Svíþjóð: Hvað gerist næst? Þorvaldur Gylfason skrifar 30. ágúst 2018 07:00 Stokkhólmur – Svíar ganga til þingkosninga eftir tíu daga. Sænsk stjórnmál hafa verið í föstum skorðum í meira en hundrað ár og skilað góðum árangri þegar alls er gætt. Lengi vel áttu fimm flokkar fulltrúa á þingi og skiptust í tvær andstæðar fylkingar. Þrjú ár af hverjum fjórum eða þar um bil sátu jafnaðarmenn í ríkisstjórn þessi hundrað ár, oftast einir en stundum á fyrri tíð í samsteypustjórnum – með frjálslyndum 1917-1920, með Bændaflokknum 1936-1939, í þjóðstjórn allra flokka nema kommúnista stríðsárin 1939-1945 og síðan aftur með Bændaflokknum 1951-1957.Andstæðar fylkingar Eftir 1957 stirðnaði sambandið milli fylkinganna tveggja og hefur aldrei síðan verið innangengt á milli þeirra. Annars vegar stóðu jafnaðarmenn og kommúnistar, síðar vinstri menn. Þegar þeir náðu meiri hluta þingsæta sem var reglan mynduðu jafnaðarmenn, langstærsti flokkurinn, minnihlutastjórn með þögulu samþykki kommanna sem virtu í reynd þá skoðun allra annarra þingflokka að kommarnir mættu ekki eiga beina aðild að stjórn landsins svo þeir veittu krötunum hlutleysi. Kratarnir stjórnuðu landinu einir nær óslitið frá 1957 til 1976. Þeir hafa aldrei skipt um nafn (Sveriges socialdemokratiska arbetareparti) frá stofnun flokksins 1889, en kommarnir voru alltaf að skipta. Þeir hétu Kommúnistaflokkur Svíþjóðar frá 1921 til 1967 þegar þeir tóku upp nafnið Vänsterpartiet Kommunisterna (VPK) sem þeir styttu síðan í Vänsterpartiet 1990 og heita svo enn. Hina fylkinguna mynduðu þrír borgaraflokkar. Hægri flokkurinn skipti um nafn 1969 og kallaði sig þá Moderata samlingspartiet (Einingarflokkur hófsamra). Bændaflokkurinn (s. Bondeförbundet) skipti um nafn 1957 og hefur síðan þá heitið Centerpartiet (Miðflokkurinn). Frjálslyndir (s. Liberalerna) hafa heitið svo frá 2015, hétu áður Folkpartiet Liberalerna frá 1990 og þar áður Folkpartiet (Þjóðarflokkurinn) frá stofnun flokksins 1934.Nýir flokkar Nokkrir nýir flokkar hafa bætzt í flóruna og eiga þrír þeirra nú fulltrúa á þingi. Umhverfisflokkurinn, flokkur græningja (s. Miljöpartiet de gröna), fékk menn kjörna á þing 1988 og síðan aftur 1994 og æ síðan og skipar sér í lið með jafnaðarmönnum. Kristilegir demókratar (s. Kristdemokraterna) buðu fyrst fram til þings 1964 en eignuðust ekki fulltrúa á þingi fyrr en 1991 og æ síðan. Þeir eru samherjar gömlu borgaraflokkanna og virðast nú eiga á hættu að detta út af þingi. Utan beggja fylkinga standa Svíþjóðardemókratar (s. Sverigedemokraterna, SD) sem buðu fyrst fram til þings 1988 og fengu menn kjörna 2010 með 6% atkvæða og aftur 2014 með 13% atkvæða og urðu þá þriðji stærsti stærsti flokkurinn á þingi. Þeir eiga rætur sínar í hreyfingu sænskra nýnasista 1980-1990. Meðal flokksmanna þá voru gamlir Svíar sem höfðu barizt með nasistum í heimsstyrjöldinni, rasistar og dæmdir ofbeldismenn. Þessa fortíð setja margir Svíar fyrir sig og einnig andúð SD á fjölgun innflytjenda og meintu viljaleysi eða getuleysi gömlu flokkanna til að hemja fjölgunina. Mörgum Svíum brá þegar 163.000 flóttamenn sóttu um hæli í landinu 2015, en straumurinn minnkaði eftir það. Fjöldi hælisleitenda 2016 var 29.000 og 26.000 í fyrra, 2017. Stjórnvöld reikna með 23.000 í ár, 2018. Rösklega sjötti hver íbúi Svíþjóðar (18%) er fæddur utan lands. Það er að vísu ívið hærra hlutfall en í Danmörku (12%), á Íslandi (14%) og í Noregi (15%), en mun lægra en í Sviss (28%). Útlendingar, þ.e. borgarar annarra landa, eru 8% af íbúafjölda Svíþjóðar og Danmerkur borið saman við 9% á Íslandi, 11% í Noregi og 25% í Sviss. Flestir Svíar fagna innflytjendum, minnugir þess hversu vel sænskum innflytjendum var tekið í Ameríku á sinni tíð þegar fjórði hver Svíi, ein milljón af fjórum, flutti vestur um haf.Innflytjendur og mannréttindi Hvernig gat það gerzt að hálfgildingsnasistaflokki tækist að vinna svo mikla hylli sænskra kjósenda? Svíþjóð hefur ekki farið varhluta af þeirri andúð sem gamlir stjórnmálaflokkar vekja meðal kjósenda, nú síðast á Ítalíu þar sem allir „gömlu“ flokkarnir – flokkar sem urðu til eftir 1992! – sitja nú utan stjórnar. Við bætist andúð sumra kjósenda á fjölgun innflytjenda. Allir flokkar setja heilbrigðismál á oddinn þar eð biðlistar spítalanna eru allt of langir. Ýmsir gera umhverfismálum einnig hátt undir höfði eftir hitasvækju og skógarelda sumarsins. Þessar áherzlur kunna að draga úr vægi andúðar SD á fjölgun innflytjenda í kosningabaráttunni. Allir þingflokkar nema Moderaterna (M) þvertaka fyrir samstarf við SD. Líkur á að M og SD geti myndað nýja ríkisstjórn eftir kosningar með stuðningi eða hlutleysi annarra flokka virðast litlar. Flest bendir því til áframhaldandi minnihlutastjórnar sem semur við hluta stjórnarandstöðunnar um einstök mál, annaðhvort undir forustu jafnaðarmanna eins og nú eða bandalags borgaraflokkanna. Meirihlutastjórn flokka úr andstæðum fylkingum í fyrsta sinn í meira en 60 ár virðist ólíkleg að svo stöddu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Norðurlönd Þorvaldur Gylfason Mest lesið Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Sjá meira
Stokkhólmur – Svíar ganga til þingkosninga eftir tíu daga. Sænsk stjórnmál hafa verið í föstum skorðum í meira en hundrað ár og skilað góðum árangri þegar alls er gætt. Lengi vel áttu fimm flokkar fulltrúa á þingi og skiptust í tvær andstæðar fylkingar. Þrjú ár af hverjum fjórum eða þar um bil sátu jafnaðarmenn í ríkisstjórn þessi hundrað ár, oftast einir en stundum á fyrri tíð í samsteypustjórnum – með frjálslyndum 1917-1920, með Bændaflokknum 1936-1939, í þjóðstjórn allra flokka nema kommúnista stríðsárin 1939-1945 og síðan aftur með Bændaflokknum 1951-1957.Andstæðar fylkingar Eftir 1957 stirðnaði sambandið milli fylkinganna tveggja og hefur aldrei síðan verið innangengt á milli þeirra. Annars vegar stóðu jafnaðarmenn og kommúnistar, síðar vinstri menn. Þegar þeir náðu meiri hluta þingsæta sem var reglan mynduðu jafnaðarmenn, langstærsti flokkurinn, minnihlutastjórn með þögulu samþykki kommanna sem virtu í reynd þá skoðun allra annarra þingflokka að kommarnir mættu ekki eiga beina aðild að stjórn landsins svo þeir veittu krötunum hlutleysi. Kratarnir stjórnuðu landinu einir nær óslitið frá 1957 til 1976. Þeir hafa aldrei skipt um nafn (Sveriges socialdemokratiska arbetareparti) frá stofnun flokksins 1889, en kommarnir voru alltaf að skipta. Þeir hétu Kommúnistaflokkur Svíþjóðar frá 1921 til 1967 þegar þeir tóku upp nafnið Vänsterpartiet Kommunisterna (VPK) sem þeir styttu síðan í Vänsterpartiet 1990 og heita svo enn. Hina fylkinguna mynduðu þrír borgaraflokkar. Hægri flokkurinn skipti um nafn 1969 og kallaði sig þá Moderata samlingspartiet (Einingarflokkur hófsamra). Bændaflokkurinn (s. Bondeförbundet) skipti um nafn 1957 og hefur síðan þá heitið Centerpartiet (Miðflokkurinn). Frjálslyndir (s. Liberalerna) hafa heitið svo frá 2015, hétu áður Folkpartiet Liberalerna frá 1990 og þar áður Folkpartiet (Þjóðarflokkurinn) frá stofnun flokksins 1934.Nýir flokkar Nokkrir nýir flokkar hafa bætzt í flóruna og eiga þrír þeirra nú fulltrúa á þingi. Umhverfisflokkurinn, flokkur græningja (s. Miljöpartiet de gröna), fékk menn kjörna á þing 1988 og síðan aftur 1994 og æ síðan og skipar sér í lið með jafnaðarmönnum. Kristilegir demókratar (s. Kristdemokraterna) buðu fyrst fram til þings 1964 en eignuðust ekki fulltrúa á þingi fyrr en 1991 og æ síðan. Þeir eru samherjar gömlu borgaraflokkanna og virðast nú eiga á hættu að detta út af þingi. Utan beggja fylkinga standa Svíþjóðardemókratar (s. Sverigedemokraterna, SD) sem buðu fyrst fram til þings 1988 og fengu menn kjörna 2010 með 6% atkvæða og aftur 2014 með 13% atkvæða og urðu þá þriðji stærsti stærsti flokkurinn á þingi. Þeir eiga rætur sínar í hreyfingu sænskra nýnasista 1980-1990. Meðal flokksmanna þá voru gamlir Svíar sem höfðu barizt með nasistum í heimsstyrjöldinni, rasistar og dæmdir ofbeldismenn. Þessa fortíð setja margir Svíar fyrir sig og einnig andúð SD á fjölgun innflytjenda og meintu viljaleysi eða getuleysi gömlu flokkanna til að hemja fjölgunina. Mörgum Svíum brá þegar 163.000 flóttamenn sóttu um hæli í landinu 2015, en straumurinn minnkaði eftir það. Fjöldi hælisleitenda 2016 var 29.000 og 26.000 í fyrra, 2017. Stjórnvöld reikna með 23.000 í ár, 2018. Rösklega sjötti hver íbúi Svíþjóðar (18%) er fæddur utan lands. Það er að vísu ívið hærra hlutfall en í Danmörku (12%), á Íslandi (14%) og í Noregi (15%), en mun lægra en í Sviss (28%). Útlendingar, þ.e. borgarar annarra landa, eru 8% af íbúafjölda Svíþjóðar og Danmerkur borið saman við 9% á Íslandi, 11% í Noregi og 25% í Sviss. Flestir Svíar fagna innflytjendum, minnugir þess hversu vel sænskum innflytjendum var tekið í Ameríku á sinni tíð þegar fjórði hver Svíi, ein milljón af fjórum, flutti vestur um haf.Innflytjendur og mannréttindi Hvernig gat það gerzt að hálfgildingsnasistaflokki tækist að vinna svo mikla hylli sænskra kjósenda? Svíþjóð hefur ekki farið varhluta af þeirri andúð sem gamlir stjórnmálaflokkar vekja meðal kjósenda, nú síðast á Ítalíu þar sem allir „gömlu“ flokkarnir – flokkar sem urðu til eftir 1992! – sitja nú utan stjórnar. Við bætist andúð sumra kjósenda á fjölgun innflytjenda. Allir flokkar setja heilbrigðismál á oddinn þar eð biðlistar spítalanna eru allt of langir. Ýmsir gera umhverfismálum einnig hátt undir höfði eftir hitasvækju og skógarelda sumarsins. Þessar áherzlur kunna að draga úr vægi andúðar SD á fjölgun innflytjenda í kosningabaráttunni. Allir þingflokkar nema Moderaterna (M) þvertaka fyrir samstarf við SD. Líkur á að M og SD geti myndað nýja ríkisstjórn eftir kosningar með stuðningi eða hlutleysi annarra flokka virðast litlar. Flest bendir því til áframhaldandi minnihlutastjórnar sem semur við hluta stjórnarandstöðunnar um einstök mál, annaðhvort undir forustu jafnaðarmanna eins og nú eða bandalags borgaraflokkanna. Meirihlutastjórn flokka úr andstæðum fylkingum í fyrsta sinn í meira en 60 ár virðist ólíkleg að svo stöddu.
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun