Hvaða þýðingu hefur helförin fyrir okkur? Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar 27. janúar 2020 10:30 Alþjóðlegi minningardagurinn um helförina var stofnsettur af Sameinuðu þjóðunum árið 2005. Dagurinn í dag varð fyrir valinu af þeirri ástæðu að þann 27. janúar árið 1945 voru Auschwitz-útrýmingarbúðirnar frelsaðar af sovéska hernum.Í Auschwitz-búðunum einum lét 1.1 milljón manns lífið, en samanlagður fjöldi þeirra sem lést í öðrum útrýmingarbúðum, vinnubúðum og gettóum á yfirráðasvæði nasista í Austur-Evrópu var mun hærri. Heildarfjöldi þeirra sem létust vegna kerfisbundinna ofsókna á stríðsárunum telur 17 milljónir manns.1 Fjöldi látinna er til marks um yfirlýst markmið Adolfs Hitlers og flokkssystkina hans að útrýma öllum þeim þegnum sem þau töldu „óæskilega“ á einhvern hátt. Undir þann hatt féllu hinar ýmsu slavnesku þjóðir, Gyðingar, Rómafólk, fatlaðir, samkynhneigðir og fjöldi annarra hópa. Af öllum hópunum sem voru teknir fyrir sóttu nasistar langsamlega harðast gegn þjóðarbroti Gyðinga. Meðal hinna látnu voru Gyðingar stærsti hópurinn og af öllum þeim veggspjöldum og áróðursritum sem voru skrifuð gegn minnihlutahópum var flestum þeirra beint gegn Gyðingum. 6 milljónir Gyðinga létu lífið í helförinni og fækkaði þeim á heimsvísu úr 17 milljónum í 11 milljónir – um það bil þriðjungur allra Gyðinga í heiminum lét lífið. Því miður hefur með árunum myndast ákveðin hugarfarsleg fjarlægð á milli yngri kynslóðanna og helfararinnar. Í dag eru 75 ár síðan frelsunin frá Auschwitz átti sér stað og fáir eftirlifandi sem geta sagt frá reynslu sinni. En það eru aðrar ástæður fyrir því að fólk gæti átt erfitt með að gera sér í hugarlund hversu hryllileg helförin var í raun og veru. Á ýmsan hátt hefur verið gert lítið úr þeim hörmungum sem áttu sér stað. Það er vert að taka dæmi um tvær birtingarmyndir þess. Helförin gengisfelld með óviðeigandi samanburði Það er í sjálfu sér eðlileg tilhneiging að setja liðna atburði í samhengi við nútímann. Vegna fyrrnefndrar fjarlægðar við sögusvið helfararinnar hefur það hins vegar gerst að hún sé sett í óviðeigandi samhengi. Dagur sem var fyrst og fremst hugsaður sem minningardagur um þá sem létust og þá sem komust naumlega af, hefur af og til verið „vopnvæddur“ í pólitískum tilgangi. Dæmi um það er þegar samanburður er dreginn við nútímaatburði sem eru engan veginn sambærilegir helförinni. Auðvitað ætti fólk að gagnrýna það í heiminum sem er gagnrýnisvert, en þegar samanburður er dreginn upp við atburði sem eru miklu smærri í sniðum og endurspegla flókna milliríkjapólitík frekar en nokkuð annað, er þá ekki bæði gengisfelling á helförinni og vanvirðing gagnvart fórnarlömbum hennar að draga upp slíkan samanburð? Í þeim tilfellum er varla annað að sjá en að helförin skipti litlu sem engu máli fyrir hlutaðeigandi, nema þá einungis sem hentugur stökkpallur út í þeirra eigin baráttumál.2 En eins óviðeigandi og þetta nú er, þá skýtur reglulega upp kollinum eldri og jafnvel alvarlegri birtingarmynd lítilsvirðingar gagnvart fórnarlömbum helfararinnar. Helfararafneitarar eru þöglir um lykilatriði Á nýafstöðnum minningarfundi um helförina sem var haldinn í pólska sendiráðinu bað einn gestanna um að fá orðið og hreytti síðan út úr sér dylgjum þess efnis að tölurnar um fjölda þeirra Gyðinga sem létust í helförinni hafi verið stórlega ýktar og því hafi ekki átt sér stað nein helför. Þessi athugasemd fékk sem betur fer lítinn hljómgrunn og maðurinn var með réttu harðlega gagnrýndur af öðrum gesti í kjölfarið. Slíkar hugmyndir eru ekki nýjar af nálinni og það þarf lítið að spyrja sig um tilefnin sem liggja þar að baki. Það er ekki annað að sjá en að allir sem haldi slíku fram aðhyllist lífseigar andgyðinglegar samsæriskenningar. Það er einnig áberandi að helfararafneitarar nálgist málið alltaf frá þeirri hlið að þræta fyrir fjölda hinna látnu, en láta það hins vegar kyrrt liggja að minnast á að nasistar höfðu augljóslega einbeittan brotavilja þegar kom að því að hreinsa heiminn af Gyðingum og öllum öðrum sem þeir töldu óæskilega. Það er erfitt að skilja þögn þeirra um fyrirætlanir nasista sem annað en þegjandi samþykki. Að því gefnu er allt þetta karp um tölfræði einungis tilraun til að beina umræðunni frá þeirri staðreynd að þeir eru einfaldlega fylgjandi slíkri aðför gegn minnihlutahópum. Víti til varnaðar Minning helfararinnar hjálpar okkur að sjá sögu mannréttinda í víðara samhengi. Hún hjálpar okkur að sjá hversu hratt réttindum Gyðinga og annarra minnihlutahópa hefur farið fram og hversu dýrmæt þessi réttindi eru. Auk þess veitir helförin áminningu um það hversu fljótt hættuleg hugmyndafræði getur leitt af sér hræðilegar afleiðingar ef ekki tekst að sporna við henni. Sú áminning á sérstaklega erindi til okkar í dag þar sem kunnuglegri, hatursfullri pólitískri hugmyndafræði hefur vaxið fiskur um hrygg, því það er ekki einungis verkefni stjórnmálamanna, heldur alls samfélagsins að hafna slíkri hugmyndafræði. Heimildir 1 https://auschwitz.org/en/museum/news/light-of-remembrance-for-sara-j-bloomfield-director-of-united-states-holocaust-memorial-museum,1356.html 2 https://www.telegraph.co.uk/news/2020/01/23/israel-accuses-bbc-belittling-holocaust-eve-major-auschwitz/ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnur Thorlacius Eiríksson Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Uppeldi frá gamla einmenningar eins-skin-litar viðhorfum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Sjá meira
Alþjóðlegi minningardagurinn um helförina var stofnsettur af Sameinuðu þjóðunum árið 2005. Dagurinn í dag varð fyrir valinu af þeirri ástæðu að þann 27. janúar árið 1945 voru Auschwitz-útrýmingarbúðirnar frelsaðar af sovéska hernum.Í Auschwitz-búðunum einum lét 1.1 milljón manns lífið, en samanlagður fjöldi þeirra sem lést í öðrum útrýmingarbúðum, vinnubúðum og gettóum á yfirráðasvæði nasista í Austur-Evrópu var mun hærri. Heildarfjöldi þeirra sem létust vegna kerfisbundinna ofsókna á stríðsárunum telur 17 milljónir manns.1 Fjöldi látinna er til marks um yfirlýst markmið Adolfs Hitlers og flokkssystkina hans að útrýma öllum þeim þegnum sem þau töldu „óæskilega“ á einhvern hátt. Undir þann hatt féllu hinar ýmsu slavnesku þjóðir, Gyðingar, Rómafólk, fatlaðir, samkynhneigðir og fjöldi annarra hópa. Af öllum hópunum sem voru teknir fyrir sóttu nasistar langsamlega harðast gegn þjóðarbroti Gyðinga. Meðal hinna látnu voru Gyðingar stærsti hópurinn og af öllum þeim veggspjöldum og áróðursritum sem voru skrifuð gegn minnihlutahópum var flestum þeirra beint gegn Gyðingum. 6 milljónir Gyðinga létu lífið í helförinni og fækkaði þeim á heimsvísu úr 17 milljónum í 11 milljónir – um það bil þriðjungur allra Gyðinga í heiminum lét lífið. Því miður hefur með árunum myndast ákveðin hugarfarsleg fjarlægð á milli yngri kynslóðanna og helfararinnar. Í dag eru 75 ár síðan frelsunin frá Auschwitz átti sér stað og fáir eftirlifandi sem geta sagt frá reynslu sinni. En það eru aðrar ástæður fyrir því að fólk gæti átt erfitt með að gera sér í hugarlund hversu hryllileg helförin var í raun og veru. Á ýmsan hátt hefur verið gert lítið úr þeim hörmungum sem áttu sér stað. Það er vert að taka dæmi um tvær birtingarmyndir þess. Helförin gengisfelld með óviðeigandi samanburði Það er í sjálfu sér eðlileg tilhneiging að setja liðna atburði í samhengi við nútímann. Vegna fyrrnefndrar fjarlægðar við sögusvið helfararinnar hefur það hins vegar gerst að hún sé sett í óviðeigandi samhengi. Dagur sem var fyrst og fremst hugsaður sem minningardagur um þá sem létust og þá sem komust naumlega af, hefur af og til verið „vopnvæddur“ í pólitískum tilgangi. Dæmi um það er þegar samanburður er dreginn við nútímaatburði sem eru engan veginn sambærilegir helförinni. Auðvitað ætti fólk að gagnrýna það í heiminum sem er gagnrýnisvert, en þegar samanburður er dreginn upp við atburði sem eru miklu smærri í sniðum og endurspegla flókna milliríkjapólitík frekar en nokkuð annað, er þá ekki bæði gengisfelling á helförinni og vanvirðing gagnvart fórnarlömbum hennar að draga upp slíkan samanburð? Í þeim tilfellum er varla annað að sjá en að helförin skipti litlu sem engu máli fyrir hlutaðeigandi, nema þá einungis sem hentugur stökkpallur út í þeirra eigin baráttumál.2 En eins óviðeigandi og þetta nú er, þá skýtur reglulega upp kollinum eldri og jafnvel alvarlegri birtingarmynd lítilsvirðingar gagnvart fórnarlömbum helfararinnar. Helfararafneitarar eru þöglir um lykilatriði Á nýafstöðnum minningarfundi um helförina sem var haldinn í pólska sendiráðinu bað einn gestanna um að fá orðið og hreytti síðan út úr sér dylgjum þess efnis að tölurnar um fjölda þeirra Gyðinga sem létust í helförinni hafi verið stórlega ýktar og því hafi ekki átt sér stað nein helför. Þessi athugasemd fékk sem betur fer lítinn hljómgrunn og maðurinn var með réttu harðlega gagnrýndur af öðrum gesti í kjölfarið. Slíkar hugmyndir eru ekki nýjar af nálinni og það þarf lítið að spyrja sig um tilefnin sem liggja þar að baki. Það er ekki annað að sjá en að allir sem haldi slíku fram aðhyllist lífseigar andgyðinglegar samsæriskenningar. Það er einnig áberandi að helfararafneitarar nálgist málið alltaf frá þeirri hlið að þræta fyrir fjölda hinna látnu, en láta það hins vegar kyrrt liggja að minnast á að nasistar höfðu augljóslega einbeittan brotavilja þegar kom að því að hreinsa heiminn af Gyðingum og öllum öðrum sem þeir töldu óæskilega. Það er erfitt að skilja þögn þeirra um fyrirætlanir nasista sem annað en þegjandi samþykki. Að því gefnu er allt þetta karp um tölfræði einungis tilraun til að beina umræðunni frá þeirri staðreynd að þeir eru einfaldlega fylgjandi slíkri aðför gegn minnihlutahópum. Víti til varnaðar Minning helfararinnar hjálpar okkur að sjá sögu mannréttinda í víðara samhengi. Hún hjálpar okkur að sjá hversu hratt réttindum Gyðinga og annarra minnihlutahópa hefur farið fram og hversu dýrmæt þessi réttindi eru. Auk þess veitir helförin áminningu um það hversu fljótt hættuleg hugmyndafræði getur leitt af sér hræðilegar afleiðingar ef ekki tekst að sporna við henni. Sú áminning á sérstaklega erindi til okkar í dag þar sem kunnuglegri, hatursfullri pólitískri hugmyndafræði hefur vaxið fiskur um hrygg, því það er ekki einungis verkefni stjórnmálamanna, heldur alls samfélagsins að hafna slíkri hugmyndafræði. Heimildir 1 https://auschwitz.org/en/museum/news/light-of-remembrance-for-sara-j-bloomfield-director-of-united-states-holocaust-memorial-museum,1356.html 2 https://www.telegraph.co.uk/news/2020/01/23/israel-accuses-bbc-belittling-holocaust-eve-major-auschwitz/
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun