Fastir pennar

Spurningarnar sem vantar

Ólafur Þ. Stephensen skrifar
Í þjóðaratkvæðagreiðslunni á laugardaginn mun þjóðin ekki kjósa um nýja stjórnarskrá, sem hefur verið lögð fyrir hana í fullbúinni mynd. Atkvæðagreiðslan er eingöngu leiðbeinandi fyrir Alþingi, sem mun óhjákvæmilega þurfa að gera breytingar á þeim drögum stjórnlagaráðs sem nú liggja fyrir, sama hvernig atkvæðagreiðslan fer.

Það er ekki heiðarlegt af sumum stjórnlagaráðsmönnum að gefa í skyn að samþykki þjóðin að leggja tillögu stjórnlagaráðs til grundvallar nýrri stjórnarskrá, muni hún fara efnislega óbreytt í gegnum Alþingi. Í fyrsta lagi fer það náttúrlega eftir því hvernig þjóðin svarar öðrum efnislegum spurningum á kjörseðlinum hvernig málið þróast. Í öðru lagi á Alþingi enn eftir að sinna þeirri skyldu sinni að rýna drögin efnislega og sníða af þeim ágalla. Í þriðja lagi er spurningalistinn, sem nú er lagður fyrir þjóðina, býsna handahófskenndur og meirihluti Alþingis hefur í raun aldrei rökstutt af hverju þjóðin á að svara þessum spurningum en ekki ýmsum öðrum í þessari stóru skoðanakönnun.

Að minnsta kosti tvær spurningar, sem augljóslega áttu að vera á kjörseðlinum, eru ekki þar. Annars vegar er sá þáttur stjórnskipunarinnar, sem helzt hefur verið deilt um bæði fyrir og eftir hrun, hlutverk og valdsvið forsetaembættisins og þá helzt málskotsréttur forsetans. Það er í raun óskiljanlegt að engin spurning þessa efnis skuli vera á kjörseðlinum.

Hins vegar hefði verið full ástæða til að spyrja þjóðina álits á þeirri ákvörðun stjórnlagaráðs að gefa svokölluðum efnahags- og félagslegum réttindum stóraukið vægi í mannréttindakafla stjórnarskrárinnar. Dæmi um slík réttindi er í 23. grein draga stjórnlagaráðs, þar sem segir að allir eigi „rétt til að njóta andlegrar og líkamlegrar heilsu að hæsta marki sem unnt er" og að öllum skuli með lögum tryggður „réttur til aðgengilegrar, viðeigandi og fullnægjandi heilbrigðisþjónustu".

Réttindi af þessu tagi eru annars eðlis en hin klassísku borgaralegu og stjórnmálalegu réttindi, til dæmis jafn atkvæðisréttur eða tjáningar- og fundafrelsi, sem snúast fyrst og fremst um að ríkið láti þegnana í friði. Efnahagslegu og félagslegu réttindin snúast um verknaðarskyldur ríkisins gagnvart borgurunum og eru galopin fyrir túlkun. Ætli menn að byggja rétt á þeim fyrir dómstólum eru dómararnir í raun komnir inn á svið sem til þessa hefur tilheyrt stjórnmálunum; til dæmis að kveða upp úr um hversu miklu megi kosta til að allir njóti „fullnægjandi heilbrigðisþjónustu".

Í ljósi þess að mannréttindakafli stjórnarskrárinnar var endurskoðaður 1995 og þá var þverpólitísk sátt um að halda sig fyrst og fremst við hin klassísku mannréttindi, hefði verið full ástæða til að spyrja þjóðina álits á þessum þætti draga stjórnlagaráðs.

Þeir sem hefðu viljað fá að svara til dæmis þessum tveimur spurningum en fá ekki eru líklegri til að segja nei við tillögum stjórnlagaráðs í heild en ella.

Það er ekki ástæða til annars en að hvetja fólk til að mæta á kjörstað á laugardaginn. Kosningaréttinn á alltaf að nota. En kjósendur verða að vera meðvitaðir um að atkvæði þeirra er eingöngu til leiðbeiningar fyrir Alþingi – og veitir meira að segja fremur takmarkaða leiðsögn.






×