Lifi litasjónvarpsbyltingin

Haukur Ingvarsson hefur vakið athygli fyrir sína fyrstu skáldsögu, Nóvember 1976, sem segir frá svaðilför Þórodds Ríkharðssonar þegar hann reynir að verða foreldrum sínum úti um litasjónvarp.

Nóvember 1976 er fyrsta skáldsaga Hauks Ingvarssonar, dagskrárgerðarmanns á Rás eitt. Sagan gerist á þremur dögum í nóvember 1976, þremur árum fyrir fæðingu höfundarins. Uppnám verður á heimili hjónanna Ríkharðs og Dórótheu þegar slokknar endanlega á sjónvarpstækinu þeirra. Litasjónvörp eru ekki á hverju strái og því leitar Ríkharður til reddarans Baldurs á neðri hæðinni, sem lofar engu en tekur son þeirra hjóna, Þórodd, með sér í afdrifaríka vinnuferð.

SjónvarpsbyltinginHaukur er bókmenntafræðingur að mennt og hefur áður sent frá sér ljóðabókina Niðurfall og bókina Andlitsdrættir samtíðarinnar, þar sem hann tekur fyrir síðustu skáldsögur Halldórs Laxness. Svo vill til að hugmyndin að skáldsögunni kviknaði við rannsóknir fyrir síðarnefndu bókina.

„Ég þurfti að grúska talsvert í gömlum dagblöðum í tengslum við rannsóknir mínar á Halldóri, fletta upp ritdómum um hann og því um líkt. Í þeirri vinnu rakst ég á greinar sem tengdust svarthvíta sjónvarpinu; það voru harðar deilur á Alþingi á 8. áratugnum um hvort hefja ætti útsendingar í lit. Ég hafði verið að burðast með ákveðnar persónur í nokkurn tímann en vantaði beinagrind í sögu fyrir þær. Þarna fann ég sögusvið sem var mjög heppilegt fyrir þær og var kominn með þungamiðju í sögu sem gat vísað út fyrir sig og verið mjög sterkt tákn fyrir tíðarandann.

Við í okkar samtíma erum gjörn á að tala um netið og byltingu þess en þegar maður skoðar þennan tíma sem var, áttar maður sig á hvað sjónvarpið hafði í för með mikla byltingu. Og hún varð í mörgum áföngum, litasjónvarp, útsendingar um allt land, beinar útsendingar og svo framvegis. Þetta gerist allt í mörgum þrepum.“

Þetta er eitt af þeim dæmum um hvernig bókin kallast á við samtímann. Haukur segist þó litlar áhygggjur hafa haft af því að bókin myndi ekki skírskota til nútímans, og varaðist frekar að draga upp sterkar hliðstæður en hitt.

„Líkindin milli 8. áratugarins og dagsins í dag eru augljós. Ég hafði frekar áhyggjur af því að það gæti orðið klisjukennt og dólgslegt ef ég færi að benda á eitthvað sem var „alveg eins“ 1976 og 2011. Lesendur munu alltaf tengja við samtímann, það þarf ekkert að gera það fyrir þá. Ég vildi líka nálgast þennan tíma á eigin forsendum.“

Upprunasaga Todds RichardsonPersónurnar höfðu verið lengi í mótun, sérstaklega Þóroddur Ríkharðsson og byggir á karakter sem Haukur bjó til fyrir nokkrum árum undir nafninu Todd Richardson.

„Todd birti sagnabálka á vefsíðu Nýhil, orti ljóð á ljóð.is, skrifaði á Bjartsvefinn, átti í tölvupóstsamskiptum við fólk og þar fram eftir götunum. Hann var svona rómantísk klisja um þetta 20. aldar skáld, sótti mikið til bítskáldanna og skrifaði lausan og ljóðrænan stíl.

En Todd var sumsé Vestur-Íslendingur og skrifaði á Nýhil-vefinn um Ísland séð með augum útlendingsins. Ég ímyndaði mér að hann hefði yfirgefið Ísland í kringum 1980 og heitið Þóroddur Ríkharðsson. Á einhverjum tímapunkti fékk ég áhuga á að vita hver væri forsaga þessa manns og í tengslum við það fóru að fæðast persónur í kringum hann, þessi fjölskylda og nágrannar hennar á stigaganginum.“

Samtal við menningarsöguBókin er ofin mörgum þráðum. Á yfirborðinu er hún skrifuð í raunsæisstíl og kinkar þannig kolli til tíðarandans í bókmenntum á Íslandi á 7. og 8. áratugnum.

„Í bókinni er því ákveðin samræða við bókmenntir tímabilsins en þetta er samt ekki sú tegund af bókmenntum sem hefðu verið skrifaðar á því, að því leyti að textinn er unninn með öðrum hætti og vísar í allar áttir. Það er til dæmis heill þráður í gegnum bókina sem er bara samtal við bíómyndir þessa tíma, til dæmis er óbeint vísað í The Graduate og ein lykilsenan tengist kvikmyndinni Badlands eftir Terence Malick.

Það er því ýmislegt sem kvikmyndanörd gæti höggvið eftir í þessari bók, sem fer kannski fram hjá öðrum sem taka aftur á móti eftir öðrum þráðum, til dæmis vísunum í tónlist eða bókmenntir. Textinn er þannig marglaga og ég finn það á þeim lesendum sem hafa lesið bókina að upplifunin er mjög ólík eftir því hvaða þráðum þeir rekja sig eftir.“

Guðbergur hafði mikil áhrifÞessi samræða við bókmenntir 8. áratugarins er kannski ástæðan fyrir því að sumir gagnrýnendur hafa þóst greina áhrif frá höfundum á borð við Ólaf Gunnarsson, Einar Kárason og Guðberg Bergsson. Haukur segir að líkingin við þá tvo fyrrnefndu hafi komið sér á óvart en þrætir ekki fyrir tengslin við Guðberg.

„Ég held að þau geti í og með verið sprottin af því að við höfum báðir dálæti á tilteknum bandarískum rithöfundi sem ég held að hafi haft mikil áhrif á okkur báða. Ég las Guðberg mjög mikið á mínum háskólaárum og þótt hann prediki gjarna sjálfur að hann sé sjálfsprottinn höfundur og enginn hafi haft áhrif á hann, þá viðurkenni ég fúslega að hann hefur haft mikil áhrif á mig.“

Ætlaði alltaf að verða rithöfundurHaukur lifir og hrærist í bókmenntum beggja vegna borðsins svo að segja; sem fræðimaður rannsakar hann þær, sem útvarpsmaður fjallar hann um þær og sem rithöfundur skrifar hann þær. Er það kostur fyrir rithöfund að koma svona að þeim úr mörgum áttum eða getur það verið íþyngjandi?

„Margir íslenskir rithöfundar nú til dags hafa annaðhvort hafið nám eða lokið myndlistarnámi. Ég held að ein skýringin sé sú að lengi vel var engin formleg menntun hér á landi í því að verða rithöfundur. Mig hefur aldrei langað til að verða neitt annað en rithöfundur. Ástæðan fyrir því að ég fór í íslensku og lagði stund á bókmenntir var sú að ég vildi búa mig undir það starf; ég lít á námið sem praktískan grunn fyrir það starf sem ég hef kosið mér.

Dagvinnan mín er hins vegar hérna upp á Útvarpi. Eðli málsins samkvæmt fylgist ég vel með bókmenntavettvanginum; ég veit vel hvað er að gerast, les mikið og ræði við höfunda. Það hafa aldrei verið eins margir vel skrifandi höfundar á Íslandi og nú og á síðustu árum hafa komið út fjölmörg skáldverk sem ég hygg að muni lifa. Vinnan í Útvarpinu er að vissu leyti mitt framhaldsnám og þeir höfundar sem ég hef kynnst í gegnum störf mín hafa kennt mér margt.“

Haukur segir óskastöðuna vitaskuld vera þá að geta gert ritstörfin að fullri dagvinnu.

„Ég fékk ritlaun í sex mánuði til að skrifa þessa bók og ákvað að reyna að nýta það tækifæri eins vel og ég gæti. Margir, sem langar til að verða rithöfundar, kvarta yfir því að fá ekki tíma til að sinna þessu og mörgum verður kannski lítið úr verki þegar þeir fá loksins tímann. Ég vildi ekki lenda í þeirri stöðu að kvarta bara, heldur líka skila mínu þegar ég fékk tækifæri til þess.“ bergsteinn@frettabladid.is