Fjallað um fórnarkostnað eigin myntar

Með aðild að Myntbandalagi Evrópu og upptöku evru myndu viðskipti Íslands við lönd bandalagsins aukast verulega og hagsveiflan hér myndi færast nær þeirri evrópsku. Þetta er í hnotskurn niðurstaða rannsókna Andrews K. Rose, prófessors í alþjóðaviðskiptum við Kaliforníuháskóla í Berkeley í Bandaríkjunum. Hann flutti erindi á ráðstefnunni „Er Ísland hagkvæmt myntsvæði?“ í Háskólanum í Reykjavík, miðvikudaginn fyrir páska. Rose er einn helsti fræðimaður heims á sviði gjaldeyrismála og hagfræði myntsvæða og þykir aðstandendum ráðstefnunnar mikill akkur í komu hans hingað.

Varlega áætlað segir Rose að viðskipti við útlönd myndu aukast um níu prósent við aðild að Myntbandalagi Evrópu. „Rúmur fimmtungur er samt líklegri tala fyrstu árin eftir inngöngu. Áhrifin eru svo líklegt til að aukast til lengri tíma litið,“ segir hann. Spurningunni um hvort Ísland sé hagkvæmt myntsvæði lætur Rose hins vegar ósvarað, enda sé hann fræðimaður og nálgist viðfangsefni sitt frá þeim sjónarhóli og vilji ekki hlutast til um stefnumarkandi ákvarðanir hér. Þá segir hann fordæmin vanta enda sé Ísland minnsta landið sem haldi úti sjálfstæðri flotgengismynt. „Næsta sambærilega dæmi er Nýja-Sjáland, en það er meira en tíu sinnum stærra en Ísland.“ Hann segir hins vegar nokkuð ljóst að kostir þjóðarinnar í gjaldeyris­málum séu ljósir; annað hvort haldi þjóðin sig við núverandi ástand gjaldeyrismála eða gangi í Myntbandalag Evrópu. „Aðrir raunhæfir kostir eru ekki í stöðunni.“

Krónan gæti truflað

Í erindum Francis Breedon, dósents við Tanaka Business School í Lundúnum, og Þórarins G. Péturssonar, forstöðumanns rannsókna- og spádeildar hagfræðisviðs Seðlabanka Íslands, kom hins vegar fram að íslenska krónan kynni í sjálfu sér að vera uppspretta óstöðugleika í hagkerfinu og því vandmetið hvort í raun væri ávinningur af því að halda hér úti sjálfstæði í stjórn peningamála, sem samkvæmt kenningum hagfræðinnar ætti að hjálpa til við að bregðast við sérstæðum hagsveiflum hér. „Þar eru ein veigamestu rökin gegn upptöku evru á Íslandi, það er að hér séu hagsveiflur bæði sjálfstæðar og stórar,“ segir Breedon. „Ég myndi hins vegar vilja kasta fram þeirri spurningu að hversu miklu leyti krónan sjálf er orsök þessara sveiflna í hagkerfinu? Getum við í raun litið á sérstæðar hagsveiflur á Íslandi sem rök gegn því að taka upp evrópumynt?“ Breedon bendir á að því fylgi bæði kostnaður og ávinningur að ganga inn í myntbandalag, en sífellt fleiri rannsóknir bendi til þess að ávinninginurinn, með tilliti til aukinna alþjóðaviðskipta, sé verulega mikill.

„Með því að horfa bara á Myntbandalag Evrópu, fremur en önnur myntbandalög sem rannsökuð hafa verið, kemur í ljós að áhrif þess eru minni en hinna, en engu að síður veruleg. „Niðurstöður okkar benda til að viðskipti Íslands gætu aukist um sem nemur sextíu prósentum og að hlutfall viðskipta af þjóðarframleiðslu gæti aukist um tólf prósent við inngöngu Íslands í Evrópusambandið og Myntbandalag Evrópu,“ segir hann.

Sveiflur verða samleitari

Andrew Rose segir að eðlilega sé kostnaður efst í huga þjóða sem hugleiði kosti þess og galla að ganga í myntbandalag. „Við inngöngu í Myntbandalag Evrópu tapið þið sjálfstæðri peningamálastefnu og getunni til að ná tökum á sveiflum í hagkerfinu. Ef trúin á peningamálastefnuna er aftur á móti lítil er fórnarkostnaður líka smár,“ segir hann. Um leið bendir Rose á að ekki sé þörf á sjálfstæðri peningamálastefnu ef hagsveifla allra landa innan myntsvæðis er sú sama. „Innganga í myntbandalag getur orðið til þess að gera hagsveiflur landa einsleitari,“ segir hann og bendir í því samhengi á hvernig mál hafi þróast á Írlandi. Þar segir hann hag­sveifluna hafa færst nær þeirri evrópsku eftir upptöku evru og með auknum viðskiptum. Hann segir vísbendingar um að með inngöngu í Myntbandalag Evrópu verði til hringrás jákvæðra breytinga í hagkerfinu þar sem hvað styðji annað. Með inngöngu aukist viðskipti við önnur Evrópulönd og sú aukning leiði í sjálfur sér til aukinnar samleitni sveiflna í viðskiptalífinu. „Þannig dregur Myntbandalagið úr þörfinni fyrir sjálfstæða peningamálastefnu,“ segir hann.

Við mat á því hversu mikið milliríkjaviðskipti kunna að aukast við inngöngu í Myntbandalag Evrópu tekur Rose saman niðurstöður fjölda rannsókna sem gerðar hafa verið á því síðan árið 2002 (en þá var hún fyrst tekin í almenna notkun sem mynt) og gerir á þeim samanburðarrannsókn. Um leið slær hann þá varnagla að Myntbandalag Evrópu sé einstakt í sögu myntbandalaga í því að þar komi saman ríkar og þróaðar þjóðir og því séu ekki samanburðarhæfar rannsóknir sem gerðar hafi verið á öðrum eldri myntbandalögum, sem fátækari þjóðir hafi gjarnan bundist. Því segir hann á færri rannsóknum að byggja og áréttar að ólíklegt sé að fullt hagræði af Myntbandalagi Evrópu sé komið fram. Áhrif þess að ganga í, eða úr, myntbandalagi segir Rose að komi fram á löngum tíma, líkast til um þrjátíu árum.

Gjaldmiðlum fækkar í heiminum„Eigin mynt er hins vegar hindrun þegar kemur að milliríkjaviðskiptum, sama hvaða lönd er átt í viðskiptum við,“ segir Rose. „Spurningin er hversu mikið viðskipti myndu aukast við það að Ísland tæki upp evru.“ Hann segir um það bil 50 rannsóknir liggja fyrir um áhrif Myntbandalags Evrópu á viðskipti milli ríkja. „Niðurstöðurnar benda til að hér myndu áhrifin að minnsta kosti nema níu prósentum, en megnið af rannsóknunum benda til mun meiri áhrifa, að minnsta kosti tuttugu prósentum á fyrstu fimm til sex árunum eftir inngöngu.“ Sjálfur segist hann líta svo á að þessi áhrif til aukningar séu tiltölulega hóflega metin og séu líkleg til að aukast þegar frá líður.

Þrátt fyrir ungan aldur Myntbandalags Evrópu og ákveðinn skort á rannsóknargögnum og fordæmum kveðst Andrew Rose vera bjartsýnn fyrir hönd myntsamstarfsins. „Að mínu mati hefur Myntbandalagið orðið til þess að viðskipti hafa aukist á evrusvæðinu og um leið einsleitni hagsveiflunnar í þeim löndum. Þessi umræða er hins vegar í gangi og skiptar skoðanir um málið.“ Hann bendir á að vissulega þurfi að horfa til fleiri þátta við mat á áhrifum þess hversu mikið viðskipti kunna að aukast, svo sem skilvirkni fjármálamarkaða, gæða peningamálastefnunnar og fleiri þátta. Um leið kveðst Rose þeirrar skoðunar að áhrif inngöngu í myntbandalag kunni að vera meiri á minni ríki en stærri, enda hafi þau mun meira að græða á auknum viðskiptum. Ólíkt nóbelsverðlaunahafanum Robert Mundell kveðst hann ekki telja heiminn munu enda með einn gjaldmiðil, þótt þróunin sé tvímælalaust sú að gjaldmiðlum í heimunum muni fækka. „En það er munur á svæðum heims sem hættulegt er að horfa fram hjá,“ segir hann, en telur til mun lengri tíma litið ekki útlokað að Evrópa hafi eina mynt, Ameríka aðra og svo aftur Suðaustur-Asía. „Framvinda þessarra mála ræðst hins vegar mjög af því hvernig þróunin verður í Myntbandalagi Evrópu næsta áratuginn. Ef reynslan verður góð þá fara önnur lönd líklega að taka þetta alvarlega.“ Næsta myntsamruna utan Evrópu giskar Rose á að gæti orðið hjá Banda­ríkjunum, Kanada og Mexíkó.