Viðskipti innlent

Hrávaran kyndir verðbólgubálið

Brauðmeti í framleiðslu Matarverð hefur hækkað mjög í heiminum, en þar býr að baki aukinn framleiðslukostnaður vegna hækkana á margvíslegri hrávöru.
Brauðmeti í framleiðslu Matarverð hefur hækkað mjög í heiminum, en þar býr að baki aukinn framleiðslukostnaður vegna hækkana á margvíslegri hrávöru.

Hrávara hefur hækkað um 60 til 100 prósent milli ára. Tíðindin eru váleg fyrir framleiðslufyrirtæki af ýmsum toga, sem standa frammi fyrir því að velta að minnsta kosti hluta af þeim hækkunum út í verðlag. Ekki eru tíðindin betri fyrir almenning, sem horfir upp á vöruverð hækka í kjölfar aukins rekstrarkostnaðar. Hér á landi eru tíðindin kannski sérlega slæm því ofan á verðhækkanir bætist stýrivaxtarefsivöndur Seðlabankans, sem beitt er óspart í von um að slá á væntingar um enn aukna verðbólgu.

Matvælaiðnaður hefur ekki farið varhluta af hækkunum á ræktuðu hráefni hvers konar. Sér í lagi hefur verð á margvíslegu kornmeti rokið upp. Ein afleiðingin er að verð á fóðri til bænda hækkar og rekstrarkostnaður búa þeirra þar með. Þar skilar svo hækkunin sér út í afurðaverð. Þá hefur verð á hveiti og sykri hækkað mjög og bætist þar ofan á kostnaðarauka vegna gengisfalls krónunnar hjá fyrirtækjum sem þann varning nota.

Allt leggst á eitt við hækkun matvælaverðsins
Bjarni Már Gylfason

Nýjar tölur sem Alþjóðagjaldeyris­sjóðurinn hefur tekið saman sýna að í mars á þessu ári hafði hveiti á heimsmarkaði hækkað um tæplega 121 prósent á tólf mánuðum, hrísgrjón um tæp 78 prósent og maís um tæp 38 prósent. Lífrænar olíur af ýmsum toga hafa að jafnaði hækkað um tæp 74 prósent.

Þarna spilar inn í hækkun á verði olíu því hún hefur rekið á eftir framleiðslu eldsneytis úr kornolíu. Aukin eftirspurn eftir korni til þeirrar framleiðslu hefur svo aftur ýtt upp verðinu.

Skiptar skoðanir eru um hversu ráðlegt sé að leggja þetta mikla áherslu á lífreynt eldsneyti, en vestanhafs hefur verið þrýst sérstaklega á að sú leið verði farin. Þannig er til meðferðar hjá Kanadíska þinginu frumvarp til laga þar sem kveðið er á um lágmarkshlutfall lífræns eldsneytis sem nota skuli í bensín og dísilolíu. Þá er í Bandaríkjunum lögð mikil áhersla á framleiðslu etanóls úr maís og stefnt á að sjöfalda þá framleiðslu til ársins 2017.

Bjarni Már Gylfason, hagfræðingur Samtaka iðnaðarins (SI), telur markmið Bandaríkjamanna í etanólframleiðslu augljóslega misráðin. „Eigi þetta markmið þeirra að nást þarf öll núverandi uppskera af maís að fara í etanólframleiðslu," segir hann og bendir á að í Evrópu hafi meira verið lagt upp úr framleiðslu á lífrænni dísilolíu, en til þeirrar framleiðslu þarf korn. „Raunar hefur Evrópusambandið veitt bændum sem framleiða korn til þessarar framleiðslu styrki. Þannig myndast hvati til að framleiða ekki fyrir matvælaiðnað og markaðurinn bjagast. Allt leggst þetta á eitt við að hækka matvælaverð," segir hann og bætir við að nýverið hafi forvígismenn Evrópusambandsins viðurkennt að endurskoða þyrfti stefnuna enda ljóst að afleiðingarnar væru alvarlegar.

Skólabókardæmi um kostnaðarverðbólgu
Hafliði Ragnarsson

Bjarni Már segir þær aðstæður sem uppi eru núna skólabókardæmi um kostnaðardrifna verðbólgu á samdráttartímum, sem á ensku er nefnd stagflation. „Allt hráefnaverð hækkar, sem hefur þau áhrif að þarna eru verðhækkanir sem koma samhliða stöðnun í efnahagslífinu. Þetta er illvíg verðbólga og ekki almenn samstaða um hvernig bregðast skuli við henni," segir Bjarni og bendir á að í Bandaríkjunum hafi stýrivextir til að mynda verið lækkaðir þrátt fyrir mikinn þrýsting á verðlag vegna hækkana bæði olíu og matvöru. „Í Evrópu hafa seðlabankar tekið hinn pólinn í hæðina," segir hann og telur alveg ljóst að aðgerðir Seðlabankans hér fái í engu breytt þessum hækkunum. „Meira að segja Seðlabanki Bandaríkjanna telur sig engu geta breytt." Bjarni bætir þó um leið við að einnig sé að því að huga hvort stýrivextir hér séu nú fyrst farnir að bíta þegar aðgengi að erlendu fjármagni er takmarkað vegna lausafjárkreppunnar.

Bjarni bendir á að miklar hækkanir á ýmsum matvælum á heimsmarkaði hafi ekki skilað sér nema að litlu leyti til neytenda hér og segir ljóst að matvælaframleiðendur hér hafi frestað því í lengstu lög að velta hækkununum út í verðlagið. „Í janúar á þessu ári hafði verð á matvöru í landinu lækkað um 3,5 prósent frá fyrra ári og verð á brauði og kornvöru um 1,4 prósent. Þetta gerist þrátt fyrir að heimsmarkaðsverð á hveiti hafi hækkað um 91 prósent síðustu tólf mánuði," segir hann. Ljóst er þó að áhrif aukins framleiðslukostnaðar eru að koma fram í landbúnaðar­vörum hér, en um mánaðamótin mars-apríl tók til að mynda gildi verðhækkun mjólkurafurða um 14,6 prósent. Mjólkurlítrinn hækkaði þá úr um 87 krónum í nálægt hundrað krónur í verslunum.

Vilja ekki hvekkja viðskiptavini um of

Hafliði Ragnarsson, framleiðslustjóri hjá Mosfellsbakaríi, segir hækkanir hjá bakaríum sumpart komnar fram. „Hveiti hefur hækkað gríðarlega, um allt að 100 prósent á smátíma. Svo dynja á okkur hækkanir frá heildsölum, aðallega út af gengismálum," segir hann og kveður mikinn línudans að stýra verðlagningu í árferði sem þessu. Bakarar vilji eðlilega ekki hvekkja viðskiptavini sína um of. „Við höfum þannig fremur reynt að halda aftur af okkur með hækkanir," segir hann og kveðst vonast til þess að svigrúm verði til að lækka verð aftur þegar gengi krónunnar styrkist.

„Annars óttast maður að það sama gerist og árið 2006 þegar krónan veiktist, því þá skiluðu sér ekki lækkanir með styrkingu hennar."

Bjarni Már segir svo á móti koma að ef til vill sé nú kominn tími á ákveðna leiðréttingu matvælaverðs, sem síðasta aldarfjórðung hafi verið lágt í sögulegu samhengi. „Markaðir hafa einkennst af offramboði matvæla í hinum vestræna heimi, verð til framleiðenda hefur farið lækkandi á meðan búverndarstefnu hefur verið viðhaldið víða. En aðstæður í heiminum hafa breyst ört á fáeinum árum og efnahagslegur uppgangur stórra landa, svo sem Kína, Indlands og Brasilíu, hefur mikil áhrif á markaðinn. Eftir því sem velmegun eykst í slíkum löndum eykst krafa um betri matvæli og neysla á kjöti, brauði og mjólkurvörum eykst hratt." Afleiðingu þessa segir Bjarni vera stóraukna eftirspurn og hækkandi verð. „Fátt bendir til annars en að þessi þróun haldi áfram."






Fleiri fréttir

Sjá meira


×