Skoðun

Samið um fisk fram á rauðanótt - enn og aftur

Þórir Guðmundsson skrifar

Allur sjávarútvegur Bretlands veltir minna fé en Harrods verslunin í Lundúnum. Samt snúast úrslitaviðræður leiðtoga Bretlands og Evrópusambandsins þessa helgi meðal annars um fiskikvóta í hafinu umhverfis Bretland. Samninga þarf að klára um eða eftir þessa helgi ef ekki á illa að fara fyrir hagkerfi 500 milljóna manna í Bretlandi og Evrópusambandsríkjunum með útgöngu án samnings um áramótin.

Þetta er ekki í fyrsta sinn sem stjórnmálamenn í Evrópu þurfa að gerast sérfræðingar í sjávarútvegi. Sögur af þjóðarleiðtogum og æðstu embættismönnum sem hafa þurft að bora sig ofan í talnarunur þorsk-, makríl- og síldarkvóta, út- og innflutningsverðmæti, veiðar og verkun, að ekki sé talað um pólitískt afl fiskimannaþorpa eru vel kunnar meðal þeirra sem hafa tekið þátt í grjóthörðum alþjóðlegum samningaviðræðum um sjávarútvegshagsmuni.

Þeir elstu muna eftir þorskastríðssamningunum við Íslendinga; aðrir eftir samningunum um Evrópska efnahagssvæðið og aðildarviðræðunum við Norðmenn og svo Íslendinga fyrir ekki svo löngu, sem báðar runnu út í sandinn. Þó að fiskurinn í sjónum skipti ekki öllu máli í efnahagslegu tilliti þá er hann stórpólitískur raunveruleiki. 

Aðalsamningamenn Bretlands og Evrópusambandsins, David Frost og Michel Barnier, segjast ekki komast lengra í sínum viðræðum. Samninganefndirnar deila enn um þrjú atriði: samkeppnislög, eftirlitskerfi væntanlegs samnings og fiskveiðar. Búist er við að Boris Johnson forsætisráðherra Bretlands og Ursula Von Der Leyen forseti framkvæmdastjórnar ESB muni funda alla helgina og – of eitthvað er að marka fordæmi svona risasamninga – langt fram á mánudagsmorgunn.

Ef samningar nást ekki á þeim tíma bendir all til þess að Bretar hverfi úr Evrópusambandinu án samnings með öllu því uppnámi sem það mun valda, pólitísku fjargviðri og efnahagsþrengingum beggja vegna Ermarsundsins en þó miklu meir vestan megin.

Hagsmunir í Brixham og Boulogne

Bátar í höfninni í Brixham á suðurströnd Englands.

Meðal áköfustu stuðningsmanna Brexit í Bretlandi voru íbúar fiskveiðibæja og -þorpa meðfram ströndum Englands. Í bæjum eins og Brixham á suðurströndinni búa fjölskyldur sem vildu Brexit til þess að fá yfirráð á miðunum. Á meðan Hull og Grimsby misstu þrótt sinn eftir þorskastríðin við Íslendinga þá hefur Brixham dafnað ágætlega á veiðum og útflutningi til Evrópu. En eftir næstum hálfrar aldar veru Breta í Evrópusambandinu vilja íbúar þessara staða fá aftur stjórn yfir eigin fiskveiðum í eigin fiskveiðilögsögu. Þeir eru þreyttir á að fara á miðin og veiða í samkeppni við Frakka og Spánverja.

Hinum megin við sundið eru hins vegar sams konar hagsmunir í húfi. Fjölskyldur í Boulogne-sur-Mer á norðvesturströnd Frakklands hafa líka mikla hagsmuni af fiskveiðum á Bretlandsmiðum. Íslenskir fiskútflytjendur þekkja bæinn vel því töluverður hluti útflutnings á ferskfiski til Evrópu hefur um áratugaskeið farið í gegnum fiskmarkaðinn þar.

Pierre Leprêtre er fulltrúi sjómanna í Norður-Frakklandi. Hann segist sjálfur veiða 70-80 prósent af sínum afla innan lögsögu Breta. Honum finnst það eðlilegt, enda sé æviskeið mikilvægra fisktegunda – svo sem þorsks og lúðu – gjarnan þannig að uppeldisstöðvar þeirra séu á sendnu grunnsævi í lögsögu Frakka. En þegar fiskurinn hafi náð veiðistærð þá sé hann kominn yfir á kaldara og súrefnisríkara djúpsævið í breskri lögsögu. Þetta séu því sameiginlegir stofnar sem eðlilegt sé að útgerðarmenn beggja landa deili með sér.

Hark um kvóta

Á borði samningamanna ESB og Bretlands er meðal annars spurningin um hvernig – ekki hvort – skuli deila veiðikvótum á 140 tegundum sjávardýra. Bretar vilja að um þetta sé samið árlega en Evrópusambandið vill að kerfið verði helst ekki svo frábrugðið því sem það er nú. Og ESB-kvótarnir helst ekki mikið minni.

Til að flækja málin enn frekar þá selja Bretar fjögur af hverjum fimm tonnum af sínum afla, í verðmætum talið, til Evrópu. Þar að auki þá vilja breskir neytendur frekar borða fisktegundir sem aðrir veiða og íbúar Evrópusambandsins eru sólgnir í fisktegundir, eins og makríl, sem Bretar veiða en fúlsa við og selja því til meginlandsins. Þannig fluttu Bretar 80–90 prósent af sínum síldar-, þorsk-, skelfisk- og makrílafla til Evrópusambandsins í fyrra.

En fiskur er ekki allt. Hann er ekki einu sinni lítill hluti af efnahagsstærðinni sem um er að semja heldur algjör örstærð – lítil flís sem skiptir nánast engu máli í heildarsamhenginu, pund á móti pundi. Velta sjávarútvegs í Bretlandi er 0,4 milljarðar sterlingspunda á meðan sama tala fyrir bílaframleiðslu er 49,1 milljarður og fjármálaþjónustu 125,9 milljarðar.

Svíkur Boris fiskimennina?

Tólf þúsund manns í Bretlandi hafa atvinnu af fiskveiðum en 864 þúsund af framleiðslu á bílum og íhlutum í þá. Fjármálastofnanirnar í miðborg Lundúna eru undirstaða viðskipta- og fjármála í Bretlandi sem enginn breskur forsætisráðherra getur stefnt í hættu, þó segja megi að breskir kjósendur hafi gert það með því að samþykkja útgönguna fyrir fjórum árum.

Samningaviðræðurnar fara þannig fram í skugga efnahagslegra staðreynda sem hafa staðið óhaggaðar frá upphafi. Pólitíkin skiptir hins vegar líka máli. Boris Johnson fékk Brexit í gegn þökk sé kjósendum eins og þeim sem hlustuðu á rök hans um óskoruð yfirráð yfir fiskveiðiauðlindinni. Þannig greiddu 63 prósent íbúa í Brixham atkvæði með Brexit. Það gerðu fjármálasérfræðingarnir í Lundúnum ekki.

Ef samningur næst þá munu báðir aðilar þurfa að hafa gefið nokkuð eftir. Johnson gæti á lokametrunum þurft að láta minni efnahagslega hagsmuni víkja fyrir meiri og bregðast sínum gallhörðustu stuðningsmönnum í sjávarútveginum.

Ekki mun reynast erfitt fyrir Johnson að koma samningi í gegnum breska þingið. Íhaldsflokkurinn er með yfirgnæfandi þingmeirihluta og Verkamannaflokkurinn, sem er í stjórnarandstöðu, mun annað hvort greiða atkvæði með samningi eða sitja hjá. Helsta andstaðan er því meðal erkiandstæðinga ESB í hans eigin flokki og þeir eru nánast dæmdir til að vera í minnihluta í atkvæðagreiðslu í breska þinginu. Þingkosningar eru ekki fyrr en eftir tæp fjögur ár. Johnson hefur því ágætt pólitískt bakland til að gera tilslakanir sem þarf til að landa samningi.

Macron horfir til kosninga

Staðan er önnur og óvissari innan Evrópusambandsins. Öll 27 aðildarríki ESB þurfa að samþykkja endanlegan útgöngusamning. Hvert og eitt þeirra hefur neitunarvald. Austan megin Ermarsunds hefur Emmanuel Macron forseti Frakklands minnt samningamenn ESB á þá staðareynd að það þurfi meðal annars að bera samninginn undir hann.

Kosningar eru í Frakklandi eftir eitt og hálft ár. Macron stendur tæpt og hann hefur engin efni á að missa atkvæði sjávarútvegsbyggðanna. Hann þarf þvert á móti á því að halda að sýna styrk sinn við að tryggja ítrustu hagsmuni Frakka.

Pólitískt bakland leiðtoganna, sem munu að öllum líkindum þjarka fram á rauðanótt næstu daga, er því þannig að nánast hvað sem Johnson fellst á mun hann fá samþykkt í þinginu. Von Der Leyen gæti hins vegar lent í verulegum pólitískum þrengingum ef hún gefur of mikið eftir.

Þessi pólitíska staða veldur því að bresku fiskimennirnir, sem studdu Brexit á sínum tíma, velta því nú fyrir sér hvort þeir hafi gert afdrifarík mistök. Þó að leiðtogar jafnt sem embættismenn hafi þurft að rifja upp fiskikvótafræðina sína undanfarna daga þá er ekkert víst að fiskurinn fái á endanum að ráða úrslitum. 

Ekki er ólíklegt að það komi í ljós þegar við skoðum Vísi með morgunmatnum á mánudag.




Skoðun

Sjá meira


×