Hófsamir jólasveinar

Stekkjastaur kom í nótt, fyrstur jólasveinanna þrettán. Hans biðu þúsundir skóa í þúsundum glugga um allt land. Hugsanlegt er að í einhverjum skónum finnst kartafla nú með morgninum en vonandi finnur ungviðið þó eitthvað ánægjulegra þar.

Ég veit ekki hvernig kartöfluhefðin komst á, þessi siður að refsa börnum óþægð í gegnum jólasveinana með því að sjá til þess að þeir setji þar niður kartöflu. En þess voru dæmi í mínu uppeldi að til þessa ráðs væri gripið - og virkaði vel eins og mörg gömul og góð uppeldishúsráð, hvað sem líður mati sérfræðinga á þeim.

Hitt þykir mér verra þegar skórnir fyllast af verðmætum, langt um fram það sem eðlilegt má teljast. Líklega er það hluti af taumlausri neysluhyggjunni hér á landi að í sumum skóm eru svo dýrir hlutir að eigendur skónna segja helst ekki frá því í skólanum hvað þeir fengu. Þeim finnst þetta sjálfum vandræðalegt og óeðlilegt. Það er jafn vont að vakna með tóman skó og alltof dýrmætan skó, álíka skammarlegt. Þegar foreldrar semja við jólasveinana um skóna er rétt að hafa þetta í huga. Ef marka má samtöl skólabarna um skóna þessa daga í desember má ætla að kartafla sé mun skárri kostur en t.d. fjarstýrður bíll eða I-pod.

En jólasveinarnir eru auðvitað óttalegir jólasveinar og þar með ólíkindatól. Í einhverjum tilfellum gera þeir sér aukaferðir til byggða um helgar frá 1. desember. Kannski hefur bræðrunum fjölgað þótt Grýla hafi ekkert sagt og við ekki fengið að vita nöfnin á þeim.

Nema sá ameríski sé hér í helgarferðum framan af desember mánuði. Hinn ótímabæri helgarjólasveinn, hvaðan sem hann kemur, virðist þó hafa mjög takmarkaðar upplýsingar um fjölda barna og búsetu hér á landi því skódreifing hans er mjög tilviljanakennd. Fyrst og fremst eru ferðir hans þó ótímabærar. Okkar duga vel þessir þrettán, þeir sinna sínu hlutverki ágætlega. Þeir hafa enda þróast skemmtilega, eru oftar en ekki komnir í rauðan sparigalla og fylgja þar fordæmi frænda síns í Ameríku, þeir koma úr ýmsum fjöllum landsins og eru áfram hrekkjóttir og gamansamir en vilja þó öllum vel, eru hlýlegir, söngvir og skemmtilegir, óttalegir jólasveinar eins og vera ber.

Svo eru auðvitað allir hinir jólasveinarnir. Það er t.d. fátt skemmtilegra en þegar „jólasveinarnir" koma heim fyrir jólin eins og sagt er í dreifðum byggðum þegar framhaldsskólanemar koma á æskustöðvarnar til að halda jól með fjölskyldu og vinum. Þeir jólasveinar eru brosandi aftur fyrir bæði eyru og koma sannarlega með jólin með sér í byggðarlögin sín.

Stundum er svo sagt að einhverjir séu óttalegir jólasveinar og það eru ekki meðmæli. Þingmennirnir okkar fá t.d. stundum þennan dóm, að hafa verið óttalegir jólasveinar. Í slíkum tilvikum hefur viðkomandi yfirleitt gert eitthvað af sér, hegðað sér kjánalega, kannski verið svolítið eins og álfur út úr hól. Þótt þeim fækki sem rekast á álfana úr hólunum á víðavangsferðum lifir þjóðtrúin þannig í orðtökum og málsháttum tungunnar og ég er ekki í minnsta vafa um að bæði álfar og huldufólk, tröll og jólasveinar lifa góðu lífi í náttúru Íslands. Ef við sjáum þau ekki er það vegna þess að við höfum blindast, glatað tengingunni við þessa náttúru, en ekki vegna þess að þau séu ekki til, hafi orðið útdauð.

Ef við glötum álfunum og huldufólkinu, tröllunum og jólasveinunum, höfum við glatað stórum hluta þjóðtrúar okkar og þar með menningu, rótunum sjálfum. Þessi trú speglast t.d. í örnefnum víða um land og ef sögurnar gleymast glata örnefnin tilgangi sínum. Þess vegna er mikilvægt að viðhalda sögunum og vera trú þjóðtrúnni og menningararfinum.

Og ef við skiptum okkur af fjárráðum jólasveinanna með þeim afleiðingum að í skónum verða fokdýrir hlutir, á skjön við eðli jólasveinanna sjálfra sem eru hófsamir að þessu leyti, þá erum við að eyðileggja hluta af þessum arfi. Það er því rétt að jólasveinarnir fái áfram að gæta hófs þegar þeir setja eitthvað í barnaskóna næstu nætur.

Hitt þykir mér verra þegar skórnir fyllast af verðmætum, langt um fram það sem eðlilegt má teljast. Líklega er það hluti af taumlausri neysluhyggjunni hér á landi að í sumum skóm eru svo dýrir hlutir að eigendur skónna segja helst ekki frá því í skólanum hvað þeir fengu.

Inga Rósa Þórðardóttir