Það sem vinstrimenn geta lært af frjálshyggju Jóhannes Loftsson skrifar 3. maí 2017 07:00 Í hugum margra er einokunarverslunin, þegar danskir kaupmenn okruðu á landanum og keyptu fiskinn fyrir slikk, ein mesta kúgun sem þjóðin hefur mátt þola. Þegar kóngurinn festi verðlag til að laga ástandið, þá fóru kaupmennirnir bara að selja lakari vöru og hálfskemmdan mat. Þessi þankagangur einokunar einskorðaðist ekki bara við dönsku kaupmennina, því fyrst þegar tækifæri bauðst til að aflétta einokuninni lögðust íslenskir hagsmunaaðilar gegn því. Hagkerfið var kaka sem stækkaði aldrei og það eina sem skipti máli var að tryggja sér sína sneið. Allar breytingar sem sköpuðu óvissu um framtíðina voru ógn. Afleiðingin varð sú að þrátt fyrir að hér væru ein gjöfulustu fiskimið í heimi, varð framþróun engin og samfélagið staðnaði um aldir. Þegar vinstri menn horfa til baka þá kenna þeir gjarnan hinum gráðugu kaupmönnum um. Ef kóngurinn hefði vandað sig betur við að stjórna versluninni þá hefði þetta reddast. Velja hefði átt betri kaupmenn og halda betur aftur af græðgi þeirra með meira eftirliti. Föstu verðtaxtarnir hefðu bara átt að vera ýtarlegri og reglurnar strangari og styðja hefði átt betur við íslenska framleiðslu. Afstaða frjálshyggjunnar er þveröfug, því hún talar fyrir fullkomnum aðskilnaði ríkis og viðskiptalífs. Öll afskipti ríkisins brengla markaðinn og hygla kerfisafætum, sem þrífast á að blóðmjólka kerfið og skapa engin verðmæti. Ekkert var við einokunarkaupmennina að sakast, því þeir vora bara eðlileg afleiðing af afskiptum kóngsins. Andstaða margra Íslendinga við að aflétta einokuninni kemur frjálshyggjunni heldur ekki á óvart, því eina útkoman af margra alda tímabili hafta og vistabanda er úrkynjun markaðsins, þar sem afætur sem telja sig græða á ríkjandi ástandi óttast allar breytingar og berjast með kjafti og klóm fyrir að viðhalda spilltu kerfi. Í þessu liggur meginhugsanaskekkja vinstrimanna. Því meiri sem inngrip ríkisins í viðskiptalífið eru, þeim mun meiri hvati er til staðar fyrir afæturnar að hafa áhrif á kerfið sér í hag. Ef inngripin verða síðan það mikil að meira að segja gróðavon afætanna hverfur, þá hverfur allur hvati til framþróunar og algjör stöðnun efnahagslífsins verður eina mögulega útkoman. Á kostnað skattgreiðenda Þrátt fyrir að danskurinn sé nú löngu horfinn á braut þá lifa hin gömlu einokunargildi enn góðu lífi. Ríkiseinokun útilokar stóra geira atvinnulífsins frá einkaframtakinu samtímis því sem kvótasala í matvælageiranum og kerfi starfsleyfisúthlutana og lóðaskömmtunar halda uppi háu verðlagi. Einokunarinngripin takmarkast síðan ekki bara við fyrirtæki, því í krafti verkfallsréttar, þá geta fámennir hópar haldið heilu atvinnugeirunum í gíslingu. Þannig miða laun oft frekar við þann skaða sem starfsmaðurinn getur valdið en verðmætunum sem hann skapar. Hvert sem litið er eru hagsmunahópar sem vilja viðhalda ríkisverndinni og velferðaröryggisneti fyrirtækjanna á kostnað skattgreiðenda og neytenda. Þróunin fram að hruni var einnig athyglisverð. Flókið kerfi tolla, vörugjalda, landbúnaðarverndar og alls konar ríkissamkeppnishindrana bjuggu til fákeppnisumhverfi sem skapaði grundvöll fyrir að um aldamótin náði stór verslunarkeðja algjörri yfirburðastöðu á innlendum markaði. En þegar eigendurnir reyndu fyrir sér á frjálsari samkeppnismarkaði í Bandaríkjunum varð það ævintýri skammvinnt og fór strax á hliðina. Þegar þeir komust í sjóði tryggingafélaga, Íbúðalánasjóðs, banka, seðlabanka og lífeyrissjóða hófst útrásin að nýju. Tilurð sjóðanna var á einn eða annan hátt vegna ríkisafskipta og féð oft án hirðis. Útrásin endaði því sem innrás í vasa spariféeigenda og þegar peningurinn þvarr þá hrundi viðskiptaveldið með 1.000 milljarða lán á bakinu. Svipað gerðist hjá öðrum sem voru útvaldir til að fá risalán úr einum ríkisbanka til að eignast annan. Einnig verður að teljast ólíklegt að Landsbankanum hefði gengið eins vel að fá útlendinga til að leggja inn allt sparifé sitt í netbanka frá ókunnugu landi, ef upplýst hefði verið um að engin ríkisábyrgð væri á innistæðunum. Þegar allt var komið í þrot þá voru heimtuð „þrautavaralán“. Orð, sem í sjálfu sér er mótsögn, því lán þarf ávallt að borga til baka, en þegar lánsáhættan er það mikil að enginn vill lána, þá er vart lengur um lán að ræða, heldur gjöf. Þróun afætanna hafði greinlega runnið sitt skeið. Valdamesta fólk íslensks atvinnulífs leit svo á að slík gjöf til sín væri skylda ríkisins og það ætti íslenska skattgreiðendur með húð og hári. Aðskilnaður ríkis og atvinnulífs er grundvöllur heilbrigðs markaðar, því allt sem ríkið snertir spillist og rotnar að innan á endanum þ.a. ekkert verður eftir nema skelin ein. Ríkið má aldrei „hjálpa til“ eins og gert var í innistæðutryggingakerfinu og hirðislausu sjóðunum, því ef ábyrgðin er tekin af þeim sem græðir, þá hlekkjar ekkert áhættusæknina. Að sama skapi þá má ríkið aldrei búa til samkeppnisvernd, því samkeppni er eina svipan sem lækkar verð og bætir gæði. Því verður ávallt að gera hvað sem er til að reglur og flækjustig yfirvaldsins búi ekki til einokunarvernd. Til þess að það sé hægt, verður einokunaráráttunni að ljúka. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhannes Loftsson Mest lesið Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Halldór 05.07.2024 Halldór Að óttast blokkir Ásta Logadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson skrifar Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason skrifar Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Að eiga tertuna og borða hana líka – svar til formanns Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Hik er sama og tap Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason skrifar Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Engin gúrka hjá Blaðamannafélaginu Sigríður Dögg Auðunsdóttir,Freyja Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Sjá meira
Í hugum margra er einokunarverslunin, þegar danskir kaupmenn okruðu á landanum og keyptu fiskinn fyrir slikk, ein mesta kúgun sem þjóðin hefur mátt þola. Þegar kóngurinn festi verðlag til að laga ástandið, þá fóru kaupmennirnir bara að selja lakari vöru og hálfskemmdan mat. Þessi þankagangur einokunar einskorðaðist ekki bara við dönsku kaupmennina, því fyrst þegar tækifæri bauðst til að aflétta einokuninni lögðust íslenskir hagsmunaaðilar gegn því. Hagkerfið var kaka sem stækkaði aldrei og það eina sem skipti máli var að tryggja sér sína sneið. Allar breytingar sem sköpuðu óvissu um framtíðina voru ógn. Afleiðingin varð sú að þrátt fyrir að hér væru ein gjöfulustu fiskimið í heimi, varð framþróun engin og samfélagið staðnaði um aldir. Þegar vinstri menn horfa til baka þá kenna þeir gjarnan hinum gráðugu kaupmönnum um. Ef kóngurinn hefði vandað sig betur við að stjórna versluninni þá hefði þetta reddast. Velja hefði átt betri kaupmenn og halda betur aftur af græðgi þeirra með meira eftirliti. Föstu verðtaxtarnir hefðu bara átt að vera ýtarlegri og reglurnar strangari og styðja hefði átt betur við íslenska framleiðslu. Afstaða frjálshyggjunnar er þveröfug, því hún talar fyrir fullkomnum aðskilnaði ríkis og viðskiptalífs. Öll afskipti ríkisins brengla markaðinn og hygla kerfisafætum, sem þrífast á að blóðmjólka kerfið og skapa engin verðmæti. Ekkert var við einokunarkaupmennina að sakast, því þeir vora bara eðlileg afleiðing af afskiptum kóngsins. Andstaða margra Íslendinga við að aflétta einokuninni kemur frjálshyggjunni heldur ekki á óvart, því eina útkoman af margra alda tímabili hafta og vistabanda er úrkynjun markaðsins, þar sem afætur sem telja sig græða á ríkjandi ástandi óttast allar breytingar og berjast með kjafti og klóm fyrir að viðhalda spilltu kerfi. Í þessu liggur meginhugsanaskekkja vinstrimanna. Því meiri sem inngrip ríkisins í viðskiptalífið eru, þeim mun meiri hvati er til staðar fyrir afæturnar að hafa áhrif á kerfið sér í hag. Ef inngripin verða síðan það mikil að meira að segja gróðavon afætanna hverfur, þá hverfur allur hvati til framþróunar og algjör stöðnun efnahagslífsins verður eina mögulega útkoman. Á kostnað skattgreiðenda Þrátt fyrir að danskurinn sé nú löngu horfinn á braut þá lifa hin gömlu einokunargildi enn góðu lífi. Ríkiseinokun útilokar stóra geira atvinnulífsins frá einkaframtakinu samtímis því sem kvótasala í matvælageiranum og kerfi starfsleyfisúthlutana og lóðaskömmtunar halda uppi háu verðlagi. Einokunarinngripin takmarkast síðan ekki bara við fyrirtæki, því í krafti verkfallsréttar, þá geta fámennir hópar haldið heilu atvinnugeirunum í gíslingu. Þannig miða laun oft frekar við þann skaða sem starfsmaðurinn getur valdið en verðmætunum sem hann skapar. Hvert sem litið er eru hagsmunahópar sem vilja viðhalda ríkisverndinni og velferðaröryggisneti fyrirtækjanna á kostnað skattgreiðenda og neytenda. Þróunin fram að hruni var einnig athyglisverð. Flókið kerfi tolla, vörugjalda, landbúnaðarverndar og alls konar ríkissamkeppnishindrana bjuggu til fákeppnisumhverfi sem skapaði grundvöll fyrir að um aldamótin náði stór verslunarkeðja algjörri yfirburðastöðu á innlendum markaði. En þegar eigendurnir reyndu fyrir sér á frjálsari samkeppnismarkaði í Bandaríkjunum varð það ævintýri skammvinnt og fór strax á hliðina. Þegar þeir komust í sjóði tryggingafélaga, Íbúðalánasjóðs, banka, seðlabanka og lífeyrissjóða hófst útrásin að nýju. Tilurð sjóðanna var á einn eða annan hátt vegna ríkisafskipta og féð oft án hirðis. Útrásin endaði því sem innrás í vasa spariféeigenda og þegar peningurinn þvarr þá hrundi viðskiptaveldið með 1.000 milljarða lán á bakinu. Svipað gerðist hjá öðrum sem voru útvaldir til að fá risalán úr einum ríkisbanka til að eignast annan. Einnig verður að teljast ólíklegt að Landsbankanum hefði gengið eins vel að fá útlendinga til að leggja inn allt sparifé sitt í netbanka frá ókunnugu landi, ef upplýst hefði verið um að engin ríkisábyrgð væri á innistæðunum. Þegar allt var komið í þrot þá voru heimtuð „þrautavaralán“. Orð, sem í sjálfu sér er mótsögn, því lán þarf ávallt að borga til baka, en þegar lánsáhættan er það mikil að enginn vill lána, þá er vart lengur um lán að ræða, heldur gjöf. Þróun afætanna hafði greinlega runnið sitt skeið. Valdamesta fólk íslensks atvinnulífs leit svo á að slík gjöf til sín væri skylda ríkisins og það ætti íslenska skattgreiðendur með húð og hári. Aðskilnaður ríkis og atvinnulífs er grundvöllur heilbrigðs markaðar, því allt sem ríkið snertir spillist og rotnar að innan á endanum þ.a. ekkert verður eftir nema skelin ein. Ríkið má aldrei „hjálpa til“ eins og gert var í innistæðutryggingakerfinu og hirðislausu sjóðunum, því ef ábyrgðin er tekin af þeim sem græðir, þá hlekkjar ekkert áhættusæknina. Að sama skapi þá má ríkið aldrei búa til samkeppnisvernd, því samkeppni er eina svipan sem lækkar verð og bætir gæði. Því verður ávallt að gera hvað sem er til að reglur og flækjustig yfirvaldsins búi ekki til einokunarvernd. Til þess að það sé hægt, verður einokunaráráttunni að ljúka.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun