Gaf hvergi afslátt í baráttunni fyrir betra samfélagi Forlagið 5. desember 2023 12:10 Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir, ritstjóri Heimildarinnar, skrifaði söguna um ævi Guðrúnar Jónsdóttur, sem er oftast kennd við Stígamót, kvennaframboðið í Reykjavík, Kvennalistann og brautryðjendastarf í jafnréttismálum. Ævisagan Ég verð aldrei ungfrú meðfærileg segir frá stórmerkilegu lífi Guðrúnar Jónsdóttur sem oftast er kennd við Stígamót, kvennaframboðið í Reykjavík, Kvennalistann og mikið brautryðjendastarf í jafnréttismálum hér á landi. Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir, ritstjóri Heimildarinnar, skrifaði söguna sem hefst þegar Guðrún er lítil stúlka í Mýrdalnum og nær fram á síðustu ár. Við kynnumst áföllum í fjölskyldu hennar sem áttu eftir að setja mark sitt á afkomendur og fáum svipmyndir út uppvextinum sem mótuðu Guðrúnu og réttlætiskennd hennar. Þetta er saga um réttindabaráttu og taugastríð, baráttusaga konu sem vildi aldrei vera „meðfærileg“ heldur spurði erfiðra spurninga og barðist fyrir réttindum sem þóttu á sínum tíma ekki jafn sjálfsögð og nú. Þetta er saga konu sem alls staðar þurfti að brjóta veggi og rjúfa þök. Um leið er þetta þjóðarsaga um miklar samfélagshræringar þar sem Guðrún var í hringiðunni – og jafnframt falleg fjölskyldusaga um ást og tryggð, gleði og sorgir, vináttu og samheldni. Í mars 1984 gerðu konur uppreisn í kjörbúð og neituðu að borga nema því sem nam hlutfalli kvenna af kynbundnum launamun. Guðrún er fyrir miðri mynd. Mynd/Úr einkasafni Ingibjörg segir að Guðrún hafi ekki viljað „hefðbundna ævisögu karlmanns“, þar sem flotið væri um á yfirborðinu eða barið sér á brjóst. „Frá upphafi var hún staðráðin í að segja allt og hlífa sér hvergi. Fyrir vikið er hún á köflum ansi berskjölduð og fólk talar um að það finni sterkt fyrir henni, með öllum sínum kostum og göllum.“ Hún segir að Guðrún sé auðvitað kona andstæðna, en þannig er saga eins harðasta femínista landsins líka ástarsaga og uppfull af mýkt. „Saga Guðrúnar er samofin sögu kvennahreyfingarinnar nýju, þannig að um leið og þetta er ævi- og baráttusaga hennar, er þetta baráttusaga íslenskra kvenna og saga af samfélagi, sem byggir ekki aðeins á viðtölum við hana heldur einnig viðtölum við samferðafólk hennar og mjög umfangsmikilli heimildarvinnu.“ Guðrún fæddist í Vík í Mýrdal árið 1931, inn í heim sem er ekki lengur til og mótaðist mjög af uppvaxtarárum sínum, sem einkenndust meðal annars af sundrung fjölskyldunnar, fátækt og stéttaskiptingu segir Ingibjörg. „Hún þurfti að yfirstíga áföll og erfiðleika í sínu einkalífi til þess að verða sú kona sem við þekktum. Þar má meðal annars nefna sáran missi, ofbeldi og drusluskömmun samfélagsins þegar hún varð barnshafandi utan hjónabands, en hún skildi barnunga dóttur sína eftir heima á Íslandi þegar hún hélt utan til háskólanáms.“ Magdalena Schram (t.v.) og Guðrún Jónsdóttir sem fegurðardrottningar á borgarstjórnarfundi árið 1985. Stuttu áður hafði Davíð Oddsson, þáverandi borgarstjóri, látið umdeild ummæli falla við krýningu á fegurðardrottningu Íslands á Broadway. Mynd/Úr einkasafni Eftir heimkomuna hóf hún störf fyrir barnaverndaryfirvöld þar sem hún sinnti fjölskyldum sem bjuggu í braggahverfum, en á þeim árum var úrræðaleysið algjört. „Lýsingarnar þaðan eru vægast sagt skelfilegar. Hún átti eftir að koma víða við og hafa mikil áhrif, til dæmis í menntamálum, áður en hún varð þekkt fyrir kvenfrelsisbaráttuna. Allt gerði þetta það að verkum að þegar henni tókst loks að losa sig undan fjötrum þess hlutverks sem henni var ætlað við fæðingu, sem stelpa í þessum heimi og síðar húsmóðir, gaf hún hvergi afslátt af hugsjónum sínum í baráttunni fyrir betra samfélagi, ekki síst fyrir konur og börn.“ Bókin var nokkur ár í vinnslu og segir Ingibjörg það hafa verið mjög dýrmætt að verja öllum þessum tíma með Guðrúnu og eignast í henni góða vinkonu. „Á þeim árum frá því að við byrjuðum að hittast hef ég skilið, farið í krefjandi meistaranám, sameinað fjölskyldu og stofnað nýtt fyrirtæki og það hefur alltaf verið jafn nærandi að koma til hennar. Hún er auðvitað alveg einstök kona. Eins hefur verið vægast sagt áhugavert að fara í gegnum heimildir og sjá hvaða andstöðu konur mættu á þessari vegferð, skoða viðhorf samfélagsins sem birtust meðal annars í réttarkerfinu og umfjöllun fjölmiðla, átta mig á því hvernig íslenskar konur breyttu samfélaginu með samtakamætti sínum, en um leið hversu margt af því sem þær settu á dagskrá á sínum tíma á enn við í dag.“ Bókaútgáfa Bókmenntir Menning Mest lesið Landaði hlutverki í íslensku Hallmark-myndinni á hálftíma Bíó og sjónvarp Að velja rangan maka: „Við gerum oft svo lítið úr ástarmálunum“ Áskorun Lively í hart: „Þú veist að við getum grafið hvern sem er“ Bíó og sjónvarp „Ég var alltaf systir bræðranna sem dóu, dóttir bæjarstjórans eða dóttir ráðherrans“ Áskorun Frægir fjölguðu sér árið 2024 Lífið Garðar málari og kvæntur yngstu ömmu landsins Lífið Krakkatían: Jólasveinar, stjörnustríð og þjóðsögur Lífið Fékk Sigurbjörn Árna til að lýsa óhappi í vinnunni Lífið Blaðasnápurinn Stefán Einar fórnar kampavínskóngstitlinum Lífið Fréttatía vikunnar: Lýðheilsa, ísbúð og álag Lífið Fleiri fréttir Hinn eini sanni konungur mættur í bíó Iceguys með opna búð og árita bókina „Lágspennubókmenntir“ List Sísíar sameinar húmor og hjartahlýju í nýju jólahefti Hátíðlegt en afslappað á tíu ára afmælinu Vinsælustu vörurnar í Signature 2024 Hundrað hugmyndir að gjöf fyrir hann á Já.is Fyrsti alvöru spænski veitingastaðurinn á Íslandi Finndu hina fullkomnu gjöf fyrir hana með vöruleit Já.is Keppnisskap kemur vinum í klandur „Það er enginn að ætlast til þess að ég mæti með lík“ Die Hard á jólamyndalista helsta skvísubókahöfundar landsins Við hagræðum speglum til að sýna það af lífi okkar sem við viljum sýna „Sigmundur Davíð er súrrealisti" Glansandi feldur merki um heilbrigði gæludýrsins - góð ráð fyrir sparibaðið Uppskrift að jólamatnum - þegar ekkert má klikka Matarboðin sem fólk man eftir Töfrandi og kynngimagnaður kvennaheimur opnast Óviðjafnanleg frásögn frá einstökum höfundi Gjafabréf sem búa til ógleymanlegar minningar í íslenskri náttúru Skáldskapur talaður lóðbeint út úr eigin hjarta „Hér hvílir sannleikurinn“ Gæsahúð þegar dansarar sviptu hulunni af goðsagnakenndum bíl Að ánetjast eldri konum Hafa stutt við bætta heilsu þjóðarinnar í aldarfjórðung Sérfræðingar Útilífs aðstoða við val á rétta búnaðinum Virka sömu orðskýringar á ömmur og unglinga? Kærleikskúla sem býr til ævintýri og góðar minningar Ein ákvörðun getur miklu breytt - ritdómur Jülevenner er jólasýning sem fer alltaf úr böndunum Sjá meira
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir, ritstjóri Heimildarinnar, skrifaði söguna sem hefst þegar Guðrún er lítil stúlka í Mýrdalnum og nær fram á síðustu ár. Við kynnumst áföllum í fjölskyldu hennar sem áttu eftir að setja mark sitt á afkomendur og fáum svipmyndir út uppvextinum sem mótuðu Guðrúnu og réttlætiskennd hennar. Þetta er saga um réttindabaráttu og taugastríð, baráttusaga konu sem vildi aldrei vera „meðfærileg“ heldur spurði erfiðra spurninga og barðist fyrir réttindum sem þóttu á sínum tíma ekki jafn sjálfsögð og nú. Þetta er saga konu sem alls staðar þurfti að brjóta veggi og rjúfa þök. Um leið er þetta þjóðarsaga um miklar samfélagshræringar þar sem Guðrún var í hringiðunni – og jafnframt falleg fjölskyldusaga um ást og tryggð, gleði og sorgir, vináttu og samheldni. Í mars 1984 gerðu konur uppreisn í kjörbúð og neituðu að borga nema því sem nam hlutfalli kvenna af kynbundnum launamun. Guðrún er fyrir miðri mynd. Mynd/Úr einkasafni Ingibjörg segir að Guðrún hafi ekki viljað „hefðbundna ævisögu karlmanns“, þar sem flotið væri um á yfirborðinu eða barið sér á brjóst. „Frá upphafi var hún staðráðin í að segja allt og hlífa sér hvergi. Fyrir vikið er hún á köflum ansi berskjölduð og fólk talar um að það finni sterkt fyrir henni, með öllum sínum kostum og göllum.“ Hún segir að Guðrún sé auðvitað kona andstæðna, en þannig er saga eins harðasta femínista landsins líka ástarsaga og uppfull af mýkt. „Saga Guðrúnar er samofin sögu kvennahreyfingarinnar nýju, þannig að um leið og þetta er ævi- og baráttusaga hennar, er þetta baráttusaga íslenskra kvenna og saga af samfélagi, sem byggir ekki aðeins á viðtölum við hana heldur einnig viðtölum við samferðafólk hennar og mjög umfangsmikilli heimildarvinnu.“ Guðrún fæddist í Vík í Mýrdal árið 1931, inn í heim sem er ekki lengur til og mótaðist mjög af uppvaxtarárum sínum, sem einkenndust meðal annars af sundrung fjölskyldunnar, fátækt og stéttaskiptingu segir Ingibjörg. „Hún þurfti að yfirstíga áföll og erfiðleika í sínu einkalífi til þess að verða sú kona sem við þekktum. Þar má meðal annars nefna sáran missi, ofbeldi og drusluskömmun samfélagsins þegar hún varð barnshafandi utan hjónabands, en hún skildi barnunga dóttur sína eftir heima á Íslandi þegar hún hélt utan til háskólanáms.“ Magdalena Schram (t.v.) og Guðrún Jónsdóttir sem fegurðardrottningar á borgarstjórnarfundi árið 1985. Stuttu áður hafði Davíð Oddsson, þáverandi borgarstjóri, látið umdeild ummæli falla við krýningu á fegurðardrottningu Íslands á Broadway. Mynd/Úr einkasafni Eftir heimkomuna hóf hún störf fyrir barnaverndaryfirvöld þar sem hún sinnti fjölskyldum sem bjuggu í braggahverfum, en á þeim árum var úrræðaleysið algjört. „Lýsingarnar þaðan eru vægast sagt skelfilegar. Hún átti eftir að koma víða við og hafa mikil áhrif, til dæmis í menntamálum, áður en hún varð þekkt fyrir kvenfrelsisbaráttuna. Allt gerði þetta það að verkum að þegar henni tókst loks að losa sig undan fjötrum þess hlutverks sem henni var ætlað við fæðingu, sem stelpa í þessum heimi og síðar húsmóðir, gaf hún hvergi afslátt af hugsjónum sínum í baráttunni fyrir betra samfélagi, ekki síst fyrir konur og börn.“ Bókin var nokkur ár í vinnslu og segir Ingibjörg það hafa verið mjög dýrmætt að verja öllum þessum tíma með Guðrúnu og eignast í henni góða vinkonu. „Á þeim árum frá því að við byrjuðum að hittast hef ég skilið, farið í krefjandi meistaranám, sameinað fjölskyldu og stofnað nýtt fyrirtæki og það hefur alltaf verið jafn nærandi að koma til hennar. Hún er auðvitað alveg einstök kona. Eins hefur verið vægast sagt áhugavert að fara í gegnum heimildir og sjá hvaða andstöðu konur mættu á þessari vegferð, skoða viðhorf samfélagsins sem birtust meðal annars í réttarkerfinu og umfjöllun fjölmiðla, átta mig á því hvernig íslenskar konur breyttu samfélaginu með samtakamætti sínum, en um leið hversu margt af því sem þær settu á dagskrá á sínum tíma á enn við í dag.“
Bókaútgáfa Bókmenntir Menning Mest lesið Landaði hlutverki í íslensku Hallmark-myndinni á hálftíma Bíó og sjónvarp Að velja rangan maka: „Við gerum oft svo lítið úr ástarmálunum“ Áskorun Lively í hart: „Þú veist að við getum grafið hvern sem er“ Bíó og sjónvarp „Ég var alltaf systir bræðranna sem dóu, dóttir bæjarstjórans eða dóttir ráðherrans“ Áskorun Frægir fjölguðu sér árið 2024 Lífið Garðar málari og kvæntur yngstu ömmu landsins Lífið Krakkatían: Jólasveinar, stjörnustríð og þjóðsögur Lífið Fékk Sigurbjörn Árna til að lýsa óhappi í vinnunni Lífið Blaðasnápurinn Stefán Einar fórnar kampavínskóngstitlinum Lífið Fréttatía vikunnar: Lýðheilsa, ísbúð og álag Lífið Fleiri fréttir Hinn eini sanni konungur mættur í bíó Iceguys með opna búð og árita bókina „Lágspennubókmenntir“ List Sísíar sameinar húmor og hjartahlýju í nýju jólahefti Hátíðlegt en afslappað á tíu ára afmælinu Vinsælustu vörurnar í Signature 2024 Hundrað hugmyndir að gjöf fyrir hann á Já.is Fyrsti alvöru spænski veitingastaðurinn á Íslandi Finndu hina fullkomnu gjöf fyrir hana með vöruleit Já.is Keppnisskap kemur vinum í klandur „Það er enginn að ætlast til þess að ég mæti með lík“ Die Hard á jólamyndalista helsta skvísubókahöfundar landsins Við hagræðum speglum til að sýna það af lífi okkar sem við viljum sýna „Sigmundur Davíð er súrrealisti" Glansandi feldur merki um heilbrigði gæludýrsins - góð ráð fyrir sparibaðið Uppskrift að jólamatnum - þegar ekkert má klikka Matarboðin sem fólk man eftir Töfrandi og kynngimagnaður kvennaheimur opnast Óviðjafnanleg frásögn frá einstökum höfundi Gjafabréf sem búa til ógleymanlegar minningar í íslenskri náttúru Skáldskapur talaður lóðbeint út úr eigin hjarta „Hér hvílir sannleikurinn“ Gæsahúð þegar dansarar sviptu hulunni af goðsagnakenndum bíl Að ánetjast eldri konum Hafa stutt við bætta heilsu þjóðarinnar í aldarfjórðung Sérfræðingar Útilífs aðstoða við val á rétta búnaðinum Virka sömu orðskýringar á ömmur og unglinga? Kærleikskúla sem býr til ævintýri og góðar minningar Ein ákvörðun getur miklu breytt - ritdómur Jülevenner er jólasýning sem fer alltaf úr böndunum Sjá meira