Hlutlaus niðurstaða 10. mars 2007 06:00 Sú breyting á stjórnarskrá vegna náttúruauðlinda, sem ríkisstjórnin hefur nú kynnt, er að formi til dæmi um ámælisverð vinnubrögð. Efnislega sýnist hún hins vegar fela í sér hlutlausa niðurstöðu. Þar af leiðandi ætti hún ekki að vera tilefni mikils ágreinings. Stjórnarskrárnefnd skilaði nýlega tillögu um að stjórnarskrárbreytingar fengju mun vandaðri málsmeðferð en almenn lög. Viðbrögð ríkisstjórnarinnar eru þau að undirbúa og hafa uppi áform um að afgreiða efnislega breytingu á stjórnarskránni með óvandaðri hætti en að jafnaði á við um almenn lagafrumvörp. Þessi uppákoma sýnir nauðsyn þess að binda í stjórnarskrá vönduð vinnubrögð við endurskoðun hennar. Uppákoman sýnist eiga rætur í eins konar pólitískri sálarkreppu sem varð að ákalli um tillögu er liti út sem stórt nýmæli en tryggði um leið óbreytt ástand eins og talsmenn hennar hafa skilmerkilega lýst. Þetta minnir á umræður um stjórnarskrárbreytingatillögur á flokksþingi Framsóknarflokksins 1971. Þáverandi borgarfulltrúi flokksins lýsti þeim svo að þær gæfu ekki annað til kynna en að stefna hans væri „opin í báða enda". Það hugtak sat síðan fast á Framsóknarflokknum í áratugi. Engu er líkara en nú hafi átt að breyta þessum draumi í veruleika. Sú varð hins vegar ekki raunin. Þegar horft er á efni stjórnarskrártillögunnar kemur glöggt fram að það gefur ekki tilefni til neinna tvímæla. Það staðfestir einfaldlega ríkjandi ástand um óframseljanlegan og ævarandi fullveldisrétt þjóðarinnar yfir auðlindum sem og bein og óbein eignarréttindi er nýtingu þeirra tengjast. Skiljanlegt er að mönnum vefjist tunga um tönn þegar að því er spurt hvaða knýjandi þörf hafi verið á þessari staðfestingu. Svo má spyrja hvort tillagan sé með öllu gagnslaus. Ef gæta á allrar sanngirni verður það ekki staðhæft. Samanburður við tillögu auðlindanefndar frá árinu 2000 og tillögu í stjórnarsáttmálanum frá 2003 um þetta efni sýnir að hér er um að ræða efnislega mun betri niðurstöðu. Áformin í stjórnarsáttmálanum eru fráleit fyrir þá sök að þar er gert ráð fyrir að skipa nýtingu sjávarauðlinda með öðrum hætti í stjórnarskrá en nýtingu annarra auðlinda. Slík mismunun gagnvart sjávarútveginum væri með öllu órökrétt og óverjandi. Tillaga auðlindanefndar gerði hlut sjávarútvegs og landbúnaðar lakari en annarra atvinnugreina er nýta náttúruauðlindir. Það kom meðal annars fram í því að nýtingarréttindi áttu að vera tímabundin í sjávarútvegi og landbúnaði en ekkert átti að vera því til fyrirstöðu að framselja ótímabundið nýtingarrétt í ríkiseigu á ýmsum öðrum sviðum auðlindanýtingar svo sem stórvirkjunum í þágu áliðnaðar. Í annan stað gerði tillaga auðlindanefndar í raun ráð fyrir skyldubundinni skattlagningu á suma auðlindanýtingu en aðra ekki. Við það er tvennt að athuga: Stjórnarskrárbundin skylda til skattlagningar er dæmalaus og hitt þó enn verra að mismunun í því efni er andstæð jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar. Að þessu virtu má glöggt ráða að stjórnarskrártillaga ríkisstjórnarinnar er efnislega almennari og betri en þær sem fyrir hafa legið. Eðlilegt hefði hins vegar verið að ræða hana í stærra samhengi heildarendurskoðunar á stjórnarskránni og gefa henni það rými til málefnalegrar umfjöllunar sem hæfir stjórnarskrárbreytingum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorsteinn Pálsson Mest lesið Á að banna rauða jólasveininn? Stefán Vagn Stefánsson Skoðun Munu bara allir fá dánaraðstoð? Bjarni Jónsson Skoðun Með baunabyssu í kennaraverkfalli Ólafur Hauksson Skoðun Það þarf meiri töffara í okkur Davíð Már Sigurðsson Skoðun Treystir þú konum? Hópur 72 kvenna úr sex stjórnmálaflokkum Skoðun Unga fólkið og frjósemi María Rut Baldursdóttir,Sigríður Auðunsdóttir Skoðun Mannsæmandi lífeyrislaun strax Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Hver tilheyrir hverjum? Kristín Davíðsdóttir Skoðun Tryggjum frelsi til handfæraveiða – eflum sjávarbyggðirnar Eyjólfur Ármannsson Skoðun Verja þarf friðinn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun
Sú breyting á stjórnarskrá vegna náttúruauðlinda, sem ríkisstjórnin hefur nú kynnt, er að formi til dæmi um ámælisverð vinnubrögð. Efnislega sýnist hún hins vegar fela í sér hlutlausa niðurstöðu. Þar af leiðandi ætti hún ekki að vera tilefni mikils ágreinings. Stjórnarskrárnefnd skilaði nýlega tillögu um að stjórnarskrárbreytingar fengju mun vandaðri málsmeðferð en almenn lög. Viðbrögð ríkisstjórnarinnar eru þau að undirbúa og hafa uppi áform um að afgreiða efnislega breytingu á stjórnarskránni með óvandaðri hætti en að jafnaði á við um almenn lagafrumvörp. Þessi uppákoma sýnir nauðsyn þess að binda í stjórnarskrá vönduð vinnubrögð við endurskoðun hennar. Uppákoman sýnist eiga rætur í eins konar pólitískri sálarkreppu sem varð að ákalli um tillögu er liti út sem stórt nýmæli en tryggði um leið óbreytt ástand eins og talsmenn hennar hafa skilmerkilega lýst. Þetta minnir á umræður um stjórnarskrárbreytingatillögur á flokksþingi Framsóknarflokksins 1971. Þáverandi borgarfulltrúi flokksins lýsti þeim svo að þær gæfu ekki annað til kynna en að stefna hans væri „opin í báða enda". Það hugtak sat síðan fast á Framsóknarflokknum í áratugi. Engu er líkara en nú hafi átt að breyta þessum draumi í veruleika. Sú varð hins vegar ekki raunin. Þegar horft er á efni stjórnarskrártillögunnar kemur glöggt fram að það gefur ekki tilefni til neinna tvímæla. Það staðfestir einfaldlega ríkjandi ástand um óframseljanlegan og ævarandi fullveldisrétt þjóðarinnar yfir auðlindum sem og bein og óbein eignarréttindi er nýtingu þeirra tengjast. Skiljanlegt er að mönnum vefjist tunga um tönn þegar að því er spurt hvaða knýjandi þörf hafi verið á þessari staðfestingu. Svo má spyrja hvort tillagan sé með öllu gagnslaus. Ef gæta á allrar sanngirni verður það ekki staðhæft. Samanburður við tillögu auðlindanefndar frá árinu 2000 og tillögu í stjórnarsáttmálanum frá 2003 um þetta efni sýnir að hér er um að ræða efnislega mun betri niðurstöðu. Áformin í stjórnarsáttmálanum eru fráleit fyrir þá sök að þar er gert ráð fyrir að skipa nýtingu sjávarauðlinda með öðrum hætti í stjórnarskrá en nýtingu annarra auðlinda. Slík mismunun gagnvart sjávarútveginum væri með öllu órökrétt og óverjandi. Tillaga auðlindanefndar gerði hlut sjávarútvegs og landbúnaðar lakari en annarra atvinnugreina er nýta náttúruauðlindir. Það kom meðal annars fram í því að nýtingarréttindi áttu að vera tímabundin í sjávarútvegi og landbúnaði en ekkert átti að vera því til fyrirstöðu að framselja ótímabundið nýtingarrétt í ríkiseigu á ýmsum öðrum sviðum auðlindanýtingar svo sem stórvirkjunum í þágu áliðnaðar. Í annan stað gerði tillaga auðlindanefndar í raun ráð fyrir skyldubundinni skattlagningu á suma auðlindanýtingu en aðra ekki. Við það er tvennt að athuga: Stjórnarskrárbundin skylda til skattlagningar er dæmalaus og hitt þó enn verra að mismunun í því efni er andstæð jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar. Að þessu virtu má glöggt ráða að stjórnarskrártillaga ríkisstjórnarinnar er efnislega almennari og betri en þær sem fyrir hafa legið. Eðlilegt hefði hins vegar verið að ræða hana í stærra samhengi heildarendurskoðunar á stjórnarskránni og gefa henni það rými til málefnalegrar umfjöllunar sem hæfir stjórnarskrárbreytingum.