Er lýðræði loks að skjóta rótum? Guðmundur Magnússon skrifar 22. mars 2005 00:01 Er lýðræði að skjóta rótum í ríkjum araba? Þessi spurning ber æ oftar á góma. Tilefnið er atburðir sem verið hafa að gerast í löndunum fyrir botni Miðjarðarhafs og þar í nágrenni. Sumir líkja þeim við lýðræðisbyltinguna í Austur-Evrópu á níunda áratug síðustu aldar. Harðstjórnarríki ofsatrúarmanna og olíukónga séu að falla eins og alræðisríki kommúnista forðum. Við skulum líta á þetta nánar. Svæðið sem um ræðir er sannarlega ekki þekkt fyrir lýðræði eða virðingu fyrir mannréttindum. Aðeins eitt ríki getur talist búa við lýðræðisskipun og það er Ísrael. Í öðrum ríkjum er hefðin sú að völdin flytjast frá föður til sonar. Öll stjórnarandstaða er kæfð niður og ríkt eftirlit er með þeim sem grunaðir eru um skoðanir sem ekki eru þóknanlegar valdhöfum. Þess vegna vekur það athygli þegar lýðræði og réttur einstaklinga er skyndilega orðið mál málananna í þessum heimshluta. Hvað hefur verið að gerast? Stutt er síðan Palestínumenn, sem lengst af hafa lotið stjórn hryðjuverkahópa, gengu að kjörborðinu og kusu sér forseta í frjálsum kosningum. Það var fráfall Jassers Arafats sem hleypti þeirri skriðu af stað. Um líkt leyti buðu átta milljónir Íraka hótunum og ógnunum hryðjuverkamanna birginn og tóku þátt í lýðræðislegum þingkosningum. Þær voru haldnar þrátt fyrir ótryggt ástand,ekki síst fyrir hvatningu hins hófsama trúarleiðtoga Ali al-Sistani. Hver hefði trúað því fyrir nokkrum mánuðum að slíkt ætti eftir að gerast í ríki Saddams Husseins og sona hans? Jafnvel í Saudí-Arabíu hafa nýskeð farið fram lýðræðislegar sveitarstjórnarkosningar. Eftir þessu er tekið í nágrannalöndunum þar sem menn hafa enn ekki fengið að njóta réttar síns. Ástæðan er sú að netið og gervihnattasjónvarp miðla þessum upplýsingum til almennings sem áður var fullkomlega fáfróður um umheiminn og varð að láta sér nægja opinberar fréttir valdhafanna. Sjónvarpsstöðvar eins og Al Jazeera eiga hér stóran hlut að máli. Fram hjá því verður ekki horft að innrás Bandaríkjamanna og samherja þeirra í Írak skiptir miklu málí í þessu sambandi. Jafnvel þótt hún sé fordæmd sem ólögleg og óskynsamleg er því ekki að neita að hún hefur vakið gífurlega áhuga á því meðal araba og annarra þjóða á svæðinu að þeir fái sjálfir að stjórna sínum málum. Yfirlýst markmið Bandaríkjamanna var að koma á lýðræði í landinu og kosningarnar voru liður í að efna það fyrirheit. En það eru atburðir í Líbanon að undanförnu sem menn veita sérstaka athygli. Gífurlegt uppnám hefur skapast í kjölfar morðsins á Rafik Hariri forsætisráðherra landsins. Talið er að Sýrlendingar standi á bak við glæpinn en þeir hafa haft fjölmennt herlið í landinu um árabil. Reiði almennings birtist í fjöldamótmælum á götum úti. Stjórn Líbanons, sem höll var undir Sýrlendinga, náði ekki tökum ástandinu og neyddist til að segja af sér. Sýrlendingar hafa nú lofað að kalla hermenn sína brott og fyrirheit hefur verið gefið um frjálsar kosningar í maí. Í júlí eru síðan fyrirhugaðar lýðræðislegar kosningar til þings Palestinumanna. Ekki er hægt að útiloka að þar vinni herskáir rétttrúnaðarmenn sigur. Lýðræði á enga vörn gagnvart mönnum sem nota það til að taka það úr sambandi. Í september verða forsetakosningar í Egyptalandi. Í fyrsta sinn í aldarfjórðung verður leyft mótframboð gegn forseta landsins, Hosni Mubarak. Í smáríkjunum við Persaflóa, Qatar og Bahrain, eru miklar umræður í gangi um að koma á fjölflokkakerfi. Við erum vön því að heyra eingöngu fréttir af hryðjuverkum,blóðbaði og öðrum hörmungum frá þessum heimshluta. Þess vegna vekja fréttir um lýðræðishreyfinguna óvæntu bæði undrun og gleði. Það væri mikil gæfa fyrir mannkynið allt ef þessi hreyfing fengi að skjóta rótum og umskapa þjóðfélög araba. Hvort sú verður raunin sker framtíðin ein úr um.Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Magnússon Í brennidepli Mest lesið Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson Skoðun Skoðun Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Sjá meira
Er lýðræði að skjóta rótum í ríkjum araba? Þessi spurning ber æ oftar á góma. Tilefnið er atburðir sem verið hafa að gerast í löndunum fyrir botni Miðjarðarhafs og þar í nágrenni. Sumir líkja þeim við lýðræðisbyltinguna í Austur-Evrópu á níunda áratug síðustu aldar. Harðstjórnarríki ofsatrúarmanna og olíukónga séu að falla eins og alræðisríki kommúnista forðum. Við skulum líta á þetta nánar. Svæðið sem um ræðir er sannarlega ekki þekkt fyrir lýðræði eða virðingu fyrir mannréttindum. Aðeins eitt ríki getur talist búa við lýðræðisskipun og það er Ísrael. Í öðrum ríkjum er hefðin sú að völdin flytjast frá föður til sonar. Öll stjórnarandstaða er kæfð niður og ríkt eftirlit er með þeim sem grunaðir eru um skoðanir sem ekki eru þóknanlegar valdhöfum. Þess vegna vekur það athygli þegar lýðræði og réttur einstaklinga er skyndilega orðið mál málananna í þessum heimshluta. Hvað hefur verið að gerast? Stutt er síðan Palestínumenn, sem lengst af hafa lotið stjórn hryðjuverkahópa, gengu að kjörborðinu og kusu sér forseta í frjálsum kosningum. Það var fráfall Jassers Arafats sem hleypti þeirri skriðu af stað. Um líkt leyti buðu átta milljónir Íraka hótunum og ógnunum hryðjuverkamanna birginn og tóku þátt í lýðræðislegum þingkosningum. Þær voru haldnar þrátt fyrir ótryggt ástand,ekki síst fyrir hvatningu hins hófsama trúarleiðtoga Ali al-Sistani. Hver hefði trúað því fyrir nokkrum mánuðum að slíkt ætti eftir að gerast í ríki Saddams Husseins og sona hans? Jafnvel í Saudí-Arabíu hafa nýskeð farið fram lýðræðislegar sveitarstjórnarkosningar. Eftir þessu er tekið í nágrannalöndunum þar sem menn hafa enn ekki fengið að njóta réttar síns. Ástæðan er sú að netið og gervihnattasjónvarp miðla þessum upplýsingum til almennings sem áður var fullkomlega fáfróður um umheiminn og varð að láta sér nægja opinberar fréttir valdhafanna. Sjónvarpsstöðvar eins og Al Jazeera eiga hér stóran hlut að máli. Fram hjá því verður ekki horft að innrás Bandaríkjamanna og samherja þeirra í Írak skiptir miklu málí í þessu sambandi. Jafnvel þótt hún sé fordæmd sem ólögleg og óskynsamleg er því ekki að neita að hún hefur vakið gífurlega áhuga á því meðal araba og annarra þjóða á svæðinu að þeir fái sjálfir að stjórna sínum málum. Yfirlýst markmið Bandaríkjamanna var að koma á lýðræði í landinu og kosningarnar voru liður í að efna það fyrirheit. En það eru atburðir í Líbanon að undanförnu sem menn veita sérstaka athygli. Gífurlegt uppnám hefur skapast í kjölfar morðsins á Rafik Hariri forsætisráðherra landsins. Talið er að Sýrlendingar standi á bak við glæpinn en þeir hafa haft fjölmennt herlið í landinu um árabil. Reiði almennings birtist í fjöldamótmælum á götum úti. Stjórn Líbanons, sem höll var undir Sýrlendinga, náði ekki tökum ástandinu og neyddist til að segja af sér. Sýrlendingar hafa nú lofað að kalla hermenn sína brott og fyrirheit hefur verið gefið um frjálsar kosningar í maí. Í júlí eru síðan fyrirhugaðar lýðræðislegar kosningar til þings Palestinumanna. Ekki er hægt að útiloka að þar vinni herskáir rétttrúnaðarmenn sigur. Lýðræði á enga vörn gagnvart mönnum sem nota það til að taka það úr sambandi. Í september verða forsetakosningar í Egyptalandi. Í fyrsta sinn í aldarfjórðung verður leyft mótframboð gegn forseta landsins, Hosni Mubarak. Í smáríkjunum við Persaflóa, Qatar og Bahrain, eru miklar umræður í gangi um að koma á fjölflokkakerfi. Við erum vön því að heyra eingöngu fréttir af hryðjuverkum,blóðbaði og öðrum hörmungum frá þessum heimshluta. Þess vegna vekja fréttir um lýðræðishreyfinguna óvæntu bæði undrun og gleði. Það væri mikil gæfa fyrir mannkynið allt ef þessi hreyfing fengi að skjóta rótum og umskapa þjóðfélög araba. Hvort sú verður raunin sker framtíðin ein úr um.Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun