Lítil trú á mannlegt eðli

Það er skemmtilegt að fá hreinræktaða íslenska dystópíu með pólitískum vísunum og vangaveltum inn í íslenskan samtíma í jólabókaflóðinu í ár. Eyland eftir Sigríði Hagalín Björnsdóttur sver sig í ætt við dystópískar bókmenntir þar sem dimm framtíðarsýn er dregin upp og óneitanlega kemur upp í hugann hin magnaða bók Vegurinn eftir bandaríska rithöfundinn Cormac McCarthy.

Tilvísunin í orð Johns Donne, sótt í upphaf Hverjum klukkan glymur eftir Hemingway, herðir einnig á þessum bandarísku bókmenntatengslum Eylands. En Sigríður virðist sækja innblástur nokkuð í vesturátt, í sprengikraft og afdráttarleysi bandarískra bókmennta. Það er líka ágætt að hafa í huga að þar er á ferðinni meitlaður stíll og afdráttarlaus frásagnarháttur sem getur tekið langað tíma að þróa, þroska og fullkomna.

Eyland segir frá íslenska blaðamanninum Hjalta og spænskættaða fiðluleikaranum Maríu og börnunum hennar tveimur. Í upphafi sögunnar slitnar upp úr sambandi þeirra en það virðist blikna í ljósi þess að Ísland einangrast í einni svipan frá umheiminum. Engin fjarskipti, engar ferðir og enginn sem heldur út til þess að huga að umheiminum snýr aftur.

Frekari framvindu er rétt að eftirláta lesendum en þetta er frábær hugmynd. Það þarf ákveðið hugrekki til þess að byggja sína fyrstu bók utan um svona stóra hugmynd sem gefur höfundi kost á að skoða margháttaðar spurningar sem varða land og þjóð en fyrst og fremst mannlegt eðli. Spurningar sem varpað er fram og jafnvel svarað í beinum tengslum við sitthvað af því sem hefur verið fyrirferðarmikið í almennri umræðu í íslensku samfélagi um nokkurt skeið, m.a. varðandi þjóðernishyggju, innflytjendur, matvælaöryggi, samskipti við umheiminn og þannig mætti áfram telja.

Svörin sem höfundur gefur sér eru í anda dystópíu McCarthys og trúin á mannlegt eðli eða mannlega samstöðu og siðferði getur ekki talist mikil. Án þess að ætla að andmæla þessari vantrú höfundar þá hefur það því miður þær afleiðingar í þessu tilviki að persónurnar verða helst til tvívíðar. Fólk er gott eða vont og of stutt þar á milli. Það er helst til erfitt að finna til samkenndar með tvívíðum persónum og þess vegna verður helst til djúpt á bæði spennunni og því að textinn krefji mann til þess að skoða sjálfan sig í samhengi við verkið. Ánægjulega undantekningu er þó að finna í persónusköpuninni á Margréti, dóttur Maríu, sem er gott dæmi um það hvernig ekkert er einsleitt og allt breytingum í háð í lífi okkar og hegðan.

Eyland er vel skrifuð saga og faglega unninn. Stíllinn hreinn og öruggur og málfarið virkilega skemmtilegt. Það má segja að Sigríður fari öruggum höndum um tungumálið, allt er það slétt og fellt, en bandaríski sprengikrafturinn er þó ekki til staðar. Vandinn liggur ekki síst í að á milli kafla er alltaf farið á milli aðalpersóna og reyndar einnig flakkað í tíma og þessar skiptingar verða helst til leiðigjarnar. Þær missa marks vegna þess að þær koma dálítið í veg fyrir að lesandinn nái að fylgja eftir þroska eða öllu heldur þróun persónanna. Þróun sem þarf að eiga sér stað í skrefum frekar en stökkum til þess að teljast trúverðug. Þetta kemur þó ekki í veg fyrir að Eyland er ágætis lesning og sem fyrsta bók verður þetta að teljast virkilega vel gert. Það er því sannarlega ástæða til þess að hvetja Sigríði til þess að halda áfram á höfundarbrautinni, þangað á hún svo sannarlega erindi.

Niðurstaða: Virkilega vel skrifuð skáldsaga en með helst til tvívíðum persónum. Mikið er færst í fang í frásagnarhætti.