Hálendisþjóðgarður, lýðræði og framtíðarhagsmunir Jón Jónsson skrifar 11. desember 2020 12:48 Frumvarp um stofnun Hálendisþjóðgarðs gerir ráð fyrir að þjóðgarður nái yfir svæði sem nær til þjóðlenda innan svokallaðrar miðhálendislínu. Svæðið er um 30-40% af Íslandi. Hluti þess er innan Vatnajökulsþjóðgarðs eða háður annarri friðlýsingu. Umfjöllun um málið beinist lítið að því hvort einhverjir ókostir fylgi núverandi stöðu og hverju er fórnað. Vont er ef misskilningur um það er notaður til að vinna málinu fylgi. Er umsjón hálendisins hjá nokkrum fámennum sveitarfélögum í dag? Nei. Stór hluti hálendisins eru þjóðlendur. Þær eru eign ríkisins en gert ráð fyrir að ráðstöfunarheimildir á þjóðlendum séu í meginatriðum sameiginlega hjá forsætisráðuneyti og sveitarfélögum. Þessari skipan var komið á og hún skýrð með þjóðlendulögum frá árinu 1998 og þar bent á mikilvægi aðkomu sveitarfélaga. Forsætisráðuneytið staðfestir allar ráðstafanir um nýtingu þjóðlenda ef gjald er tekið fyrir eða þær gerðar umfram eitt ár. Forsætisráðuneytið samþykkti stefnu um nýtingu þjóðlenda í febrúar 2019. Umsjón hálendisins kemur einnig fram í stefnu skipulagsáætlana. Sveitarfélög vinna aðalskipulag, sem hvílir á landskipulagi, samþykktu af Alþingi, síðast í mars 2016. Í landskipulagi er sérstök umfjöllun um miðhálendið sem felur í sér að Alþingi markar meginstefnu um landnýtingu á hálendinu. Er umsjón hálendisins nú óháð náttúruvernd? Nei. Stefna forsætisráðuneytisins um nýtingu þjóðlenda, landskipulag og aðalskipulög sveitarfélaga byggja á ríku tilliti til náttúruverndar á hálendinu. Náttúruverndarlög fela jafnframt í sér almenna vernd og ný ákvæði um vernd óbyggðra víðerna hafa mikla þýðingu fyrir hálendið. Stjórntæki nýrra náttúruverndarlaga geta einmitt nýst sérstaklega þar. Við undirbúning hálendisþjóðgarðs hefur engin greining farið fram á svæðum sem ástæða er til að friðlýsa umfram önnur. Byggja tillögur um afmörkun Hálendisþjóðgarðs á sérstökum náttúruverndarsjónarmiðum? Nei. Hvorki svokölluð miðhálendislína né afmörkun þjóðlenda hefur nokkur tengsl við náttúrufar. Miðhálendislína var ákveðin um 1997 til að samræma skipulagsmál af samvinnunefnd miðhálendisins sem í sátu fulltrúar sveitarfélaga sem náðu til svæðisins. Þjóðlendur eru eignarréttarleg afmörkun lands og liggja innan og utan miðhálendislínu. Mun stofnun hálendisþjóðgarðs færa umsjón hálendisins nær þjóðinni og lýðræðislega kjörnum fulltrúum? Nei. Eignarréttarleg ráðstöfun þjóðlenda er nú hjá forsætisráðuneyti og einstökum sveitarstjórnum, en skipulagsleg hjá Alþingi og sveitarfélögum. Eðli máls samkvæmt hafa svo fagstofnanir og almenningur áhrif, t.d. við reglulega endurskoðun skipulagsáætlana. Í þjóðgarði færu stjórnir og umhverfisráðherra með eignarréttarlega og skipulagslega ráðstöfun, auk heimilda til reglusetningar um dvöl og starfsemi í garðinum. Í stjórnum sætu skipaðir fulltrúar sveitarfélaga, ráðherra o.fl., án beins lýðræðislegs umboðs. Með þjóðgarði væri bæði fórnað lýðræðislegri aðkomu 2-300 kjörinna fulltrúa og heilbrigðri valddreifingu með aðkomu bæði sveitarfélaga og stjórnvalda á landsvísu. Hafa hagsmunir af nýtingu hálendisins verið greindir með víðtækum hætti? Nei. Í þjóðgarðsstofnun felst varanleg ráðstöfun lands í þágu afmarkaðra hagsmuna, einkum á sviði náttúruverndar og menningarsögu. Alþingi og stjórnvöld vinna að greiningu hagsmuna á landsvísu einkum í formi stefna eða landsáætlana á ýmsum sviðum. Ein þeirra landsáætlana varðar hagsmuni af orkuvinnslu, þ.e. rammaáætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða. Frumvarp um hálendisþjóðgarð aftengir það starf, bæði vegna virkjunarkosta undir mati 4. áfanga rammaáætlunar og vegna stórs hluta landsins, til allrar framtíðar. Þá eru ótaldar aðrar landsáætlanir svo sem á sviði samgöngumála, fjarskipta, orkustefnu, kerfisáætlunar Landsnets o.fl. Hagsmunamat slíkra áætlana þyrfti eftir þjóðgarðsstofnun að hvíla á markmiðum hans. Möguleikar til mats á heildarhagsmunum lands- og þjóðar vegna hálendisins takmarkast verulega. Þeir sem eru sannfærðir um kosti ráðstöfunar 30-40% landsins til afmarkaðra náttúrverndarhagsmuna, þar sem ekkert svigrúm verður til að horfa til annarra hagsmuna og stjórnendur án lýðræðislegs umboðs, fagna auðvitað hugmyndinni. Stjórnmálaflokkur með þá stefnuskrá var nýlega mældur með 7,4% fylgi. Hvar takmarkast vald þjóðgarðs? Stjórnun þjóðgarðs hvílir á stjórnunar- og verndaráætlun og reglugerðum sem styðja markmið þjóðgarðs. Afleiðingin verður sú að dvöl fólks og starfsemi á svæðinu er háð sérstökum reglum til viðbótar almennum lögum landsins. Hálendisþjóðgarður verður ríki í ríkinu. Starfsemi þjóðgarðs hefur mörg einkenni einræðisríkis, enda valdhafarnir ekki lýðræðislega kjörnir og vinna að þröngt afmarkaðri stefnu. Óánægju má kynna með bænaskrám en lýðræðið er óvirkt. Þetta getur verið ásættanlegt á afmörkuðum svæðum en ekki á 30-40% hluta landsins. Því er haldið á lofti að Hálendisþjóðgarður yrði sá stærsti í Evrópu. Það virðast frekar rök gegn málinu. Engu ríki hefur dottið hug að standa að viðlíka ráðstöfun lands til þröngt afmarkaðra hagsmuna og skeytingarleysi um framtíðarhagsmuni. Ákvörðun um hálendisþjóðgarð er augljóslega ótímabær. Miklir kostir fylgja núverandi samábyrgð ríkis og sveitarfélaga og lýðræðislegri valddreifingu við umsjón hálendisins. Jón Jónsson lögmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þjóðgarðar Mest lesið Skilum skömminni Elín Birna Olsen Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir Skoðun Gekk ég yfir sjó og land og ríkisstofnanir líka Magnús Guðmundsson Skoðun Teppaleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Halldór 23.11.2024 Halldór Reynir Samband sveitarfélaga að spilla gerð kennarasamninga? Ragnar Þór Pétursson Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Miskunnsami nýmarxistinn Kári Allansson Skoðun Skoðun Skoðun Gekk ég yfir sjó og land og ríkisstofnanir líka Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar Skoðun Skilum skömminni Elín Birna Olsen skrifar Skoðun Reynir Samband sveitarfélaga að spilla gerð kennarasamninga? Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Hefur sálfræðileg meðferð áhrif á líkamlegt heilbrigði? Rúnar Helgi Andrason skrifar Skoðun Vaxtahækkanir og brotið traust - hver ber ábyrgð? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Rödd friðar þarf að hljóma skærar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Af skynsemi Vegagerðarinnar Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar Skoðun Nýtt fangelsi – fyrir öruggara samfélag Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ærin verkefni næstu ár Ásbjörg Kristinsdóttir skrifar Skoðun Kominn tími á öðruvísi stjórnmál Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Furðuleg réttlæting á hækkun verðtryggðra vaxta Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Raforka er ekki eina orkan! Dagur Helgason skrifar Skoðun Miskunnsami nýmarxistinn Kári Allansson skrifar Skoðun Skapandi skattur og skapandi fólk Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Teppaleggjum ekki íslenska náttúru með vindorku Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Kjósum á næsta kjörtímabili Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eru aðventan og jólin kvíða- eða tilhlökkunarefni? Guðlaug Helga Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Óframseljanlegt DAGA-kerfi Kári Jónsson skrifar Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Frumvarp um stofnun Hálendisþjóðgarðs gerir ráð fyrir að þjóðgarður nái yfir svæði sem nær til þjóðlenda innan svokallaðrar miðhálendislínu. Svæðið er um 30-40% af Íslandi. Hluti þess er innan Vatnajökulsþjóðgarðs eða háður annarri friðlýsingu. Umfjöllun um málið beinist lítið að því hvort einhverjir ókostir fylgi núverandi stöðu og hverju er fórnað. Vont er ef misskilningur um það er notaður til að vinna málinu fylgi. Er umsjón hálendisins hjá nokkrum fámennum sveitarfélögum í dag? Nei. Stór hluti hálendisins eru þjóðlendur. Þær eru eign ríkisins en gert ráð fyrir að ráðstöfunarheimildir á þjóðlendum séu í meginatriðum sameiginlega hjá forsætisráðuneyti og sveitarfélögum. Þessari skipan var komið á og hún skýrð með þjóðlendulögum frá árinu 1998 og þar bent á mikilvægi aðkomu sveitarfélaga. Forsætisráðuneytið staðfestir allar ráðstafanir um nýtingu þjóðlenda ef gjald er tekið fyrir eða þær gerðar umfram eitt ár. Forsætisráðuneytið samþykkti stefnu um nýtingu þjóðlenda í febrúar 2019. Umsjón hálendisins kemur einnig fram í stefnu skipulagsáætlana. Sveitarfélög vinna aðalskipulag, sem hvílir á landskipulagi, samþykktu af Alþingi, síðast í mars 2016. Í landskipulagi er sérstök umfjöllun um miðhálendið sem felur í sér að Alþingi markar meginstefnu um landnýtingu á hálendinu. Er umsjón hálendisins nú óháð náttúruvernd? Nei. Stefna forsætisráðuneytisins um nýtingu þjóðlenda, landskipulag og aðalskipulög sveitarfélaga byggja á ríku tilliti til náttúruverndar á hálendinu. Náttúruverndarlög fela jafnframt í sér almenna vernd og ný ákvæði um vernd óbyggðra víðerna hafa mikla þýðingu fyrir hálendið. Stjórntæki nýrra náttúruverndarlaga geta einmitt nýst sérstaklega þar. Við undirbúning hálendisþjóðgarðs hefur engin greining farið fram á svæðum sem ástæða er til að friðlýsa umfram önnur. Byggja tillögur um afmörkun Hálendisþjóðgarðs á sérstökum náttúruverndarsjónarmiðum? Nei. Hvorki svokölluð miðhálendislína né afmörkun þjóðlenda hefur nokkur tengsl við náttúrufar. Miðhálendislína var ákveðin um 1997 til að samræma skipulagsmál af samvinnunefnd miðhálendisins sem í sátu fulltrúar sveitarfélaga sem náðu til svæðisins. Þjóðlendur eru eignarréttarleg afmörkun lands og liggja innan og utan miðhálendislínu. Mun stofnun hálendisþjóðgarðs færa umsjón hálendisins nær þjóðinni og lýðræðislega kjörnum fulltrúum? Nei. Eignarréttarleg ráðstöfun þjóðlenda er nú hjá forsætisráðuneyti og einstökum sveitarstjórnum, en skipulagsleg hjá Alþingi og sveitarfélögum. Eðli máls samkvæmt hafa svo fagstofnanir og almenningur áhrif, t.d. við reglulega endurskoðun skipulagsáætlana. Í þjóðgarði færu stjórnir og umhverfisráðherra með eignarréttarlega og skipulagslega ráðstöfun, auk heimilda til reglusetningar um dvöl og starfsemi í garðinum. Í stjórnum sætu skipaðir fulltrúar sveitarfélaga, ráðherra o.fl., án beins lýðræðislegs umboðs. Með þjóðgarði væri bæði fórnað lýðræðislegri aðkomu 2-300 kjörinna fulltrúa og heilbrigðri valddreifingu með aðkomu bæði sveitarfélaga og stjórnvalda á landsvísu. Hafa hagsmunir af nýtingu hálendisins verið greindir með víðtækum hætti? Nei. Í þjóðgarðsstofnun felst varanleg ráðstöfun lands í þágu afmarkaðra hagsmuna, einkum á sviði náttúruverndar og menningarsögu. Alþingi og stjórnvöld vinna að greiningu hagsmuna á landsvísu einkum í formi stefna eða landsáætlana á ýmsum sviðum. Ein þeirra landsáætlana varðar hagsmuni af orkuvinnslu, þ.e. rammaáætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða. Frumvarp um hálendisþjóðgarð aftengir það starf, bæði vegna virkjunarkosta undir mati 4. áfanga rammaáætlunar og vegna stórs hluta landsins, til allrar framtíðar. Þá eru ótaldar aðrar landsáætlanir svo sem á sviði samgöngumála, fjarskipta, orkustefnu, kerfisáætlunar Landsnets o.fl. Hagsmunamat slíkra áætlana þyrfti eftir þjóðgarðsstofnun að hvíla á markmiðum hans. Möguleikar til mats á heildarhagsmunum lands- og þjóðar vegna hálendisins takmarkast verulega. Þeir sem eru sannfærðir um kosti ráðstöfunar 30-40% landsins til afmarkaðra náttúrverndarhagsmuna, þar sem ekkert svigrúm verður til að horfa til annarra hagsmuna og stjórnendur án lýðræðislegs umboðs, fagna auðvitað hugmyndinni. Stjórnmálaflokkur með þá stefnuskrá var nýlega mældur með 7,4% fylgi. Hvar takmarkast vald þjóðgarðs? Stjórnun þjóðgarðs hvílir á stjórnunar- og verndaráætlun og reglugerðum sem styðja markmið þjóðgarðs. Afleiðingin verður sú að dvöl fólks og starfsemi á svæðinu er háð sérstökum reglum til viðbótar almennum lögum landsins. Hálendisþjóðgarður verður ríki í ríkinu. Starfsemi þjóðgarðs hefur mörg einkenni einræðisríkis, enda valdhafarnir ekki lýðræðislega kjörnir og vinna að þröngt afmarkaðri stefnu. Óánægju má kynna með bænaskrám en lýðræðið er óvirkt. Þetta getur verið ásættanlegt á afmörkuðum svæðum en ekki á 30-40% hluta landsins. Því er haldið á lofti að Hálendisþjóðgarður yrði sá stærsti í Evrópu. Það virðast frekar rök gegn málinu. Engu ríki hefur dottið hug að standa að viðlíka ráðstöfun lands til þröngt afmarkaðra hagsmuna og skeytingarleysi um framtíðarhagsmuni. Ákvörðun um hálendisþjóðgarð er augljóslega ótímabær. Miklir kostir fylgja núverandi samábyrgð ríkis og sveitarfélaga og lýðræðislegri valddreifingu við umsjón hálendisins. Jón Jónsson lögmaður.
Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar
Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar
Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar