Hagur útgerðar og veiðigjald Þórólfur Matthíasson skrifar 15. maí 2012 06:00 Ríkisstjórn Samfylkingar og Vinstri Grænna lofaði því í samstarfsyfirlýsingu sinni árið 2009 að sjá til þess að þjóðin nyti eðlilegs arðs af sameign sinni, fiskinum í sjónum. Nú loks, þremur árum síðar, hillir undir alvarlega tilraun til þess að standa við það loforð. Deila má um útfærslu og undirbúning. Eigendur útgerðarfyrirtækja eru ekki sáttir við fyrirhugaða gjaldtöku fyrir afnot þeirra af sameign þjóðarinnar. Fullyrt er, bæði í ræðu og riti og í einhverri dýrustu auglýsingaherferð Íslandssögunnar, að gjaldtaka muni verða til þess að flest útgerðarfyrirtæki verði gjaldþrota. Endurskoðendur útgerðarfyrirtækjanna, lánveitendur þeirra auk ýmissa annarra sem sumir hafa unnið skýrslur eða álitsgerðir eða unnið önnur viðvik fyrir útgerðarfyrirtækin taka undir svo bergmálar í fjöllunum. Spyrja má, hvernig hefði hagur útgerðarinnar verið nú hefði umtalsvert veiðigjald verið lagt á árunum 2000 til 2001. Til þess að svara þeirri spurningu hef ég safnað gögnum frá Hagstofu Íslands og frá öðrum aðilum um efnahag fyrirtækja sem stunda veiðar á Íslandsmiðum. Gögnin eru ófullkomin og þarf að geta í eyður á nokkrum stöðum. Öll fyrirtækin eiga duldar eignir í formi kvóta sem ekki er færður í bækur þeirra. Hagstofan skilur ekki milli efnahags veiða og vinnslu. Þetta þarf að færa til réttari vegar.Mynd 1: Þróun heildareigna með og án gjaldtöku frá 2001, milljónir króna.Mynd 1 sýnir áætlaða þróun heildareigna útgerðarfyrirækja (án vinnslu, en með því að reikna allan kvóta á markaðsverði) eins og þær þróuðust frá árunum 1997 til ársins 2010 (efri línan á mynd 1) og eins og ætla má að þær hefðu þróast, hefði gjaldtaka sem boðuð er, hafist árið 2001 (neðri línan á mynd 1). Myndin sýnir að verðmæti heildareigna útgerðarinnar (skip, veiðarfæri, kvóti, hlutabréf í óskildum rekstri) varð mest um 865 milljarðar króna árið 2007, en stendur í 605 milljörðum króna árið 2010. Myndin ber með sér að hefði verið lagt á veiðigjald árið 2001 sem hefði fært hinu opinbera 70% af auðlindarentunni eins og hún er skilgreind í frumvörpum sjávarútvegsráðherra hefði eignaþróun orðið nokkuð önnur. Heildareignir hefðu mestar orðið tæpir 300 milljarðar króna, en stæðu nú í um 230 milljörðum króna. Þróun heildareigna segir ekki nema hálfa sögu. Til að sjá alla söguna þarf að skoða þróun skulda annars vegar og þróun verðmætis eiginfjár fyrirtækjanna hins vegar. Þróun þessara stærða er sýnd á myndum 2 (skuldir) og 3 (eiginfé). Þróun skuldanna byggir á þeirri forsendu að hefði gjaldtaka komið til árið 2001 hefðu útgerðarfélögin líklega losað sig við hlutabréf í bönkum og selt aðrar eignir í óskildum rekstri. Félögin hefðu heldur ekki haft bolmagn til né þörf á því að skuldsetja sig á þann hátt sem þau gerðu á árunum fram að hruni. Skuldaaukningin á árunum fyrir hrun er fyrst og fremst tilkomin vegna kvótaviðskipta. Sum útgerðarfyrirtæki tóku lán til að kaupa kvóta á allt að 4.000 krónur þorskígildiskílóið, þeir sem seldu hættu sumir í útgerð og fóru með söluandvirðið í óskylda starfsemi, einhverjir keyptu bílaumboð, aðrir verslurnarrekstur í Reykjavík, enn aðrir gerðust „fagfjárfestar", stofnuðu fjárfestingarfélög og fóru sumir á hausinn með stæl.Mynd 2: Þróun heildarskulda með og án gjaldtöku frá 2001, milljónir króna.Ekkert af þessu hefði gerst hefðu 70% af auðlindarentunni gengið til hins opinbera allt frá árinu 2001. Kvótaverðið hefði aldrei farið uppfyrir 1.200 krónur á þorskígildið. Það hefði vissulega dregið úr svigrúmi þáverandi útgerðarmanna til kaupa á bílaumboðum og einkaþyrlum, en það hefði jafnframt dregið úr skuldsetningu þeirra útgerðarfyrirtækja sem eftir sátu í útgerð. Líklega hefðu útgerðarfyrirtækin þá reynt að greiða niður skuldir í stað þess að safna skuldum. Neðri ferillinn á mynd 2 lýsir hver skuldaþróun útgerðarinnar hefði orðið með gjaldtöku og sá efri hvernig skuldaþróunin var í raun. Skuldaþol útgerðar með gjaldtöku er verulega minna en án gjaldtöku. Ég geri ráð fyrir því að viðbrögð útgerðarinnar við gjaldtöku hefðu verið að lækka skuldir örlítið árlega mælt í erlendri mynt allt frá árinu 2000. Mynd 3 ber með sér að árið 2008 hefði skuld útgerðarinnar aðeins verið 10. hluti þess sem raunverulega varð hefði gjaldtaka hafist árið 2001! Þróun eiginfjár eftir því hvort um gjaldtöku er að ræða eða ekki, er enn forvitnilegri. Mynd 3 ber með sér að eiginfé útgerðarinnar eftir hrun hefði verið svipað og það er þó gjaldtaka hefði hafist árið 2001! Þessi staðreynd rímar illa við inntak þeirra auglýsinga sem nú dynja á landsmönnum! Þetta rímar líka illa við margauglýstar niðurstöður banka útgerðarfyrirtækjanna og endurskoðenda þeirra og vekur spurningar um þær forsendur sem þessir aðilar leggja til grundvallar mati sínu.Mynd 3: Þróun eiginfjár með og án gjaldtöku frá 2001, milljónir króna.Þess má geta að vaxtagreiðslur útgerðarinnar árið 2010 námu svipuðum upphæðum og veiðigjald hefði numið hefði það verið komið á á þeim tíma. Álagning veiðigjalds er þannig öðrum þræði ákvörðun um að breyta samsetningu útgjalda útgerðarfyrirtækja: Í stað vaxtagreiðslna til fjármálafyrirtækja kemur greiðsla veiðigjalds. Sagt með öðrum orðum: Í stað þess að greiðslur útgerðarinnar upp á tugi milljarða árlega renni til lánveitenda þeirra (fjármagnseigenda) kemur um það bil jafn há upphæð sem runnið hefði til íslensku þjóðarinnar. Þeim fjármunum hefði verið hægt að ráðstafa með margvíslegum hætti þó ekki sé hægt að láta hjá líða að benda á að forsvarsmenn byggðalaga sem auglýsa með útgerðarmönnum kalla einnig eftir verulega auknum framlögum úr ríkissjóði til samgönguframkvæmda. Ætli yrði ekki auðveldara að verða við slíkum óskum ef ríkissjóður hefði viðbótartekjustofn sem jafngildir núverandi vaxtagreiðslum útgerðarfyrirtækjanna til ráðstöfunar? Í auglýsingum útgerðarmanna koma fram bæði verkalýðsleiðtogar og starfsmenn útgerðarfyrirtækjanna og lýsa áhyggjum sínum af afdrifum fyrirtækjanna komi til fyrirhugaðrar gjaldtöku. Útreikingar þeir sem hér eru kynntir ættu að slá verulega á ótta þessara aðila um eigin hag. Eiginfjárstaða útgerðarinnar breytist eðlilega í kjölfar gjaldtöku, en ekki þarf að óttast kollsteypu. Verkalýðsforingjar og skipstjórar ættu því ekki að þurfa að missa svefn vegna ótta um afdrif útgerðarfyrirtækjanna þó þeim verði gert að greiða fyrir afnot af sameiginlegri auðlind þjóðarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórólfur Matthíasson Mest lesið Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Samfélag án Pírata Lenya Rún Taha Karim Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson Skoðun Ég á ‘etta, ég má ‘etta Jón Ármann Steinsson Skoðun Helvítis fokking fokk!! Er ekki nóg komið? Maríanna H. Helgadóttir Skoðun Þarf ég að flytja úr landi? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Uppeldi, færni til framtíðar - fór í skúffu stjórnvalda! Una María Óskarsdóttir skrifar Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar Skoðun Hvar eru málefni barna og ungs fólks? Gunnar E. Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Þetta með verðgildin Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar Skoðun Ég á ‘etta, ég má ‘etta Jón Ármann Steinsson skrifar Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Viljum við sósíalisma? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Rjúfum kyrrstöðu í vegaframkvæmdum um allt land G.Svana Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bænda Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyri? Inn eða út? Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Glasið er hálffullt Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skilvirkari og einfaldari stjórnsýsla í þágu almennings Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Gervilíf Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun Málsvari hinsegin samfélagsins og mannréttinda Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Framtíð til sölu Júlíus Kristjánsson skrifar Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir Evrópu í orkumálum stangast á við okkar hagsmuni Magnús Gehringer skrifar Skoðun Eitt lag enn með Lilju Hópur óperusöngvara skrifar Skoðun Skaðsemi vindtúrbínuvera á íslenska náttúru Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Hamborgarhryggur - minnst viðeigandi jólamaturinn Óskar H. Valtýsson skrifar Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson skrifar Skoðun Fasismi er að trenda – erum við að sofna á verðinum? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Ríkisstjórn Samfylkingar og Vinstri Grænna lofaði því í samstarfsyfirlýsingu sinni árið 2009 að sjá til þess að þjóðin nyti eðlilegs arðs af sameign sinni, fiskinum í sjónum. Nú loks, þremur árum síðar, hillir undir alvarlega tilraun til þess að standa við það loforð. Deila má um útfærslu og undirbúning. Eigendur útgerðarfyrirtækja eru ekki sáttir við fyrirhugaða gjaldtöku fyrir afnot þeirra af sameign þjóðarinnar. Fullyrt er, bæði í ræðu og riti og í einhverri dýrustu auglýsingaherferð Íslandssögunnar, að gjaldtaka muni verða til þess að flest útgerðarfyrirtæki verði gjaldþrota. Endurskoðendur útgerðarfyrirtækjanna, lánveitendur þeirra auk ýmissa annarra sem sumir hafa unnið skýrslur eða álitsgerðir eða unnið önnur viðvik fyrir útgerðarfyrirtækin taka undir svo bergmálar í fjöllunum. Spyrja má, hvernig hefði hagur útgerðarinnar verið nú hefði umtalsvert veiðigjald verið lagt á árunum 2000 til 2001. Til þess að svara þeirri spurningu hef ég safnað gögnum frá Hagstofu Íslands og frá öðrum aðilum um efnahag fyrirtækja sem stunda veiðar á Íslandsmiðum. Gögnin eru ófullkomin og þarf að geta í eyður á nokkrum stöðum. Öll fyrirtækin eiga duldar eignir í formi kvóta sem ekki er færður í bækur þeirra. Hagstofan skilur ekki milli efnahags veiða og vinnslu. Þetta þarf að færa til réttari vegar.Mynd 1: Þróun heildareigna með og án gjaldtöku frá 2001, milljónir króna.Mynd 1 sýnir áætlaða þróun heildareigna útgerðarfyrirækja (án vinnslu, en með því að reikna allan kvóta á markaðsverði) eins og þær þróuðust frá árunum 1997 til ársins 2010 (efri línan á mynd 1) og eins og ætla má að þær hefðu þróast, hefði gjaldtaka sem boðuð er, hafist árið 2001 (neðri línan á mynd 1). Myndin sýnir að verðmæti heildareigna útgerðarinnar (skip, veiðarfæri, kvóti, hlutabréf í óskildum rekstri) varð mest um 865 milljarðar króna árið 2007, en stendur í 605 milljörðum króna árið 2010. Myndin ber með sér að hefði verið lagt á veiðigjald árið 2001 sem hefði fært hinu opinbera 70% af auðlindarentunni eins og hún er skilgreind í frumvörpum sjávarútvegsráðherra hefði eignaþróun orðið nokkuð önnur. Heildareignir hefðu mestar orðið tæpir 300 milljarðar króna, en stæðu nú í um 230 milljörðum króna. Þróun heildareigna segir ekki nema hálfa sögu. Til að sjá alla söguna þarf að skoða þróun skulda annars vegar og þróun verðmætis eiginfjár fyrirtækjanna hins vegar. Þróun þessara stærða er sýnd á myndum 2 (skuldir) og 3 (eiginfé). Þróun skuldanna byggir á þeirri forsendu að hefði gjaldtaka komið til árið 2001 hefðu útgerðarfélögin líklega losað sig við hlutabréf í bönkum og selt aðrar eignir í óskildum rekstri. Félögin hefðu heldur ekki haft bolmagn til né þörf á því að skuldsetja sig á þann hátt sem þau gerðu á árunum fram að hruni. Skuldaaukningin á árunum fyrir hrun er fyrst og fremst tilkomin vegna kvótaviðskipta. Sum útgerðarfyrirtæki tóku lán til að kaupa kvóta á allt að 4.000 krónur þorskígildiskílóið, þeir sem seldu hættu sumir í útgerð og fóru með söluandvirðið í óskylda starfsemi, einhverjir keyptu bílaumboð, aðrir verslurnarrekstur í Reykjavík, enn aðrir gerðust „fagfjárfestar", stofnuðu fjárfestingarfélög og fóru sumir á hausinn með stæl.Mynd 2: Þróun heildarskulda með og án gjaldtöku frá 2001, milljónir króna.Ekkert af þessu hefði gerst hefðu 70% af auðlindarentunni gengið til hins opinbera allt frá árinu 2001. Kvótaverðið hefði aldrei farið uppfyrir 1.200 krónur á þorskígildið. Það hefði vissulega dregið úr svigrúmi þáverandi útgerðarmanna til kaupa á bílaumboðum og einkaþyrlum, en það hefði jafnframt dregið úr skuldsetningu þeirra útgerðarfyrirtækja sem eftir sátu í útgerð. Líklega hefðu útgerðarfyrirtækin þá reynt að greiða niður skuldir í stað þess að safna skuldum. Neðri ferillinn á mynd 2 lýsir hver skuldaþróun útgerðarinnar hefði orðið með gjaldtöku og sá efri hvernig skuldaþróunin var í raun. Skuldaþol útgerðar með gjaldtöku er verulega minna en án gjaldtöku. Ég geri ráð fyrir því að viðbrögð útgerðarinnar við gjaldtöku hefðu verið að lækka skuldir örlítið árlega mælt í erlendri mynt allt frá árinu 2000. Mynd 3 ber með sér að árið 2008 hefði skuld útgerðarinnar aðeins verið 10. hluti þess sem raunverulega varð hefði gjaldtaka hafist árið 2001! Þróun eiginfjár eftir því hvort um gjaldtöku er að ræða eða ekki, er enn forvitnilegri. Mynd 3 ber með sér að eiginfé útgerðarinnar eftir hrun hefði verið svipað og það er þó gjaldtaka hefði hafist árið 2001! Þessi staðreynd rímar illa við inntak þeirra auglýsinga sem nú dynja á landsmönnum! Þetta rímar líka illa við margauglýstar niðurstöður banka útgerðarfyrirtækjanna og endurskoðenda þeirra og vekur spurningar um þær forsendur sem þessir aðilar leggja til grundvallar mati sínu.Mynd 3: Þróun eiginfjár með og án gjaldtöku frá 2001, milljónir króna.Þess má geta að vaxtagreiðslur útgerðarinnar árið 2010 námu svipuðum upphæðum og veiðigjald hefði numið hefði það verið komið á á þeim tíma. Álagning veiðigjalds er þannig öðrum þræði ákvörðun um að breyta samsetningu útgjalda útgerðarfyrirtækja: Í stað vaxtagreiðslna til fjármálafyrirtækja kemur greiðsla veiðigjalds. Sagt með öðrum orðum: Í stað þess að greiðslur útgerðarinnar upp á tugi milljarða árlega renni til lánveitenda þeirra (fjármagnseigenda) kemur um það bil jafn há upphæð sem runnið hefði til íslensku þjóðarinnar. Þeim fjármunum hefði verið hægt að ráðstafa með margvíslegum hætti þó ekki sé hægt að láta hjá líða að benda á að forsvarsmenn byggðalaga sem auglýsa með útgerðarmönnum kalla einnig eftir verulega auknum framlögum úr ríkissjóði til samgönguframkvæmda. Ætli yrði ekki auðveldara að verða við slíkum óskum ef ríkissjóður hefði viðbótartekjustofn sem jafngildir núverandi vaxtagreiðslum útgerðarfyrirtækjanna til ráðstöfunar? Í auglýsingum útgerðarmanna koma fram bæði verkalýðsleiðtogar og starfsmenn útgerðarfyrirtækjanna og lýsa áhyggjum sínum af afdrifum fyrirtækjanna komi til fyrirhugaðrar gjaldtöku. Útreikingar þeir sem hér eru kynntir ættu að slá verulega á ótta þessara aðila um eigin hag. Eiginfjárstaða útgerðarinnar breytist eðlilega í kjölfar gjaldtöku, en ekki þarf að óttast kollsteypu. Verkalýðsforingjar og skipstjórar ættu því ekki að þurfa að missa svefn vegna ótta um afdrif útgerðarfyrirtækjanna þó þeim verði gert að greiða fyrir afnot af sameiginlegri auðlind þjóðarinnar.
Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson Skoðun
Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar
Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson skrifar
Skoðun Stöndum með trans börnum og foreldrum þeirra! Birna Guðmundsdóttir,Elín Oddný Sigurðardóttir,Ynda Eldborg skrifar
Skoðun Dómsmálið sem gæti kippt grunninum undan Heidelberg-verksmiðjunni Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar
Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar
Við sem förum til Tenerife - Vaxta og húsnæðispyntingar á almenningi komið frá lífeyrissjóðum og leigufélögum Hreinn Pétursson Skoðun