugu árum sáum við hvorki fyrir að vindorka væri auðlind né aðgangur að hálendinu. Þá kann vel að fara svo að í framtíðinni verði aðrar auðlindir mikilvægar, eins og binding koltvísýrings í bergi. Gerður er greinarmunur á hvort nýting auðlindar sé í hreinu ábataskyni eða hvort um samfélagslega nýtingu sé að ræða. Skylt verður að taka gjald af nýtingu í ábataskyni og engin úthlutun nýtingarréttar verður varanleg. Eins og gefur að skilja geta verið uppi misjöfn sjónarmið á mismunandi tímum um hvað teljist til auðlinda og hvað teljist nýting í ábataskyni, en einmitt þess vegna mikilvægt að taka af tvímæli um að þar á er munur og fela síðan Alþingi á hverjum tíma að ákveða með lögum hver gjaldtakan eigi að vera. Náttúruverndarákvæðið er einnig gríðarlega mikilvægt. Áskilnaður um sjálfbæra þróun kemur inn í stjórnarskrá. Þar er skýrt kveðið á um almannaréttinn, heimild fólks til að fara um landið. Skyldan til að ganga vel um landið er fest í stjórnarskrá og rétturinn til heilnæms umhverfis er tryggður. Efni frekar en form Frumvarpið er nú til umræðu í þinginu og hófst fyrsta umræða 3. febrúar. Frumvarpið er vel unnið og ætti að mínu mati að geta orðið grundvöllur til sátta í langvarandi ágreiningsefnum. Svo kann að fara að við vinnsluna þurfi allir að gefa eitthvað eftir af sínum ýtrustu kröfum og ekki víst að öllum finnist frumvarpið endurspegla þá þörf sem þeir telja fyrir breytingar. Á hinn bóginn tel ég að nú sé tækifæri hjá þinginu að sýna þjóðinni að það sé fært um að tala sig niður á ásættanlega niðurstöðu eftir áratuga skoðun og færa þjóðinni ný ákvæði um mikilvæg réttindamál í stjórnarskrá. Fram til þessa hefur endurskoðun strandað á því að menn hafa ekki verið sammála um umfang eða þörf á verkefninu. En nú er verkið hálfnað. Allir þingmenn á Alþingi þurfa að spyrja sig þeirrar spurningar hvort þeir séu tilbúnir í það verkefni eða hvort menn ætli að halda sig í skotgröfum og ræða fremur um form heldur en efni. Með þessari aðferð leggur Katrín Jakobsdóttir til að við tökum verkefnið í áföngum en af festu, lokum þessum köflum, en tökum svo til við þá næstu. Ég er reiðubúinn í það verkefni. Höfundur er þingmaður Vinstri grænna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Þór Gunnarsson Alþingi Stjórnarskrá Skoðun: Kosningar 2021 Vinstri græn Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun Skoðun Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir: skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Sjá meira
Umræður um stjórnarskrá lýðveldisins eru ekki nýjar af nálinni. Allt frá lýðveldisstofnun hefur fólk haft skoðanir á helstu málum og velt vöngum yfir því hvort stjórnarskráin þjónaði sínum upphaflegu markmiðum, hvort ný markmiðssetning væri tímabær eða hvort allt plaggið ætti að fara í gegnum endurskoðun. Nýir tímar kalla á ný viðhorf og ný viðfangsefni og viðhorf sem þóttu sjálfsögð fyrir einhverjum áratugum þykja úrelt í dag. Verkefni sem engum datt í hug eru verkefni dagsins og verkefni gærdagsins oft úrelt og meira fyrir sagnfræðinga að velta fyrir sér heldur en framsýnt 21. aldar fólk. Við myndun núverandi ríkisstjórnar var ákveðið að fara í það verk að nýju að endurskoða stjórnarskrána. Verkið er viðamikið og því ákveðið að skipta vinnunni á tvö kjörtímabil. Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra hefur nú lagt fram í eigin nafni tillögur til breytinga á nokkrum lykilatriðum í stjórnskipan Íslands, atriðum sem ættu að skipta flesta Íslendinga miklu máli. Sú staðreynd að forsætisráðherra leggur málið fram í eigin nafni breytir ekki því að allir formenn stjórnmálaflokkanna sem sæti eiga á Alþingi hafa setið 25 fundi á kjörtímabilinu þar sem breytingar hafa verið ræddar. Þær tillögur sem nú birtast byggja að mestu leiti á þeirri vinnu sem stjórnlagaráð og stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd unnu á árunum 2011-2013, auk þeirrar vinnu sem unnin hefur verið síðan. Afraksturinn er frumvarp í 23 greinum. Þjóðareign nái yfir allar auðlindir Breytingarnar snúa að nokkrum atriðum. Valdmörk milli forseta og ríkisstjórnar eru skýrð. Breytingar eru lagðar til á kjöri Forseta Íslands. Ríkissaksóknari fær stöðu í stjórnarskrá. Þingræðið er styrkt. Ákvæði um náttúruvernd eru sett inn, einnig ákvæði um auðlindir í þjóðareign og loks ákvæði um stöðu íslenskrar tungu og íslenskt táknmál sem ríkismál og skyldu stjórnvalda til að vernda þau og styrkja. Allar eru þessar breytingar mikilvægar en þær sem mesta umfjöllun hafa fengið eru ákvæðin um náttúruvernd og auðlindir í þjóðareign. Ákvæðið um auðlindir í þjóðareign á að ná yfir allar auðlindir. Bæði þær sem við þekkjum nú, og þær sem kunna að raungerast síðar. Fyrir tuttugu árum sáum við hvorki fyrir að vindorka væri auðlind né aðgangur að hálendinu. Þá kann vel að fara svo að í framtíðinni verði aðrar auðlindir mikilvægar, eins og binding koltvísýrings í bergi. Gerður er greinarmunur á hvort nýting auðlindar sé í hreinu ábataskyni eða hvort um samfélagslega nýtingu sé að ræða. Skylt verður að taka gjald af nýtingu í ábataskyni og engin úthlutun nýtingarréttar verður varanleg. Eins og gefur að skilja geta verið uppi misjöfn sjónarmið á mismunandi tímum um hvað teljist til auðlinda og hvað teljist nýting í ábataskyni, en einmitt þess vegna mikilvægt að taka af tvímæli um að þar á er munur og fela síðan Alþingi á hverjum tíma að ákveða með lögum hver gjaldtakan eigi að vera. Náttúruverndarákvæðið er einnig gríðarlega mikilvægt. Áskilnaður um sjálfbæra þróun kemur inn í stjórnarskrá. Þar er skýrt kveðið á um almannaréttinn, heimild fólks til að fara um landið. Skyldan til að ganga vel um landið er fest í stjórnarskrá og rétturinn til heilnæms umhverfis er tryggður. Efni frekar en form Frumvarpið er nú til umræðu í þinginu og hófst fyrsta umræða 3. febrúar. Frumvarpið er vel unnið og ætti að mínu mati að geta orðið grundvöllur til sátta í langvarandi ágreiningsefnum. Svo kann að fara að við vinnsluna þurfi allir að gefa eitthvað eftir af sínum ýtrustu kröfum og ekki víst að öllum finnist frumvarpið endurspegla þá þörf sem þeir telja fyrir breytingar. Á hinn bóginn tel ég að nú sé tækifæri hjá þinginu að sýna þjóðinni að það sé fært um að tala sig niður á ásættanlega niðurstöðu eftir áratuga skoðun og færa þjóðinni ný ákvæði um mikilvæg réttindamál í stjórnarskrá. Fram til þessa hefur endurskoðun strandað á því að menn hafa ekki verið sammála um umfang eða þörf á verkefninu. En nú er verkið hálfnað. Allir þingmenn á Alþingi þurfa að spyrja sig þeirrar spurningar hvort þeir séu tilbúnir í það verkefni eða hvort menn ætli að halda sig í skotgröfum og ræða fremur um form heldur en efni. Með þessari aðferð leggur Katrín Jakobsdóttir til að við tökum verkefnið í áföngum en af festu, lokum þessum köflum, en tökum svo til við þá næstu. Ég er reiðubúinn í það verkefni. Höfundur er þingmaður Vinstri grænna.
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar