Olía og vatn Þorsteinn Pálsson skrifar 6. október 2007 00:01 Olía og vatn blandast illa. Sama lögmál gildir þegar reynt er að hræra saman opinberum rekstri og einkarekstri eða einokunarrekstri og samkeppnisrekstri. Umræður um sameiningu dótturhlutafélags Orkuveitu Reykjavíkur við hlutafélag í einkaeigu á sama sviði varpar ljósi á þetta. Af nokkrum öðrum nýlegum dæmum af svipuðum toga má nefna einkavæðingu einokunarreksturs Hitaveitu Suðurnesja, þjóðnýtingu ríkishlutafélagsins Íslandspósts á prentsmiðju í samkeppnisrekstri og hlutafélagavæðingu Ríkisútvarpsins sem Samkeppniseftirlitið taldi í áliti til Alþingis að stangaðist á við samkeppnisreglur. Hitt er svo annað mál að sameining Reykjavíkur Energy Invest og Geysis Green Energy er örugglega skynsamleg. Þar kemur tvennt til: Öflugt fyrirtæki á þessu sviði með áhættufjárfestingu í útlöndum að markmiði verður að veruleika. Skattborgarar í Reykjavík fá svo að auki býsna gott verð fyrir sinn snúð. Vandinn í þessu samhengi er því ekki sjálfur sameiningargerningurinn. Vandinn er fremur fólginn í því að ólík lögmál gilda um ákvarðanatöku í einkarekstri og opinberum rekstri. Í einkarekstri eru ákvarðanir teknar hratt bak við luktar dyr. Í opinberum rekstri krefst lýðræðið lengri tíma og opinnar umræðu. Þessum tveimur andstæðu sjónarmiðum laust eðlilega saman í þessu tiltekna máli. Blanda opinbers rekstrar og einkarekstrar kallar á slíka árekstra. Í nútímarekstri hlutafélaga eru hlutabréfakaupsamningar lykilstarfsmanna algengir og eðlilegir. Í opinberum rekstri eru jafnréttissjónarmið ríkari. Borgarstjórinn brást því rétt og skjótt við gagnrýni á þennan hluta málsins þegar hann óskaði eftir á eftir því að jafnréttissjónarmiðið yrði látið gilda. Klípan varðandi þetta er hins vegar sú að Orkuveitan var þegar árið 2001 sett undir leikreglur einkamarkaðarins. Alþingi samþykkti þá með samstöðu allra flokka á Alþingi, að beiðni þáverandi meirihluta í borgarstjórn Reykjavíkur, að taka Orkuveituna undan almennum reglum stjórnsýsluréttarins. Það átti bæði við um málsmeðferðarreglur og launa- og starfskjör. Þegar litið er til baka virðast allir flokkar í borgarstjórn Reykjavíkur hafa tekið ákvarðanir um að nota hluta peninga skattborgaranna í Orkuveitunni í áhætturekstur enda mæla lögin frá 2001 beinlínis svo fyrir. Gild sjónarmið eru hins vegar fyrir því að þetta eigi ekki að vera markmið með opinberum rekstri. Sameining þessara tveggja útrásarfyrirtækja á orkusviðinu er í sjálfu sér ekki stílbrot í þessu tilliti. Segja má að stílbrotið hafi í raun verið ákveðið með lögunum frá 2001 og svo með því að beita þeirri heimild þegar dótturfyrirtækið var stofnað, án þess að lítið sé gert úr þekkingarnýtingunni sem í þeirri ákvörðun fólst. Sú ályktun sem af þessu máli má draga er einföld: Brýnt er að hraða setningu laga þar sem tekið er á skipulagsvanda orkubúskaparins. Með aðgreiningu samkeppnisrekstrar og einokunarþjónustu og aðgreiningu auðlindaréttinda frá framleiðslu má ná fram stöðu sem ætti að þjóna almannahagsmunum og opna um leið tækifæri á þessu sviði til samkeppni og útrásar á grundvelli nútíma leikreglna um atvinnustarfsemi. Gildandi löggjöf á þessu sviði gerir ráð fyrir að unnt sé að blanda saman rekstrarformum og rekstrarviðfangsefnum sem eru jafn eðlisólík sem olía og vatn. Því þarf að breyta. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorsteinn Pálsson Mest lesið Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Óframseljanlegt DAGA-kerfi Kári Jónsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun
Olía og vatn blandast illa. Sama lögmál gildir þegar reynt er að hræra saman opinberum rekstri og einkarekstri eða einokunarrekstri og samkeppnisrekstri. Umræður um sameiningu dótturhlutafélags Orkuveitu Reykjavíkur við hlutafélag í einkaeigu á sama sviði varpar ljósi á þetta. Af nokkrum öðrum nýlegum dæmum af svipuðum toga má nefna einkavæðingu einokunarreksturs Hitaveitu Suðurnesja, þjóðnýtingu ríkishlutafélagsins Íslandspósts á prentsmiðju í samkeppnisrekstri og hlutafélagavæðingu Ríkisútvarpsins sem Samkeppniseftirlitið taldi í áliti til Alþingis að stangaðist á við samkeppnisreglur. Hitt er svo annað mál að sameining Reykjavíkur Energy Invest og Geysis Green Energy er örugglega skynsamleg. Þar kemur tvennt til: Öflugt fyrirtæki á þessu sviði með áhættufjárfestingu í útlöndum að markmiði verður að veruleika. Skattborgarar í Reykjavík fá svo að auki býsna gott verð fyrir sinn snúð. Vandinn í þessu samhengi er því ekki sjálfur sameiningargerningurinn. Vandinn er fremur fólginn í því að ólík lögmál gilda um ákvarðanatöku í einkarekstri og opinberum rekstri. Í einkarekstri eru ákvarðanir teknar hratt bak við luktar dyr. Í opinberum rekstri krefst lýðræðið lengri tíma og opinnar umræðu. Þessum tveimur andstæðu sjónarmiðum laust eðlilega saman í þessu tiltekna máli. Blanda opinbers rekstrar og einkarekstrar kallar á slíka árekstra. Í nútímarekstri hlutafélaga eru hlutabréfakaupsamningar lykilstarfsmanna algengir og eðlilegir. Í opinberum rekstri eru jafnréttissjónarmið ríkari. Borgarstjórinn brást því rétt og skjótt við gagnrýni á þennan hluta málsins þegar hann óskaði eftir á eftir því að jafnréttissjónarmiðið yrði látið gilda. Klípan varðandi þetta er hins vegar sú að Orkuveitan var þegar árið 2001 sett undir leikreglur einkamarkaðarins. Alþingi samþykkti þá með samstöðu allra flokka á Alþingi, að beiðni þáverandi meirihluta í borgarstjórn Reykjavíkur, að taka Orkuveituna undan almennum reglum stjórnsýsluréttarins. Það átti bæði við um málsmeðferðarreglur og launa- og starfskjör. Þegar litið er til baka virðast allir flokkar í borgarstjórn Reykjavíkur hafa tekið ákvarðanir um að nota hluta peninga skattborgaranna í Orkuveitunni í áhætturekstur enda mæla lögin frá 2001 beinlínis svo fyrir. Gild sjónarmið eru hins vegar fyrir því að þetta eigi ekki að vera markmið með opinberum rekstri. Sameining þessara tveggja útrásarfyrirtækja á orkusviðinu er í sjálfu sér ekki stílbrot í þessu tilliti. Segja má að stílbrotið hafi í raun verið ákveðið með lögunum frá 2001 og svo með því að beita þeirri heimild þegar dótturfyrirtækið var stofnað, án þess að lítið sé gert úr þekkingarnýtingunni sem í þeirri ákvörðun fólst. Sú ályktun sem af þessu máli má draga er einföld: Brýnt er að hraða setningu laga þar sem tekið er á skipulagsvanda orkubúskaparins. Með aðgreiningu samkeppnisrekstrar og einokunarþjónustu og aðgreiningu auðlindaréttinda frá framleiðslu má ná fram stöðu sem ætti að þjóna almannahagsmunum og opna um leið tækifæri á þessu sviði til samkeppni og útrásar á grundvelli nútíma leikreglna um atvinnustarfsemi. Gildandi löggjöf á þessu sviði gerir ráð fyrir að unnt sé að blanda saman rekstrarformum og rekstrarviðfangsefnum sem eru jafn eðlisólík sem olía og vatn. Því þarf að breyta.
Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun