Hamfarahlýnun spyr hvorki kóng né prest Bjarni Halldór Janusson skrifar 20. maí 2020 10:30 Tíminn stendur ekki í stað þó við séum önnum kafin. Loftslagsvandinn hverfur ekki þó við séum annars upptekin við það að þróa bóluefni og leita viðeigandi lausna gegn veirufaraldrinum sem nú gengur yfir. Það er skiljanlegt að heimsbyggðin leiti nú allra leiða til að koma í veg fyrir enn meiri útbreiðslu veirunnar, en umhverfis- og loftslagsmálin mega þó ekki sitja á hakanum. Við ættum kannski að heyja stríð við hamfarahlýnun rétt eins og við eigum í stríði við smitsjúkdóma – eða mögulega er vandamálið það hvað við erum upptekin af því að lýsa yfir stríði gegn hinum og þessum vandamálum, en oftast án raunverulegs metnaðar eða nokkurs árangurs. Þá væru svo sem aðrar myndlíkingar sem ættu líklega betur við, því stríð eru sjaldnast réttlætanleg og valda gjarnan meiri deilum og alvarlegri vandamálum en ella. En vissulega er um hamfarir að ræða. Loftslagsbreytingarnar sem standa nú yfir eru þegar farnar að hrjá lífríki jarðar og ógna skilyrðum til lífs með alvarlegum hætti, sem þær munu að óbreyttu gera um ókomna tíð. Síðustu ár hafa verið þau heitustu frá upphafi mælinga og samhliða hækkandi hitastigi jarðar verða skógareldar og þurrkar tíðari og alvarlegri en nokkurn tímann fyrr í sögu mannsins, auk þess sem fellibyljum og flóðum fjölgar með tilfinnanlegum hætti fyrir dýraríkið og samfélög manna víðsvegar um heiminn. Raunar hefur fellibyljum, hitabylgjum og þurrkum fjölgað um allt að helming á síðastliðnum árum. Veðurhamfarir ár hvert draga þúsundir manna til dauða og valda neyðarástandi fyrir milljónir manna um allan heim. Fæðuöryggi manna er ógnað allverulega og geta okkar til að brauðfæða íbúa jarðar líður fyrir vikið. Áætlað er að fjórða hvert mannsbarn líði vatnsskort eftir tuttugu ár og talið er að fæðan sem annars skemmist af völdum árlegra þurrka geti útvegað daglega fæðu fyrir allt að 80 milljón manns. Þá er fjöldi dýrategunda í útrýmingarhættu, þar á meðal þriðja hver skordýrategund jarðar, og allt að helmingur allra landdýra í Afríku er í verulegri hættu verði ekki gripið til ráðstafana. Hamfarahlýnun af mannavöldum er helsti orsakavaldurinn, en hvers kyns mengun og skógareyðing manna ógnar dýraríki og náttúru jarðar enn frekar. Yfirborð sjávar hækkar þar sem hafís og jöklar bráðna á methraða og losun á koltvísýringi hefur hækkað sýrustig hafsins svo að fjölda lífvera þar er ógnað. Fátækt og eymd eykst fyrir vikið, hungursneyðir verða enn alvarlegri, og auknar líkur verða á útbreiðslu smitsjúkdóma eftir því sem skógareyðing eykst og lífríki jarðar er ógnað. Mannfólk neyðist til að yfirgefa heimabyggðir sínar og mannkynið þarf að bera fjölda fólks til grafar. Hamfarahlýnun veldur eyðileggingu og ofbeldi víðsvegar um heiminn. Áhrifanna gætir nú þegar og munu þau versna á næstu árum og áratugum þegar meðalhitastig jarðar hækkar enn frekar. Þó að staðan sé nú þegar grafalvarleg, þá verður hún enn alvarlegri fyrir framtíðarkynslóðir. Verði ekki gripið til viðeigandi aðgerða munu grundvallarbreytingar eiga sér stað á jörðinni, loftslagi hennar og vistkerfum – og alls ekki til hins góða. Þær hamfarir hlífa engum. Ekkert og enginn kemst undan; ekki nokkurt land, ekki nokkur mannvera, ekki nokkur lífvera. Sumir aðlagast þó betur en aðrir, sem er raunar lítið fagnaðarefni, því það eru helst dýrategundir í útrýmingarhættu, jaðarhópar og íbúar fátækra ríkja sem verða fyrir mestum skaða á næstu árum og áratugum. Næstu ár verða ekki eingöngu prófraun á skynsemi og sjálfsbjargarviðleitni manna, því næstu ár munu einnig reyna á siðferðislegar skyldur og segja til um siðferðilegt ágæti okkar (sjá fyrri pistil). Það hvernig samfélagið kemur fram við hina verst stöddu segir býsna mikið um ágæti þess. Alheimssamfélagið er skuldbundið til að bregðast við loftslagsvandanum og vestrænum velmegunarríkjum ber skylda til að gera allt sem í valdi þeirra stendur til að hlífa framtíðarkynslóðum sem og jörðinni allri frá hamförum af þessu tagi. Okkur ber skylda til að takast á við stærstu ógn okkar tíma og þar geta allir gert betur. Í ljósi þess hve mikið er í húfi er réttmæt krafa að mannsamfélagið geri betur, því hér er ekki um staðbundið stríð eða tímabundið vandamál að ræða. Því lengur sem við látum loftslags- og umhverfismál sitja á hakanum, því alvarlegri verða afleiðingarnar síðar meir. Höfundur er meistaranemi í stjórnmálaheimspeki við Háskólann í York. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rómur Loftslagsmál Bjarni Halldór Janusson Hamfarahlýnun Mest lesið Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson skrifar Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030 Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Einelti er veruleikabrenglun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Lýtalaus íslenska“ er ekki til Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hvatning til mótshaldara Landsmóts hestamanna Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Áróður Kremls gegn Úkraínu og NATO Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Tíminn stendur ekki í stað þó við séum önnum kafin. Loftslagsvandinn hverfur ekki þó við séum annars upptekin við það að þróa bóluefni og leita viðeigandi lausna gegn veirufaraldrinum sem nú gengur yfir. Það er skiljanlegt að heimsbyggðin leiti nú allra leiða til að koma í veg fyrir enn meiri útbreiðslu veirunnar, en umhverfis- og loftslagsmálin mega þó ekki sitja á hakanum. Við ættum kannski að heyja stríð við hamfarahlýnun rétt eins og við eigum í stríði við smitsjúkdóma – eða mögulega er vandamálið það hvað við erum upptekin af því að lýsa yfir stríði gegn hinum og þessum vandamálum, en oftast án raunverulegs metnaðar eða nokkurs árangurs. Þá væru svo sem aðrar myndlíkingar sem ættu líklega betur við, því stríð eru sjaldnast réttlætanleg og valda gjarnan meiri deilum og alvarlegri vandamálum en ella. En vissulega er um hamfarir að ræða. Loftslagsbreytingarnar sem standa nú yfir eru þegar farnar að hrjá lífríki jarðar og ógna skilyrðum til lífs með alvarlegum hætti, sem þær munu að óbreyttu gera um ókomna tíð. Síðustu ár hafa verið þau heitustu frá upphafi mælinga og samhliða hækkandi hitastigi jarðar verða skógareldar og þurrkar tíðari og alvarlegri en nokkurn tímann fyrr í sögu mannsins, auk þess sem fellibyljum og flóðum fjölgar með tilfinnanlegum hætti fyrir dýraríkið og samfélög manna víðsvegar um heiminn. Raunar hefur fellibyljum, hitabylgjum og þurrkum fjölgað um allt að helming á síðastliðnum árum. Veðurhamfarir ár hvert draga þúsundir manna til dauða og valda neyðarástandi fyrir milljónir manna um allan heim. Fæðuöryggi manna er ógnað allverulega og geta okkar til að brauðfæða íbúa jarðar líður fyrir vikið. Áætlað er að fjórða hvert mannsbarn líði vatnsskort eftir tuttugu ár og talið er að fæðan sem annars skemmist af völdum árlegra þurrka geti útvegað daglega fæðu fyrir allt að 80 milljón manns. Þá er fjöldi dýrategunda í útrýmingarhættu, þar á meðal þriðja hver skordýrategund jarðar, og allt að helmingur allra landdýra í Afríku er í verulegri hættu verði ekki gripið til ráðstafana. Hamfarahlýnun af mannavöldum er helsti orsakavaldurinn, en hvers kyns mengun og skógareyðing manna ógnar dýraríki og náttúru jarðar enn frekar. Yfirborð sjávar hækkar þar sem hafís og jöklar bráðna á methraða og losun á koltvísýringi hefur hækkað sýrustig hafsins svo að fjölda lífvera þar er ógnað. Fátækt og eymd eykst fyrir vikið, hungursneyðir verða enn alvarlegri, og auknar líkur verða á útbreiðslu smitsjúkdóma eftir því sem skógareyðing eykst og lífríki jarðar er ógnað. Mannfólk neyðist til að yfirgefa heimabyggðir sínar og mannkynið þarf að bera fjölda fólks til grafar. Hamfarahlýnun veldur eyðileggingu og ofbeldi víðsvegar um heiminn. Áhrifanna gætir nú þegar og munu þau versna á næstu árum og áratugum þegar meðalhitastig jarðar hækkar enn frekar. Þó að staðan sé nú þegar grafalvarleg, þá verður hún enn alvarlegri fyrir framtíðarkynslóðir. Verði ekki gripið til viðeigandi aðgerða munu grundvallarbreytingar eiga sér stað á jörðinni, loftslagi hennar og vistkerfum – og alls ekki til hins góða. Þær hamfarir hlífa engum. Ekkert og enginn kemst undan; ekki nokkurt land, ekki nokkur mannvera, ekki nokkur lífvera. Sumir aðlagast þó betur en aðrir, sem er raunar lítið fagnaðarefni, því það eru helst dýrategundir í útrýmingarhættu, jaðarhópar og íbúar fátækra ríkja sem verða fyrir mestum skaða á næstu árum og áratugum. Næstu ár verða ekki eingöngu prófraun á skynsemi og sjálfsbjargarviðleitni manna, því næstu ár munu einnig reyna á siðferðislegar skyldur og segja til um siðferðilegt ágæti okkar (sjá fyrri pistil). Það hvernig samfélagið kemur fram við hina verst stöddu segir býsna mikið um ágæti þess. Alheimssamfélagið er skuldbundið til að bregðast við loftslagsvandanum og vestrænum velmegunarríkjum ber skylda til að gera allt sem í valdi þeirra stendur til að hlífa framtíðarkynslóðum sem og jörðinni allri frá hamförum af þessu tagi. Okkur ber skylda til að takast á við stærstu ógn okkar tíma og þar geta allir gert betur. Í ljósi þess hve mikið er í húfi er réttmæt krafa að mannsamfélagið geri betur, því hér er ekki um staðbundið stríð eða tímabundið vandamál að ræða. Því lengur sem við látum loftslags- og umhverfismál sitja á hakanum, því alvarlegri verða afleiðingarnar síðar meir. Höfundur er meistaranemi í stjórnmálaheimspeki við Háskólann í York. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun