Dyslexía - hvað er til ráða? 5. janúar 2005 00:01 Jónas Halldórsson sálfræðingur hefur unnið mikið með börnum og unglingum með dyslexíu. Hann segir mikilvægt að greina dyslexíu sem allra fyrst vegna þess að því fyrr sem greining liggur fyrir og markviss íhlutun hefst þeim mun auðveldara sé að ná tökum á vandanum. Með sérhæfðri meðferð, stuðningi og skilningi er hægt að byggja upp sjálfstraust, bæta líðan og hvetja viðkomandi. Þá þurfi að nálgast námsefnið úr mörgum áttum og nýta mismunandi skynjunarleiðir og minnisþætti. Krefst sú kennsla og þjálfun handleiðslu sérmenntaðs sérkennslu- og meðferðaraðila sem þekkir þær aðferðir og rannsóknir sem hafa sýnt að gagnist. En hvað geta foreldrar gert til að hjálpa barni sem glímir við þennan vanda? Hvað heimavinnuna varðar er nauðsynlegt að lesa fyrir barnið, útskýra orð, ræða námsefnið og hlýða yfir. Auka þarf markvisst þekkingar- og orðaforða með utanbókalærdómi og nýta aðferðir minnistækni í því samhengi. Mælt er með góðum bókmenntum undir handleiðslu í þeim tilgangi að styrkja orðaforða, málsskilning og máltjáningu. Til að auka skilning er tilvalið að ræða fréttir og þætti úr daglegu lífi. Lestur og skrift er nauðsynlegur allt árið um kring, hæfilega lengi í senn. Gott er að nýta ritvinnslu í tölvu við lestrar- og stafsetninganámið og þá er gott að tengja námið við áhugasvið barnsins. Hvað geta kennarar gert til að auðvelda nám nemanda með dyslexíu? Nauðsynlegt er að kennarinn geri sér grein fyrir vandamáli nemandans, viðurkenni það og leggi sitt af mörkum til að hjálpa honum. Nýta þarf aðferðir námstækni til að vinna gegn áhrifum athygli- og úthaldsvanda. Það er því nauðsynlegt fyrir kennarann að nota fjölbreyttar kennsluaðferðir, hefðbundnar aðferðir í bland við aðrar, svo sem nýtingu tölvu og segulbands við verkefnavinnu í kennslustundum. Þá þarf hann að huga að því að hafa verkefnin hæfilega löng og vel skipulögð. Nálgast þarf námsefnið úr mismunandi áttum, varast skal að byggja um of á veikleikum og reyna að kenna nemandanum í gegnum styrkleika hans. Kennarinn þarf að nýta námsefni og bókmenntir á snældum og einnig þau kennsluforrit í tölvu sem þjálfa þætti eins og stafsetningu og málfræði. Þá er nauðsynlegt að nemandinn komi þekkingu sinni á framfæri í prófum, tími þarf að vera nægur, aðstæður rólegar og stuðningur nálægur. Helstu einkenni dyslexíu: Erfiðleikar við lestur, lestur mjög hægur og hikandi Ruglar stöfum, sleppir úr stöfum og jafnvel heilum orðum Þekkir ekki orð í texta, snýr við orðum Endurtekur oft orðhluta, orð og setningar Erfiðleikar í stafsetningu og hljóðvillur algengar Greinir ekki mun á líkum hljóðum svo sem smíða/sníða Erfiðleikar við að stafsetja einföld orð Stafavíxl og brottfallnir eða viðbættir stafir Erfiðleikar við að tjá hugsanir með orðum Orsakir dyslexíu: Skert hljóðkerfisvitund, þ.e. erfiðleikar við að vinna úr hljóðrænum áreitum (umskráningarerfiðleikar). Misstór heilahvel. Hjá fólki sem er ekki með dyslexíu eru vinstra og hægra heilahvel jafnstór en hjá fólki með dyslexíu eru heilahvelin misstór. Ósamhverf heilahvel virðast því vera forsenda fyrir þroska hljóðkerfisvitundar en vinstra heilahvel er nátengt málhæfninni. Langvarandi eyrnabólgur geta gert það að verkum að ung börn eiga erfitt með að greina milli hljóða sem eru lík. Dyslexía verður ekki rakin til einnar orsakar heldur er um orsakasamhengi fleiri þátta að ræða. Fræðimenn telja fleiri orsakaþætti eigi eftir að koma í ljós með nýjum rannsóknum. Rannsóknir benda til að dyslexía sé ættgeng og að tíðni dyslexíu innan fjölskyldna þar sem einhver hefur greinst með dyslexíu sé meiri en annars mætti gera ráð fyrir. Nám Mest lesið „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Menning Björn keypti sex hundruð ára höll í Frakklandi og ætlar að gera hana upp Lífið Hryllingurinn sveif yfir vötnum hjá fræga fólkinu Lífið Fólk grípi til sænsku dauðhreinsunarinnar fyrr en ella Lífið Íslenskur leiklistarnemi upplifði óraunverulega stund í New York Lífið „Ég er miklu oftar gröð en hann“ Lífið Fegurðardrottning fékk nýtt herbergi Lífið Þvertekur fyrir að typpið hafi verið stækkað Lífið Siðlaus maður étur skít og öðlast samkennd Lífið Íbúðin gjörbreyttist eftir að hafa fært eldhúsið Lífið Fleiri fréttir „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Varpa ljósi á mikilvægi og gæði íslenskrar hönnunar „Við þurfum öll að halda í barnið innra með okkur“ Menningarritstjóri ráðinn framkvæmdastjóri Fullt út úr dyrum þegar Eiríkur Bergmann kynnti ferðafélagann Tínu Hvað gerist þegar Laddi hittir Eirík Fjalar, Skrám og Elsu Lund? „Alltaf að fylgja hjartanu í stað þess að velja einföldu leiðina“ Usli og glæsileiki á Kjarvalsstöðum Valgeir sár og Bubbi og Bó hneykslaðir Stappfullt á eina stærstu menningarhátíð ársins Sjóðheitt menningarrými á Baldursgötu Asifa Majid hlýtur Vigdísarverðlaunin 2024 Bjarni Ben fagnaði 140 ára afmæli Listasafns Íslands Han Kang hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels Bein útsending: Hver hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels? „Þetta er móðgun gegn Íslandi“ Henti listaverkinu í ruslið Kúltúrkettir landsins létu sig ekki vanta í Portið „Hrátt háþróað krass, langt leitt krot“ Bjóða landsmönnum nauðbeygð til messu Allt í banönum á Brút Bríet lét sig ekki vanta á sýningaropnun Ynju Blævar Út um allar koppagrundir Alþingis: „Froðan flæðir endalaust, það er bara froða froða“ Sjá meira
Jónas Halldórsson sálfræðingur hefur unnið mikið með börnum og unglingum með dyslexíu. Hann segir mikilvægt að greina dyslexíu sem allra fyrst vegna þess að því fyrr sem greining liggur fyrir og markviss íhlutun hefst þeim mun auðveldara sé að ná tökum á vandanum. Með sérhæfðri meðferð, stuðningi og skilningi er hægt að byggja upp sjálfstraust, bæta líðan og hvetja viðkomandi. Þá þurfi að nálgast námsefnið úr mörgum áttum og nýta mismunandi skynjunarleiðir og minnisþætti. Krefst sú kennsla og þjálfun handleiðslu sérmenntaðs sérkennslu- og meðferðaraðila sem þekkir þær aðferðir og rannsóknir sem hafa sýnt að gagnist. En hvað geta foreldrar gert til að hjálpa barni sem glímir við þennan vanda? Hvað heimavinnuna varðar er nauðsynlegt að lesa fyrir barnið, útskýra orð, ræða námsefnið og hlýða yfir. Auka þarf markvisst þekkingar- og orðaforða með utanbókalærdómi og nýta aðferðir minnistækni í því samhengi. Mælt er með góðum bókmenntum undir handleiðslu í þeim tilgangi að styrkja orðaforða, málsskilning og máltjáningu. Til að auka skilning er tilvalið að ræða fréttir og þætti úr daglegu lífi. Lestur og skrift er nauðsynlegur allt árið um kring, hæfilega lengi í senn. Gott er að nýta ritvinnslu í tölvu við lestrar- og stafsetninganámið og þá er gott að tengja námið við áhugasvið barnsins. Hvað geta kennarar gert til að auðvelda nám nemanda með dyslexíu? Nauðsynlegt er að kennarinn geri sér grein fyrir vandamáli nemandans, viðurkenni það og leggi sitt af mörkum til að hjálpa honum. Nýta þarf aðferðir námstækni til að vinna gegn áhrifum athygli- og úthaldsvanda. Það er því nauðsynlegt fyrir kennarann að nota fjölbreyttar kennsluaðferðir, hefðbundnar aðferðir í bland við aðrar, svo sem nýtingu tölvu og segulbands við verkefnavinnu í kennslustundum. Þá þarf hann að huga að því að hafa verkefnin hæfilega löng og vel skipulögð. Nálgast þarf námsefnið úr mismunandi áttum, varast skal að byggja um of á veikleikum og reyna að kenna nemandanum í gegnum styrkleika hans. Kennarinn þarf að nýta námsefni og bókmenntir á snældum og einnig þau kennsluforrit í tölvu sem þjálfa þætti eins og stafsetningu og málfræði. Þá er nauðsynlegt að nemandinn komi þekkingu sinni á framfæri í prófum, tími þarf að vera nægur, aðstæður rólegar og stuðningur nálægur. Helstu einkenni dyslexíu: Erfiðleikar við lestur, lestur mjög hægur og hikandi Ruglar stöfum, sleppir úr stöfum og jafnvel heilum orðum Þekkir ekki orð í texta, snýr við orðum Endurtekur oft orðhluta, orð og setningar Erfiðleikar í stafsetningu og hljóðvillur algengar Greinir ekki mun á líkum hljóðum svo sem smíða/sníða Erfiðleikar við að stafsetja einföld orð Stafavíxl og brottfallnir eða viðbættir stafir Erfiðleikar við að tjá hugsanir með orðum Orsakir dyslexíu: Skert hljóðkerfisvitund, þ.e. erfiðleikar við að vinna úr hljóðrænum áreitum (umskráningarerfiðleikar). Misstór heilahvel. Hjá fólki sem er ekki með dyslexíu eru vinstra og hægra heilahvel jafnstór en hjá fólki með dyslexíu eru heilahvelin misstór. Ósamhverf heilahvel virðast því vera forsenda fyrir þroska hljóðkerfisvitundar en vinstra heilahvel er nátengt málhæfninni. Langvarandi eyrnabólgur geta gert það að verkum að ung börn eiga erfitt með að greina milli hljóða sem eru lík. Dyslexía verður ekki rakin til einnar orsakar heldur er um orsakasamhengi fleiri þátta að ræða. Fræðimenn telja fleiri orsakaþætti eigi eftir að koma í ljós með nýjum rannsóknum. Rannsóknir benda til að dyslexía sé ættgeng og að tíðni dyslexíu innan fjölskyldna þar sem einhver hefur greinst með dyslexíu sé meiri en annars mætti gera ráð fyrir.
Nám Mest lesið „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Menning Björn keypti sex hundruð ára höll í Frakklandi og ætlar að gera hana upp Lífið Hryllingurinn sveif yfir vötnum hjá fræga fólkinu Lífið Fólk grípi til sænsku dauðhreinsunarinnar fyrr en ella Lífið Íslenskur leiklistarnemi upplifði óraunverulega stund í New York Lífið „Ég er miklu oftar gröð en hann“ Lífið Fegurðardrottning fékk nýtt herbergi Lífið Þvertekur fyrir að typpið hafi verið stækkað Lífið Siðlaus maður étur skít og öðlast samkennd Lífið Íbúðin gjörbreyttist eftir að hafa fært eldhúsið Lífið Fleiri fréttir „Þetta eru mjög vondir samningar við Storytel“ Varpa ljósi á mikilvægi og gæði íslenskrar hönnunar „Við þurfum öll að halda í barnið innra með okkur“ Menningarritstjóri ráðinn framkvæmdastjóri Fullt út úr dyrum þegar Eiríkur Bergmann kynnti ferðafélagann Tínu Hvað gerist þegar Laddi hittir Eirík Fjalar, Skrám og Elsu Lund? „Alltaf að fylgja hjartanu í stað þess að velja einföldu leiðina“ Usli og glæsileiki á Kjarvalsstöðum Valgeir sár og Bubbi og Bó hneykslaðir Stappfullt á eina stærstu menningarhátíð ársins Sjóðheitt menningarrými á Baldursgötu Asifa Majid hlýtur Vigdísarverðlaunin 2024 Bjarni Ben fagnaði 140 ára afmæli Listasafns Íslands Han Kang hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels Bein útsending: Hver hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels? „Þetta er móðgun gegn Íslandi“ Henti listaverkinu í ruslið Kúltúrkettir landsins létu sig ekki vanta í Portið „Hrátt háþróað krass, langt leitt krot“ Bjóða landsmönnum nauðbeygð til messu Allt í banönum á Brút Bríet lét sig ekki vanta á sýningaropnun Ynju Blævar Út um allar koppagrundir Alþingis: „Froðan flæðir endalaust, það er bara froða froða“ Sjá meira