Loftslagsváin er neyðarástand Aldís Mjöll Geirsdóttir skrifar 26. nóvember 2020 07:16 Í síðustu viku tók ég þátt í umræðum á viðburðinum „Choosing Green“, stafrænum leiðtogafundi Norðurlandaráðs í aðdraganda loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna, COP26. Þar var helsta áskorun samtímans, loftslagsváin, rædd og ýmsum spurningum velt upp í tengslum við hana en einnig kom fram skýrt ákall um aðgerðir. Eins og António Guterres, aðalritari Sameinuðu þjóðanna, sagði erum við komin langt út af sporinu („way off track“). Þau sem leitt hafa vitundarvakningu um hættuástandið og baráttuna fyrir aðgerðum er ungt fólk. Á það ber að hlusta og veita í auknum mæli sæti við borðið þar sem ákvarðanir eru teknar. Um allan heim sér ungt fólk ekki ákall sitt endurspeglast í forgangsröðun stjórnvalda. Ein af ástæðunum gæti verið sú að fólkið við stjórnvölinn tilheyrir kynslóð sem þarf ekki að glíma við áföllin og hætturnar sem steðja að sökum hamfarahlýnunar í framtíðinni. Það séu einfaldlega aðrar kynslóðir og því sé ekki tekið á þessu af þeim þunga sem nauðsynlegt er. Af þessum sökum er því enn brýnna að ungt fólk fái aukið pláss ekki einungis í umræðunni heldur einnig þar sem ákvarðanir eru teknar um framtíð þess. Við höfum séð í heimsfaraldrinum sem nú geisar vegna COVID-19 hversu mikilvægt það er að hlusta á sérfræðinga. Þar sem það er gert hefur glíman við veiruna gengið best. Litið er á farsóttina sem neyðarástand sem útheimti markvissar og umfangsmiklar aðgerðir en einhverra hluta vegna eru viðbrögðin við loftslagsvánni allt önnur og minni. Hvers vegna? Hérlendis hefur okkur tekist að hefta útbreiðslu veirunnar, „fletja kúrfuna“ með umfangsmiklum en markvissum aðgerðum. Í ljósi þess stöndum við frammi fyrir öðrum veruleika í dag og höfum þurft að aðlaga okkur að honum með ýmsu móti. Þessir tímar hafa verið krefjandi og erfiðir, en árangurinn hér og annars staðar er þó til marks um aðlögunarhæfni og getu samfélaga til að takast skjótt og vel á við stór og krefjandi verkefni. Við gerum okkur flest grein fyrir því að breytinga á lífsstíl og neysluhegðun okkar er þörf til að takast á við loftslagsvána en einstaklingsbundnar aðgerðir duga skammt og ekki er hægt að leggja alla ábyrgðina á herðar einstaklinga. Þetta er samfélagslegt verkefni sem kallar á markvissa og skynsamlega beitingu ríkisvaldsins. Þörf er á stórtækum kerfisbreytingum í framleiðslu, samgönguvenjum, landnýtingu og lifnaðarháttum. Skapa þarf umhverfi þar sem fólk á auðvelt með að breyta neyslu- og ferðavenjum sínum. Strax í upphafi kórónufaraldursins var mikil áhersla lögð á að fræða almenning um smitvarnir og upplýsa um gang mála með reglulegum blaðamannafundum. Væri ekki ráð að sambærilegt átak yrði útfært vegna loftslagsvárinnar? Að fræðsla eigi sér stað um orsök og afleiðingar loftslagsbreytinga og hvað hægt sé að gera til að draga úr þeim? Og að stjórnvöldum sé haldið við efnið með reglulegri upplýsingagjöf til almennings um það hvernig við stöndum okkur í að „fletja loftslags-kúrfuna“? Í aðgerðaáætlun Íslands er markmið sett um 40% samdrátt í losun til ársins 2030. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins setti markmið um 55% samdrátt fyrir árið 2030 og Evrópuþingið bætti um betur með 60% markmiði fyrir árið 2030. Frá árinu 1990 hefur losun þriggja Norðurlanda dregist verulega saman; losun Finnlands um 21%, Svíþjóðar um 27% og Danmerkur um 30%. Losun Noregs hefur á þessum tíma aukist um 1%.[i] Á sama tímabili jókst hins vegar losun Íslands umtalsvert, eða um 30% á þessu sama tímabili. Norðurlöndin hafa öll sett sér markmið um að verða kolefnishlutlaus; Noregur fyrir árið 2030, Finnland fyrir 2035, Ísland fyrir 2040, Svíþjóð fyrir 2045 og Danmörk fyrir 2050.[ii] Í erindi sínu á fyrrnefndum leiðtogafundi benti Brynhildur Davíðsdóttir, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ, á að Ísland hefur ekki enn lagt fram útfærða áætlun um það hvernig við náum þessu markmiði ólíkt Noregi, Danmörku og Finnlandi. Það er sorglegt að ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur hafi hvorki sett metnaðarfyllri markmið né lagt fram skýra áætlun um hvernig markmiðunum verði náð.[iii] Þá er sláandi hve litlum fjármunum er varið til málaflokksins, minna en 1% af vergri landsframleiðslu. Það nægir nefnilega ekki að skreyta sig með háleitum markmiðum og tali um græna byltingu í ræðustól Alþingis, heldur þarf líka sannfærandi áætlun, markvissar aðgerðir og fjármagn að fylgja til að uppfylla markmiðin. Það er ekki síður mikilvægt að hafa skýra framtíðarsýn. Við stefnum á kolefnishlutleysi fyrir árið 2040 en vitum við hvernig slíkt samfélag lítur út? Hvaða breytinga er þörf til þess að slíkt samfélag líti dagsins ljós? Svörin við þessum spurningum kunna að vera óskýr enn en eitt er þó víst; gæta þarf að því að jöfnuður sé tryggður í breytingunum þannig að þau sem hafa minnstu burði beri ekki mestan þungann. Huga þarf að öllum hópum samfélagsins og passa að enginn sé skilinn útundan. Þó svo að við stöndum frammi fyrir breyttum og ófyrirsjáanlegum veruleika núna vegna kórónufaraldursins höfum við einnig einstakt tækifæri til að þrýsta á um loftslagsvænni framleiðsluhætti og hafa jákvæð áhrif á þróun í loftslagsmálum. Slíkar lausnir gætu sem dæmi verið að ríkisstuðningur til fyrirtækja sé þeim skilyrðum bundinn að stefna, ákvarðanir og fjárfestingar fyrirtækis minnki kolefnisfótspor þess. Loftslagsváin er ekki einangrað vandamál heldur liggur það þvert á landamæri og þvert á alla málaflokka. Meta þarf áhrif á loftslagið í sífellu og þarf slíkt mat að vera fléttað inn í alla stefnumótun og ákvarðanatöku. Í erindi António Guterres kom fram að hann treystir á Norðurlöndin í þessum efnum – að þau haldi áfram að beita sér af festu. Norðurlöndin standa nefnilega framarlega á þessu sviði sem öðrum, en það nægir einfaldlega ekki. Það er ekki nóg að standa sig vel í einhverjum samanburði ef það skilar ekki árangri – og þetta er upp á líf og dauða. Það sem ungt fólk kallar eftir eru aðgerðir strax! Höfundur er forseti Norðurlandaráðs æskunnar og alþjóðaritari og málefnastýra Ungra jafnaðarmanna. [i] Erindi Brynhildar Davíðsdóttur, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ á leiðtogafundinum „Choosing Green“. [ii] Úttekt á stjórnsýslu loftslagsmála og tillögur um framtíðarfyrirkomulag stjórnsýslu loftslagsmála, bls 24. [iii] Úttekt á stjórnsýslu loftslagsmála og tillögur um framtíðarfyrirkomulag stjórnsýslu loftslagsmála, bls 12. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Hamfarahlýnun Mest lesið Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Halldór 05.07.2024 Halldór Að óttast blokkir Ásta Logadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson skrifar Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason skrifar Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Að eiga tertuna og borða hana líka – svar til formanns Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Hik er sama og tap Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason skrifar Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Engin gúrka hjá Blaðamannafélaginu Sigríður Dögg Auðunsdóttir,Freyja Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Sjá meira
Í síðustu viku tók ég þátt í umræðum á viðburðinum „Choosing Green“, stafrænum leiðtogafundi Norðurlandaráðs í aðdraganda loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna, COP26. Þar var helsta áskorun samtímans, loftslagsváin, rædd og ýmsum spurningum velt upp í tengslum við hana en einnig kom fram skýrt ákall um aðgerðir. Eins og António Guterres, aðalritari Sameinuðu þjóðanna, sagði erum við komin langt út af sporinu („way off track“). Þau sem leitt hafa vitundarvakningu um hættuástandið og baráttuna fyrir aðgerðum er ungt fólk. Á það ber að hlusta og veita í auknum mæli sæti við borðið þar sem ákvarðanir eru teknar. Um allan heim sér ungt fólk ekki ákall sitt endurspeglast í forgangsröðun stjórnvalda. Ein af ástæðunum gæti verið sú að fólkið við stjórnvölinn tilheyrir kynslóð sem þarf ekki að glíma við áföllin og hætturnar sem steðja að sökum hamfarahlýnunar í framtíðinni. Það séu einfaldlega aðrar kynslóðir og því sé ekki tekið á þessu af þeim þunga sem nauðsynlegt er. Af þessum sökum er því enn brýnna að ungt fólk fái aukið pláss ekki einungis í umræðunni heldur einnig þar sem ákvarðanir eru teknar um framtíð þess. Við höfum séð í heimsfaraldrinum sem nú geisar vegna COVID-19 hversu mikilvægt það er að hlusta á sérfræðinga. Þar sem það er gert hefur glíman við veiruna gengið best. Litið er á farsóttina sem neyðarástand sem útheimti markvissar og umfangsmiklar aðgerðir en einhverra hluta vegna eru viðbrögðin við loftslagsvánni allt önnur og minni. Hvers vegna? Hérlendis hefur okkur tekist að hefta útbreiðslu veirunnar, „fletja kúrfuna“ með umfangsmiklum en markvissum aðgerðum. Í ljósi þess stöndum við frammi fyrir öðrum veruleika í dag og höfum þurft að aðlaga okkur að honum með ýmsu móti. Þessir tímar hafa verið krefjandi og erfiðir, en árangurinn hér og annars staðar er þó til marks um aðlögunarhæfni og getu samfélaga til að takast skjótt og vel á við stór og krefjandi verkefni. Við gerum okkur flest grein fyrir því að breytinga á lífsstíl og neysluhegðun okkar er þörf til að takast á við loftslagsvána en einstaklingsbundnar aðgerðir duga skammt og ekki er hægt að leggja alla ábyrgðina á herðar einstaklinga. Þetta er samfélagslegt verkefni sem kallar á markvissa og skynsamlega beitingu ríkisvaldsins. Þörf er á stórtækum kerfisbreytingum í framleiðslu, samgönguvenjum, landnýtingu og lifnaðarháttum. Skapa þarf umhverfi þar sem fólk á auðvelt með að breyta neyslu- og ferðavenjum sínum. Strax í upphafi kórónufaraldursins var mikil áhersla lögð á að fræða almenning um smitvarnir og upplýsa um gang mála með reglulegum blaðamannafundum. Væri ekki ráð að sambærilegt átak yrði útfært vegna loftslagsvárinnar? Að fræðsla eigi sér stað um orsök og afleiðingar loftslagsbreytinga og hvað hægt sé að gera til að draga úr þeim? Og að stjórnvöldum sé haldið við efnið með reglulegri upplýsingagjöf til almennings um það hvernig við stöndum okkur í að „fletja loftslags-kúrfuna“? Í aðgerðaáætlun Íslands er markmið sett um 40% samdrátt í losun til ársins 2030. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins setti markmið um 55% samdrátt fyrir árið 2030 og Evrópuþingið bætti um betur með 60% markmiði fyrir árið 2030. Frá árinu 1990 hefur losun þriggja Norðurlanda dregist verulega saman; losun Finnlands um 21%, Svíþjóðar um 27% og Danmerkur um 30%. Losun Noregs hefur á þessum tíma aukist um 1%.[i] Á sama tímabili jókst hins vegar losun Íslands umtalsvert, eða um 30% á þessu sama tímabili. Norðurlöndin hafa öll sett sér markmið um að verða kolefnishlutlaus; Noregur fyrir árið 2030, Finnland fyrir 2035, Ísland fyrir 2040, Svíþjóð fyrir 2045 og Danmörk fyrir 2050.[ii] Í erindi sínu á fyrrnefndum leiðtogafundi benti Brynhildur Davíðsdóttir, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ, á að Ísland hefur ekki enn lagt fram útfærða áætlun um það hvernig við náum þessu markmiði ólíkt Noregi, Danmörku og Finnlandi. Það er sorglegt að ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur hafi hvorki sett metnaðarfyllri markmið né lagt fram skýra áætlun um hvernig markmiðunum verði náð.[iii] Þá er sláandi hve litlum fjármunum er varið til málaflokksins, minna en 1% af vergri landsframleiðslu. Það nægir nefnilega ekki að skreyta sig með háleitum markmiðum og tali um græna byltingu í ræðustól Alþingis, heldur þarf líka sannfærandi áætlun, markvissar aðgerðir og fjármagn að fylgja til að uppfylla markmiðin. Það er ekki síður mikilvægt að hafa skýra framtíðarsýn. Við stefnum á kolefnishlutleysi fyrir árið 2040 en vitum við hvernig slíkt samfélag lítur út? Hvaða breytinga er þörf til þess að slíkt samfélag líti dagsins ljós? Svörin við þessum spurningum kunna að vera óskýr enn en eitt er þó víst; gæta þarf að því að jöfnuður sé tryggður í breytingunum þannig að þau sem hafa minnstu burði beri ekki mestan þungann. Huga þarf að öllum hópum samfélagsins og passa að enginn sé skilinn útundan. Þó svo að við stöndum frammi fyrir breyttum og ófyrirsjáanlegum veruleika núna vegna kórónufaraldursins höfum við einnig einstakt tækifæri til að þrýsta á um loftslagsvænni framleiðsluhætti og hafa jákvæð áhrif á þróun í loftslagsmálum. Slíkar lausnir gætu sem dæmi verið að ríkisstuðningur til fyrirtækja sé þeim skilyrðum bundinn að stefna, ákvarðanir og fjárfestingar fyrirtækis minnki kolefnisfótspor þess. Loftslagsváin er ekki einangrað vandamál heldur liggur það þvert á landamæri og þvert á alla málaflokka. Meta þarf áhrif á loftslagið í sífellu og þarf slíkt mat að vera fléttað inn í alla stefnumótun og ákvarðanatöku. Í erindi António Guterres kom fram að hann treystir á Norðurlöndin í þessum efnum – að þau haldi áfram að beita sér af festu. Norðurlöndin standa nefnilega framarlega á þessu sviði sem öðrum, en það nægir einfaldlega ekki. Það er ekki nóg að standa sig vel í einhverjum samanburði ef það skilar ekki árangri – og þetta er upp á líf og dauða. Það sem ungt fólk kallar eftir eru aðgerðir strax! Höfundur er forseti Norðurlandaráðs æskunnar og alþjóðaritari og málefnastýra Ungra jafnaðarmanna. [i] Erindi Brynhildar Davíðsdóttur, prófessor í umhverfis- og auðlindafræði við HÍ á leiðtogafundinum „Choosing Green“. [ii] Úttekt á stjórnsýslu loftslagsmála og tillögur um framtíðarfyrirkomulag stjórnsýslu loftslagsmála, bls 24. [iii] Úttekt á stjórnsýslu loftslagsmála og tillögur um framtíðarfyrirkomulag stjórnsýslu loftslagsmála, bls 12.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun