Orðræða um orkumál (3) Þorkell Helgason skrifar 29. október 2007 00:01 Umræðan Orkumál Þetta eru lokin á syrpu pistla um orkumál á líðandi stund. Hér verður rætt um umdeilda þætti: eignarhald á orkufyrirtækjum og auðlindum. Auðlindir: þjóðareign – einkaeignLengi hefur verið deilt um það hvort auðlindir í og á jörðu skuli vera í almannaeigu eða einkaeigu. Á vissan hátt var tekið af skarið með tveimur lagasetningum á seinustu árum. Annars vegar var lögfest að jarðeigendur skyldu eiga öll réttindi til orkunýtingar á og undir sínum landareignum, en með gömlum vatnalögum var búið að segja það sama um orku vatnsfalla. Á hinn bóginn var tekið á því með þjóðlendulögunum að auðlindir utan jarða og eignarlanda skyldu vera í eigu íslenska ríkisins. Þá ber að hafa í huga að ríki og sveitarfélög eiga líka talsverðar landareignir og þar með auðlindir þeirra. Ekki hefur verið kortlagt hve mikið af orkulindunum er samanlagt í opinberri eigu og hve mikið í einkaeigu, en ætla má að talsverður meirihluti sé í eigu hins opinbera með einum eða öðrum hætti. Nú hafa ráðherrar kynnt þá stefnu að ekki verði gengið á eign hins opinbera á orkulindum og að þær verði ekki seldar, enda þótt ekki sé ætlunin að hrófla við núverandi einkaeigu í þessum efnum. Hliðstæð umræða er í gangi í Noregi, þar sem hið opinbera hefur í reynd umráð yfir megninu af hinum gífurlegu orkulindum Norðmanna. Vegna tiltekins dóms EFTA-dómstólsins varðandi hluta af vatnsréttindunum hefur norska ríkisstjórnin áréttað þann vilja sinn að kvika ekki frá opinberri forsjá á vatnsorkunni. Opinber eign – opinber reksturEnda þótt auðlindir kunni að vera í opinberri eigu eða umsjón er ekki þar með sagt að nýting auðlindanna eigi að vera hlutverk hins opinbera. Þannig eru „nytjastofnar á Íslandsmiðum ... sameign íslensku þjóðarinnar" eins og segir í lögum enda þótt nýtingin sé framseld til eigenda fiskiskipa. Með sama hætti er það aðskilin ákvörðun hver stefnan á að vera varðandi eignarhald á orkulindum og hverjum á að vera heimilt að nýta þær, hvort það séu jöfnum höndum opinberir aðilar og einkaaðilar, jafnt innlendir sem erlendir. Í hinni pólitísku umræðu vill þó brenna við að hér sé allt lagt að jöfnu, auðlindaforsjáin og nýtingin, eftir því sem hentar málflutningum. Mikilvægasta úrlausnarefnið í þessum málum er hvernig háttað er aðgengi að þeim auðlindum sem stjórnvöld kunna að hafa til ráðstöfunar, hvernig gert er upp á milli þeirra sem nýta vilja sama auðlindakostinn og hvað og hvernig greitt er fyrir nýtinguna. Íslendingar – útlendingarÍ upphafi síðustu aldar settu Norðmenn undir þann leka að vatnsorkuréttindi voru að færast í hendur útlendinga. Það gerðu þeir með þeim hætti að lögbjóða að skila yrði réttindunum og orkuverunum „heim" til Noregs að sextíu árum liðnum. Fyrirkomulagið á þessari „heimkvaðningu" (hjemfall á norsku) varð tilefni fyrrgreinds EFTA-dóms. Hérlendis gengu menn enn lengra og voru settar lagaskorður við áformum Einars Benediktssonar um að fá erlent fjármagn til virkjana og stóriðju. Enn eru færð rök gegn erlendri aðild að orkugeiranum. Með aðild okkar að EES er fyrirmunað að gera upp á milli okkar og annarra EES-búa í þeim efnum. Enda þótt lög setji aðilum utan EES vissar tálmanir er auðvelt að komast framhjá þeim. Því er hæpið að hægt væri að setja skorður við aðild erlendra einkaaðila að orkugeiranum þótt menn kynnu að vilja það. Spyrja má hvort fælni við útlendinga er ekki birtingarmynd annarra áhyggjuefna, svo sem þeirra að einkaaðilar megi ekki eignast auðlindir í almannaeigu, að sérleyfisstarfsemi eigi að vera í opinberum rekstri eða hvort einkaeignarfyrirkomulag eigi að vera þar jafnrétthátt? Í margra augum skiptir máli hvort auðlindir eru í almannaeigu eða ekki. En er reginmunur á því hvort sá sem kann að eiga hlut í auðlindunum heitir Jón Sigurðsson eða John Smith? Kannski búa báðir í London! Snýst ekki deilan fremur um hlut hins opinbera annars vegar og einkaaðila hins vegar en hvert ríkisfang manna er?Höfundur er orkumálastjóri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorkell Helgason Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Sjá meira
Umræðan Orkumál Þetta eru lokin á syrpu pistla um orkumál á líðandi stund. Hér verður rætt um umdeilda þætti: eignarhald á orkufyrirtækjum og auðlindum. Auðlindir: þjóðareign – einkaeignLengi hefur verið deilt um það hvort auðlindir í og á jörðu skuli vera í almannaeigu eða einkaeigu. Á vissan hátt var tekið af skarið með tveimur lagasetningum á seinustu árum. Annars vegar var lögfest að jarðeigendur skyldu eiga öll réttindi til orkunýtingar á og undir sínum landareignum, en með gömlum vatnalögum var búið að segja það sama um orku vatnsfalla. Á hinn bóginn var tekið á því með þjóðlendulögunum að auðlindir utan jarða og eignarlanda skyldu vera í eigu íslenska ríkisins. Þá ber að hafa í huga að ríki og sveitarfélög eiga líka talsverðar landareignir og þar með auðlindir þeirra. Ekki hefur verið kortlagt hve mikið af orkulindunum er samanlagt í opinberri eigu og hve mikið í einkaeigu, en ætla má að talsverður meirihluti sé í eigu hins opinbera með einum eða öðrum hætti. Nú hafa ráðherrar kynnt þá stefnu að ekki verði gengið á eign hins opinbera á orkulindum og að þær verði ekki seldar, enda þótt ekki sé ætlunin að hrófla við núverandi einkaeigu í þessum efnum. Hliðstæð umræða er í gangi í Noregi, þar sem hið opinbera hefur í reynd umráð yfir megninu af hinum gífurlegu orkulindum Norðmanna. Vegna tiltekins dóms EFTA-dómstólsins varðandi hluta af vatnsréttindunum hefur norska ríkisstjórnin áréttað þann vilja sinn að kvika ekki frá opinberri forsjá á vatnsorkunni. Opinber eign – opinber reksturEnda þótt auðlindir kunni að vera í opinberri eigu eða umsjón er ekki þar með sagt að nýting auðlindanna eigi að vera hlutverk hins opinbera. Þannig eru „nytjastofnar á Íslandsmiðum ... sameign íslensku þjóðarinnar" eins og segir í lögum enda þótt nýtingin sé framseld til eigenda fiskiskipa. Með sama hætti er það aðskilin ákvörðun hver stefnan á að vera varðandi eignarhald á orkulindum og hverjum á að vera heimilt að nýta þær, hvort það séu jöfnum höndum opinberir aðilar og einkaaðilar, jafnt innlendir sem erlendir. Í hinni pólitísku umræðu vill þó brenna við að hér sé allt lagt að jöfnu, auðlindaforsjáin og nýtingin, eftir því sem hentar málflutningum. Mikilvægasta úrlausnarefnið í þessum málum er hvernig háttað er aðgengi að þeim auðlindum sem stjórnvöld kunna að hafa til ráðstöfunar, hvernig gert er upp á milli þeirra sem nýta vilja sama auðlindakostinn og hvað og hvernig greitt er fyrir nýtinguna. Íslendingar – útlendingarÍ upphafi síðustu aldar settu Norðmenn undir þann leka að vatnsorkuréttindi voru að færast í hendur útlendinga. Það gerðu þeir með þeim hætti að lögbjóða að skila yrði réttindunum og orkuverunum „heim" til Noregs að sextíu árum liðnum. Fyrirkomulagið á þessari „heimkvaðningu" (hjemfall á norsku) varð tilefni fyrrgreinds EFTA-dóms. Hérlendis gengu menn enn lengra og voru settar lagaskorður við áformum Einars Benediktssonar um að fá erlent fjármagn til virkjana og stóriðju. Enn eru færð rök gegn erlendri aðild að orkugeiranum. Með aðild okkar að EES er fyrirmunað að gera upp á milli okkar og annarra EES-búa í þeim efnum. Enda þótt lög setji aðilum utan EES vissar tálmanir er auðvelt að komast framhjá þeim. Því er hæpið að hægt væri að setja skorður við aðild erlendra einkaaðila að orkugeiranum þótt menn kynnu að vilja það. Spyrja má hvort fælni við útlendinga er ekki birtingarmynd annarra áhyggjuefna, svo sem þeirra að einkaaðilar megi ekki eignast auðlindir í almannaeigu, að sérleyfisstarfsemi eigi að vera í opinberum rekstri eða hvort einkaeignarfyrirkomulag eigi að vera þar jafnrétthátt? Í margra augum skiptir máli hvort auðlindir eru í almannaeigu eða ekki. En er reginmunur á því hvort sá sem kann að eiga hlut í auðlindunum heitir Jón Sigurðsson eða John Smith? Kannski búa báðir í London! Snýst ekki deilan fremur um hlut hins opinbera annars vegar og einkaaðila hins vegar en hvert ríkisfang manna er?Höfundur er orkumálastjóri.
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar